Білім беру бағдарламасы 6В04123 Қаржы, 6В04103 Есеп және аудит, 6В04122 Мемлекеттік және жергілікті басқару

1. 
   Коммерциялық банк ұғымы және оның ұйымдық құрылымы
   
2. 
   Коммерциялық банк қызметінің негізгі ұстанымдары
   
3. 
   Коммерциялық банктің функциялары
   

2. Банк мекемелерiнiң түрлерi

Несиелік мекемелер түрлерін оның ішіндегі банктік мекемелерді қарастырудан бүрын бізге банк және банктік қызмет үғымын білу қажет. Әлемдік тәжірибеде банктік қызмет деп банктің басты кәсіби қызметтерін, депозиттер қабылдау және қарыз беруді түсінеді. Міне, осындай түсінік Италияда, Испанияда, Белгияда, Грецияда және басқа елдердің банктер туралы заңцарында бекітілген. Ал, Германия мен Францияда банк немесе несиелік мекеме деп, өз клиештеріне есеп айырысу, бағалы қағаздармен сауда-саттық, лизингтік және басқа да операцияларды көрсетумен айналысатын кез келген мекемені айтады. Сондай-ақ, оларда банктік емес мекемелерге депозиттер қабылдау, есеп айырысуды жүргізу, сактандыру кепілдемелерін беру және т.б. заңмен тыйым салынады.

Англия, Дания, Швеция және баска елдерде несиелік жүйеге мекемелерді жатқызуда либералдық тәсіл қолданылады. Ол үшін кейбір мамандандырылған қаржы мекемелерінің депозит қабылдауға лицензиясы болса, оларды банктер қатарына жатқызады.

Қазақстан Республикасы Президентінің (Қазақстан Республика-сындағы банктер және банктік қызмет туралы) заң күші бар Жарлығының 1-бабында, банктік ресми мәртебесі Ұлттық банктің оны ашуға берген рұқсатымен, Әділет министрлігінің банк ретінде заңды тұлғаны мемлекеттің тіркеуден өткізуімен және банктік операцияларды жүзеге асыруға берілген ҚР ¥лттық банкі лицензиясының болуымен анықталады.

Кез келген заңцы түлға, егер де оның банктік ресми мәртебесі болмаса банк деп аталуға тиіс емес.

Банк арнайы өндіріс ретінде өнім ендіреді, бірақ оның өнімі материалдық өндірісте өндірілетін өнімнен мүлде өзгеше.Ол тек тауар ғана өндірмейді, яғни тауардың ерекше ақша түріндей, төлем қүралда-рын өндіреді.

Банктер немесе сондай институттар өте ертеректе пайда болтан. Египетте банктік операциялар біздің эрамыздан бүрын 2700 ж. Жүзеге асырылған.

Банктердің бастапқы қызметі төлемдегі делдалдық болған. Осындай делдалдың нәтижесінде банктер бос акша капиталын пайыз әкелетін қызмет етуші капиталдарға айналдырады.

2.Қазіргі банк ісінің кайнар көзін ең алдымен Италиядағы орта гасырлық айырбаспен айналысушылар кызметінен іздестірген жөн.

(Банк) үғымы Италияның (банко), (айырбас орын, ақша үстелі) деген сөзінен шыққан. Қазыргі түсініктегі алғашқы банк Италияда 1407 ж. Генуеде пайда болған. 12 ғ. Италияда алғашқы вексель пайда болды.

Сегменттелген қүрылым кейбір несйелік мекемелер түрлерінің операциялық қызмет сферасы мен кызметтерін катаң занды түрде белуді дүрыс санайды. Мүндай қүрылымдар АҚШ-та, Жапонияда қалыптасты. Онда депозиттерді кабылдауға және қысқа мерзімді несйелер беруге байланысты банктік операциялар, заңды түрде компаниялардың бағалы қағаздары шығару және оларды орналастыруға байланысты операцияларынан басқа да арнайы қызмет түрлері (сақтандыру, жылжымайтын мүлікпен жасалатын мәмілелер және т.б.) ажыратылған.

Әмбебап қүрылымда жекелеген операциялар түрлері мен қаржылық қызмет көрсету сферасына қатысты заңмен шектеулер болмайды. Барлық несиелік мекемелер барлық операциялар мен қызмет түрлерін орындай алады. Мүндай әмбебап қаржылық универмагтар, супермаркеттер типтері Францияда, Швецарияда, Ұлыбританияда жә-не т.6. қалыптасты. Бүл елдерде несие жүиесінің кейбір буындарының операциялары және мамандануы арасында шекара болмайды. Біздің елімізде коммерциялық банктер әмбебап бола отырып, көптеген банктік операциялармен айналысады.

АҚШ-та барлық несие-қаржы мекемелерін депозиттік, яғни ахшалай қаражаттар кабылдап, депозиттік шот ашуға рүқсат етілген және депозиттік емес, яғни ақшалай қаражаттар тартудың басқадай формалары (зейцетақы-жарналары, бағалы қағаздар және сақтандыру полистерін сату және т.б.) рүқсат етілген деп бөледі.

Депозиттік мекемелерге коммерциялық банктер, өзара жинақ банктері, қарыз - жинақ бірлестіктері, несиелік одақтар: депозитгік еместерге - сактаңдыру компаниялары, жеке зейнетақы корлары, қаржы инвестициялық компаниялары, ақша нарығының басқада қорлары жатады.

Банктер- атқаратын қызметтерінің ерекшеліктеріне байланысты екі негізгі типке бөлінеді:эмиссиялық және эмиссиялық емес.

Эмиссиялық дегеніміз - айналысқа ақша белгілерін эмиссиялау (шығару) күқығы берілгең орталық банктер. Кейбір елдерде оларды үлттық, халықтық, резервтік деп атайды. КСРО-да ондай банк Мемлекеггік део, Қазаксгаада - Қазақстая Республикасының Үлттық банкі деп аталады. Орталық банктің басты міндеті - айналысқа ақша шығару, банктер арасында ақша тауарларын сату, банк жүйесінің эмиссиялық несиелік және есеп айырысу қызметтерін басқару болып келеді. Ол екі деңгеилі банк жүйесінің ең жоғары буыны болып табылады. Мемлекет эмиссиялау қүқығын тек бір ғана банкке (Орталық) береді, себебі ақшаны эмиссиялау қүқығын бірнеше банкке беруден елдегі ақша айналымын реттеу мүмкін емес. Эмиссиялық банк басқа банктер иелене алмайтын, ірі каражатты иеленеді. Оның пассиві айнальістағы нақты ақшадан, бюджеттік қаражаттардан түрады. Бүл жағдайда оған барлық банктерге көмек көрсетуге және олардың қызметтеріне жетекшілік етуге мүмкіндік береді. Қазақстанда эмиссия-лық банк Үлттьщ банк болып табылады, ал калган банктер, оның ішіндегі коммерциялық банктер - эмиссиялық еместерге жатады. Олардың айналысқа ақша шығаруға қүқығы жоқ, бірақ өз клиенттері-нің шаруашылық қызметтеріне қызмет көрсетуге байланысты несиелік есеп айырысу және қаржылық операциялардың барлық түрлерімен айналысады. Олардың ішінде ең маңыздысы: уақытша бос ақшалай қаражаттар, халық жинақтары мен қорларын тарту: несиелеу: қолма-қол ақшасыз есеп айырысулар: бағалы қағаздармен жаслатын операциялар және т.б.