Қазақстан археологиясы
жүктеу/скачать 2,7 Mb.
|
Учебник. Археология Казахстана
| Төлес мәдениеті. Қазақстанның батыс өңірінде таралған тағы бір археологиялық мәдениттің бірі – төлес мәдениеті. Ойықты мәдениетінен төлес мәдениетінің тас индустриясының айырмашылығы сол, соңғы аталған мәдениетке тән құралдар мен дайындамалардың көлемі кішірек болып келеді, кей жағдайда кескіш опырынды дәстүрі жоғала бастайды, «шағын кескіштер», «мүйізді» және асимметриялық трапециялар, екі жағы өңделген жебе ұштары кездесе қоймайды. Бұл археологиялық мәдениеттің де негізгі ескерткіштерінің бірқатары Солтүстік-Шығыс Каспий маңы мен Маңғыстау жерінен зерттелінген. Олардың арасындағы ең негізгісі Ақтау-1 қонысы. Аталған ескерткішті зерттеу барысына баспана аршылып, одан неолит заманындағы көптеген бұйымдар жинастырылған.
Маңғыстаудағы Сауысқан құмдарынан да шартты түрде Үштаған-1 деп аталған тұрақтан төлес мәдениетіне келіңкірейтін көптеген заттар жинастырылған. Бұл тұрақтан 527 дана шақпақ тастан бұйымдары, 500-дей қыш ыдыстар сынықтары, ұлутас-қабыршақтар жиыстырылған. Туесу құмдарындағы Сенек ауылы маңынан оншақты тұрақтар ашылған. Ескерткіштердің бір бөлігі тақырлар маңынан табылса, келесі тобы шағын қазаншұңқырлар жанынан анықталған. Әсіресе Сенек-10 тұрағынан біршама қомақты материал жиыстырылған. Археологиялық зерттеулер барысында тұрақтан шақпақ тастан жасалған 391 дана бұйым, 30 шақты қыш ыдыстар сынықтары, ұлутас-қабыршақтар алынған. Екінші қайтар өңделген құралдар жиынтығы 23 дана затты құрайды. Сондай-ақ Сағыз өзені алабындағы Бекбеке-1, 3-4 тұрақтарының материалдары (тас индустриясы, қыш ыдыстары) да соңғы мәліметтер бойынша төлес мәдениетіне жатады. Жалпы алғанда, төлес мәдениетінің Каспий маңындағы неолиттегі орнына келер болсақ, ол ойықты мәдениетің соңғы кезеңіндегі нұсқасы іспеттес. Оның дамуына географиялық орта тіклей әсерін тигізген. Мәдениетті қалдырушылар маусымдық мезгілде көшіп-қонып жүруі де мүмкін сияқты. Өйткені төлес мәдениетінің кейбір ескерткіштері теңізден алыста жатқан аймақтардан да табылып отыр. Төлес тұрақтарының жас мөлшерін анықтау күрделі мәселелерің бірі. Табылған келтеминарлық типтегі жебе ұштарына сүйенер болсақ, ол б.з.б. Ү мыңжылдық екінші жартысы мен б.з.б. ІІІ мыңжылдықты қамтиды. Төлестік қыш ыдыстарының бір бөлігі Тентексор тұрағына (С14 әдісі бойынша б.з.б. 5600 жылдар шамасы), ал «шырша» тәрізді ою-өрнектілері келтеминар мәдениетінің жанбас кезеңіне жақын келеді. жүктеу/скачать 2,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|