Қазақ халқының СƏулет өнері ежелгі қҰрылыстар
жүктеу/скачать 4,98 Mb. Pdf көрінісі
|
СЕН БІЛЕСІҢ БЕ 501-600
- Бұл бет үшін навигация:
- Қыз бен жігіт айтысы
- Жұмбақ айтыс
| ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ШЕШЕНДІК
ЖƏНЕ АҚЫНДЫҚ ӨНЕРІ Атандың осы күні Тезек төре, Елден жылқы қоймаған кезеп төре. Телі менен тентекті тияды десе, Өзің ұрлық қыласың, əттегене! – деуі осыны дəлелдейді. Айтыс өнерінің таңдаулы үлгісі – Біржан мен Сараның айтысында халықтың арман-аңсар сезімі айтылады. Соңғы кездері айтыс ерекше қарқынмен дамып келеді. Ақындар айтысы жиі өткізіліп, ежелгі дəстүр қайта жалғасын тапты. Қазіргі мен бұрынғы айтыстардың мазмұн жағынан айырмашылықтары бар. Өнер сайысына түскен ақындар ру атынан сөйлемейді. Аудан, облыс, қала атынан айтысқа түседі. Белгілі бір аймақ пен шаруашылықтағы кемшіліктерді сынайды, жақсыны жария етеді. Ел өміріндегі мəнді мəселеге назар аударады. Сондай-ақ айтыс ақындары бұрынғыдай жеке бастарындағы міндерін қазбаламайды. Жарасымды əзіл-қалжың айтқаны болмаса, тұрпайы сөзге бара бермейді. Қазіргі кезде қолма-қол төгіп айтатын, ұшқыр да ұтымды жауап бере алатын ақындар тобы көбейді. Қыз бен жігіт айтысы Бұл айтыс халықтың əдет-ғұрып, салтына байланысты ойын-сауықтар кезінде айтылған жəне жиналған жұртты көңілдендіру, күлдіру, əн мен өлең қызығына батыру негізінде туған. Негізгі тақырып – жастық көңіл күйі мен өнер сынасу. Қыз бен жігіт айтысы екі жастың амандасуынан басталып, əзіл-оспақ, əдемі қалжың ретінде айтыла береді. Айтысқа түскен қыз бен жігіт кейде көңіл сырын, бір-бірін ұнататындығын да білдіріп отырады. Қыз бен жігіт айтысы ойын-сауыққа жиналғандарды көңілдендіріп күлдіру, қызыққа батыру тілегінен туғандықтан, айтысқа қатысушылар бір-бірін жеңу, жүлде алу мақсатын көздемейді. Өлеңнің құрылысы көбіне он бір буынды өлең түрінде келеді. Жұмбақ айтыс Ойын-сауық үстінде, көпшіліктің жиналған жерінде «Жұмбақ айтыс» өткізілетін болған. Жұмбақ айтысқа қатысушылар ақындық қасиетімен қоса, тапқыр ойлы, табиғат құбылысына жетік, өмір сырын терең ұққан білімді адам болуы керек. «Жұмбақ айтыс» айтыстың басқа түрлерінен қиынырақ. Себебі ол тапқырылық пен білгірлікке құрылған. «Жұмбақ айтыс» өнері адамның қиял-күшін дамытуға, не түрлі тылсым жұмбақтар сырын білуге үйретеді, соған септігін тигізеді. Жұмбақ өмір шындығынан алынады. Жалпы жұмбақ тектен-тек айтыла бермейді, оның да өзіндік айтары, түйіні болуға тиіс. Қазақ халқында жұмбақ айтысқа қатысқан ақындар – Рысжан, Əсет, Шөкей, Күңбала, Нұржан, Сапарғали. Ұшқыр қиялға негізделген жұмбақ айтыс – өнердің ерекше жанры. |