Алматы «Сардар» баспа үйі

186
тілдеріндегі кездесетін құнан, құнажын, дөнен, дөнежін сөздерінің *гу-, 
*ду- түп тұлғасы жазба монғол тілінде gиrвап «үш», дорбен «төрт» деген 
сан есіммен гомогендік байланыста екені қазіргі кезде дау туғызбайды» 
- дейді [48]. 
А.М.Щербак  мақаласында  бұл  атау  ғунан  тұлғасында  келтірілген: 
«Слово ғунан относится к третьей возрастной группе, в которую входит 
молодняк лошади в возрасте двух-трех лет. ... ғунан может выражать в 
пределах указанной возрастной группы принадлежность к определенному 
естественному полу, ср. башк. конан, казах. кунан, ног. кунан «жеребец 
двух-трех лет»; кирг. кунан, тув. (хунан) ат, турк., уйгур. ғунан, узб. ғу-
нан (узб. диал. ғунан, хунан) «лошадь двух-трех лет» деген пікір айтады 
[15, 71 б.]. 
Кейбір зерттеушілер «дөнен» жəне «құнан» сөздерін монғол тілінен 
енген  деп  тұжырым  жасайды.  Монғол  тілінде 4 жасар  баланы  да 
осылай  атаған [4, 278]. Ғалым  А.Бобровников  өзінің  «Монғол-қалмақ 
грамматикасы»  атты  еңбегінде  гунан-гунчин,  дөнен-дончин  сөздерінің 
бірінші  түбірлері ... (гурбан – «үш»); (дорбэн – «төрт»)  сан  есімдерін 
білдіреді деген пікірлер келтіреді. 
А.М.Щербактың  айтуынша,  ғунан  сөзі  жылқыдан  басқа  да  мал 
төлдерін  атауда  кездеседі.  Мысалы,  алт.  кунан  бозу «2-3 жасар  бұзау»; 
башқ.  конанугэз «2-3 жасар  өгіз»;  қазақша  құнан  бұзау «2-3 жас 
аралығындағы  бұзау»;  қырғ.  Кунан  өгуз  немесе  кунан  бука - «2-3 жас 
аралығындағы  өгіз»;  ноғ.  кунан  өгуз «3 жасар  өгіз»;  тув.  хунан  казира 
«қашар».
Құнан сөзіне -жын жұрнағы қосылу арқылы жасалған құнажын сө-
зі жылқы малының 3 жастағы ұрғашысын білдіреді. 
-жын  аффиксі  туралы  А.М.Щербак: «аффикс  –jін  имеется  в 
монгольском  письменном  языке  (монг. –ж,  например  гунж,  дөнж). 
То,  что  в  тюркском  материале  он  прослеживается  только  в  словах, 
заимствованных  из  монгольского  языка,  позволяет  говорить  о  его 
монгольском происхождении. Есть все основания утверждать, что и сам 
способ  морфологического  выражения  различий  пола,  хотя  бы  в  преде-
лах  рассматриваемой  группы  слов,  нетипичен  для  тюркских  языков. 
Указанные  различия,  при  отсутствии  специальных  слов  для  особи 
того  и  другого  пола,  обычно  выражаются  описательно,  посредством 
присоединения к названиям животных слов, имеющих значение «самец 
(производитель)»  и  «самка».  Для  возрастных  групп  лошади  такими 

187
словами могут быть аскир и бэ, эр и кис в тувинском языке, например: 

жүктеу/скачать 1,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: