Әдебиет: Қазақ халқының философиялық мұрасы. Т. 19. Философиялық антропология. Мәдениет философиясы. Дін философиясы. – Астана: Аударма, 2006; ҚҰЭ. Т. 1. – 450 б.
АРХЕТИП (грек. аrche – бастау, tupos – бейне) – алғашқы үлгі, түп- нұсқа. А. жалпыадамзаттық рәмізділіктің негізіне, шығарм. жасампаз қиял- дың нәр алатын бастауына жатады. А. өнерде ерекше рөл атқарады. Мәдени А-тер – бұл ілкі мәдени тұпнұсқалар, адам және оның табиғат пен қоғам-
79
дағы орны жөніндегі түсінік-рәміздер, тарихтың терең қойнауларынан үзіл- мей «өсіп» шығып, қазіргі мәдениеттің нормалық-құндылық кеңістігінде өз маңызы мен мағынасын жоғалтпаған және бүгінгі адамдардың әрекет- теріне жалпы жоба беретін баптық-құндылық бағдарлар. А. туралы ілім- дер К. Юнгтің «аналитикалық психологиясында», Л.С. Выготскийдің
«мәдени-тарихи теориясында», Дж. Кулидің «Рәміздік интеракционизмінде» және мәдениетті құндылық-рәміздік жүйе мен адамдар тіршілігінің руха- ни интенциясы деген түсініктерде жан-жақты дамытылды. К. Юнгтің ана- литикалық психологиясында А. көмескі сананың тылсымдық құрылым- дарында «ұжымдық бейсаналық» түпнұсқалар ретінде сақталды. Мәдени тұлғаның рухани-шығармашылық қазынасын қауымдық тылсымдағы А-тер құрастырады. Оларға адамның рухани өмірін априорлы (тәжірибеге дейін) қалыптастыратын және оның іс-әрекетін, мінез-құлық жүйесін жалпылама анықтайтын құндылықтар қисыны жатады. Осының негізінде адамда
«мендік» сезім, этноста ортақ уақыттық-кеңістік өрісі пайда болады. Әрбір халық өз мәдениетін еркін дамытуға мүмкіндік алған кезде А-теріне жиі оралады. Мыс., Қазақстанда соңғы жылдары мәдениет пен өнердің әр саласындағы «ұлттық негіздерді жаңғырту» идеясы осымен тұстас.
Достарыңызбен бөлісу: |
