Кафедра Философия

Адам мәселесінің 20-ғасырда философияда орталық орын алу себептерін және философиялық антропологияның теориялық негізін қарастыру; адамды зерттеудегі философиялық антропологияның жетістіктері мен сәтсіздіктерін ашу; құндылықтар мәселесіне және олардың өмірлік әрекетін реттеудегі ролі.

1. Қазіргі философиялық антропологияның пайда болуының әлеуметтік-тарихи жағдайлары және оның негізгі өкілдері: М.Шелер, А.Гелен, Х.Плесснер.

2. М.Шелер бойынша антропологиялық ілімдердің типтері және адамды әртүрлі анықтау.

3. Адам мәдениетті жасаушы және мәдениет туындысы.

1. 
   Философиялық антропология дегеніміз не?
   
2. 
   Ежелгі грек философтарының қайсысы адам мәселесін өзінің қарастыруының ортасы етті.
   
3. 
   Философиялық антропологияның басты өкілдерін атаңыз.
   
4. 
   "Индивид", "Жекелік", "Жеке тұлға", "Адам" ұғымдарының мазмұндарындағы айырмашылықты көрсетіңіз.
   
5. 
   Антропосоциогенез ұғымы нені белгілейді?
   
6. 
   Жеке тұлғаны қалыптастыратын негізгі факторлар қандай?
   
7. 
   Жалпы қабылданған тәртіп нормаларын бұзатын адамдарды жеке тұлға деп атауға бола ма (қылмыскерлер, нашақорлар т.т.).
   
8. 
   Жеке тұлғаның құрылымына қандай элементтер кіреді?
   
9. 
   Адам әрекетінің қозғаушы факторы қандай?
   

1. Қазіргі философиялық антропологияның идеялық көздері - Фихте, Кант ілімдері.

2. Құндылықтардың адам өміріндегі ролі және қазіргі аксиологиялық дағдарыс.

3. Сүйіспеншілік - құндылық ретінде.

4. Қажеттіктер адам әрекетінің қозғаушы күші ретінде.

5. Философиялық антропология және фрейдизм.

6. Э.Фромм ілімі және философиялық антропология.

7. Адам табиғат әлемінде.

8. Философиялық антропология өмір мағынасы туралы.

9. Жеке тұлға, қоғам, мәдениет.

10. Жеке тұлға өтпелі қоғамда: мәселелері мен қайшылықтар.

11. Адам әрекетінің детерминанттары - қажеттіктер, мүдделер, құндылықтар және олардың өзара байланысы.

1. Дұрыс пікірді көрсетіңіз:

1) адам және оның іс-әрекеті биологиялық заңдармен анықталады;

2) адам - әлеуметтік жан, оған биологиялық факторлар әсер етпейді;

3) шешуші рольді инстинктер атқарады;

4) адамда саналылық пен бейсаналылық тең;

5) адам ең алдымен әлеуметтік жан, бірақ оның іс-әрекетіне биологиялық факторлар да әсер етеді;

2. Төмендегі көрсетілген қағидалардың ішіндегі тұрпайы - әлеуметтанулық қағиданы көрсетіңіз:

1) адам және оның іс-әрекеті биологиялық заңдармен анықталады;

2) адам - әлеуметтік жан, оған биологиялық факторлар ешқандай әсер етпейді;

3) адам әректінде шешуші рольді инстинктер атқарады;

4) адамда саналылық пен байсаналылық тең;

5) адам әрекетін оның генотипі толық анықталады;

3. Дұрыс жауап табыңыз:

1) индивид және жеке тұлға - тепе-тең ұғымдар;

2) индивид - адам тегінің өкілі ретінде типтік сапалар иесі; ал жеке тұлға - әлеуметтенген адам;

3) индивид - антропологиялық ұғым, ал жеке тұлға - әлеуметтік ұғым;

4) жеке тұлғада дүниеге көзқарас пен өзіндік сана бар, ал индивидте жоқ;

5) жеке тұлға - қоғамдық дамыған адам;

4. Жеке тұлғаның ең дәл анықтамасын табыңыз:

1) жеке тұлға - бұл биологиялық пен әлеуметтіктің, материалдық пен руханилықтың, психикалық пен физикалықтың бірлігіндегі адам;

2) жеке тұлға - жағымды сипатталатын ұғым;

3) жеке тұлға - аса қабілетті адам;

4) жеке тұлға - бұл қандай да болмасын әлеуметтік роль атқаратын адам;

5)"Жеке тұлға" ұғымы "Мен" ұғымына тепе-тең;

5. Адамның мәнін маркстік философия қай тұрғыдан түсіндіреді:

1) биологиялық;

2) теологиялық;

3) әлеуметтік-еңбектік;

4) субъективтік;

5) экзистенциалистік.

6. Адамның әлеуметтік қалыптасу процесін қай ұғым бейнелейді:

1) антропосоциогенез;

2) антропоцентризм;

3) евгеника;

4) генетика;

5) антропоморфизм.

7.Құндылықтарды зерттейтін философиялық ілім қалай аталады:

1) этика;

2) эстетика;

3) аксиология;

4) антропология;

5) герменевтика,

8. Ф.Энгельстің көзқарасы бойынша антропосоциогенездің шешуші факторы қандай:

1) отты пайдалану;

2) еңбек;

3) жердегі климаттық жағдайлар;

4) космостың әсерлері;

5) құдайлар ісі;

9. Адам болмысының басты негіздерін зерттейтін философиялық бөлім қала й аталады:

1) эпистемология;

2) эстетика;

3) философиялық антропология;

4) логика;

5) әлеуметтану.

10. Философиялық антропологияның 20-ғасырдағы негізін салушы болып кім саналады:

1) Л.Витгенштейн;

2) М.Шелер;

3) М.Хайдеггер;

4) Б.Рассел;

5) Г.Маркузе.

Әдебиеттер:

1. 
   Философия тарихы. Оқу құралы. - Алматы, 1999.
   
2. 
   Философиялық сөздік. - Алматы, 1996.
   
3. 
   Қ.Әбішев. Философия. Оқулық. - Алматы, 1999, 2000.
   
4. 
   Нысанбаев Ә.Н., Әбжанов Т.Адамға қарай бет бұрсақ. - Алматы, 1997.
   

Қоғамды анықтаудың әртүрлі тұрғысын қарастырып, олардың мәнді айырмашылықтарын ашу; қоғамдық дамудың формациялық және өркениеттік концепциялаарының мазмұнын көрсету; қоғамның құрылымдық элементтерін талдап, ерекшеліктері мен өзара байланысын ашу; қазіргі заманның глобальді мәселелеріне, оларды шешу жолдарына және "Шығыс" пен "Батыс" өзара қарым-қатынасына ерекше назар аудару.

1. 
   Қоғам ұғымы. Қоғамды әртүрлі тұрғыдан анықтау.
   
2. 
   Қоғам дамуының натуралистік концепциялары.
   
3. 
   Әлеуметтанудағы географиялық бағыт.
   
4. 
   Қоғам дамуының идеалистік концепциялары.
   
5. 
   Формациялық көзқарастың басты идеялары.
   
6. 
   Қоғам дамуының өркениеттік концепциялары.
   

1. Қоғамның экономикалық саласы және оның құрылымы.

2. Әлеуметтік сала және оның құрылымы.

3. Саяси сала және оның құрылымы.

4. Қоғамның рухани саласы және оның құрылымы.

Бақылауға арналған сұрақтар:

1. "Қоғам" ұғымының әртүрлі мағынада қолдану мысалдарын келтіріңіз.

2. Философиялық тұрғыдан қоғам дегеніміз не?

3. Фатализм мен волюнтаризм дегеніміз не?

4. Маркстік қоғамдық-экономикалық формациялар теорияның басты ұғымдары қандай?

5. Қоғам әруақытта прогрессивтік бағытта дами ма?

7. 
   Мәдениет дегеніміз не?
   
8. 
   Қазіргі Қазақстанды неліктен транзиттік қоғам деп жиі атайды?
   
9. 
   Қоғамдық өмірдің негізгі салалары қандай?
   

1. 
   Қоғам жүйе ретінде.
   
2. 
   Қоғамдық дамудың формациялық, өркениеттік және мәдениеттік концепциялары.
   
3. 
   Қоғамдық болмыс пен қоғамдық сана диалектикасы.
   
4. 
   Қоғам және табиғат: өзара байланыс мәселесі.
   
5. 
   Қоғам дамушы жүйе ретінде: эволюция және революция.
   
6. 
   Қазақ ағартушылары: А.Құнанбаев, Ы.Алтынсарин, Ш.Уәлихановтың әлеуметтік-философиялық көзқарастары.
   
7. 
   Ұлттық даму және ұлттық өзіндік сана.
   
8. 
   Қазіргі глобальді мәселелер және оларды шешу жолдары.
   
9. 
   Техника философиясы.
   
10. 
    Философия және ғылым.
    
11. 
    Қазіргі қоғамдығы діннің орны мен ролі.
    
12. 
    Мәдениет философиясы.
    
13. 
    Қазіргі Қазақстан транзиттік қоғам ретінде: қиындықтар, мәселелер және қайшылықтар.
    
14. 
    "Батыс" және "Шығыс" - диалог па әлде өркениеттік қарсылық па?
    

1. Көрсетілген элементтердің қайсысы өндірістік қатынастардың мазмұнын құрайды:

1) әділеттік қатынастар; 2) қаржылық қатынастар; 3) меншіктік қатынастар; 4) тұтыну қатынастары; 5) құқықтық қатынастар;

2. Тарихты материалистік пайымдау принципін кім қалыптастырған:

1) К.Маркс; 2) Г.В.Ф.Гегель; 3) Э.Гуссерль; 4) В.И.Ленин; 5) К.Ясперс;

3. Төменде көрсетілген элементтердің қайсысы қоғамның саяси жүйесіне жатады:

1)мемлекет; 2)отбасы; 3)халық мәдениеті; 4)өнер; 5)мораль;

4. Мораль қоғам өмірінің қай саласына жатады:

1)саяси; 2)экономикалық; 3)демографиялық; 4)әлеуметтік; 5)рухани;

5. Қоғам базисі дегеніміз не?

1)материалды игіліктер өндіру; 2)өндірістік тәсіл; 3)өндіргіш күштер; 4)өндірістік қатынастар жүйесі; 5)мәдени дәстүрлер мен нормалар;

6. Адам әрекеті алдын-ала берілген тағдыр, жазмышпен анықталады деп санайтын көзқарас қалай аталады:

1)волюнтаризм; 2)фатализм; 3)детерминизм; 4)субъективизм; 5)эсхатология.

7. Көрсетілген мәселелердің қайсысы глобальді болып саналады:

1)экологиялық; 2)элементарлық бөлшектер физикасы; 3)әлем құрылымы туралы;

4)Қазақстандағы табиғатты қорғау; 5)тұрақтылықтың математикалық теориясы.

8.Қоғамдық сананың қай түрін этика зерттейді:

1)дін; 2)өнер; 3)саяси сана; 4)ғылым; 5)мораль.

9. Мәдениеттің ақыры туралы идеяны ХХ-ғасырда жариялаған кім:

1)А.Швейцер; 2)О.Шпенглер; 3)А.Шопенгауэр; 4)Л.Шестов; 5) Шри АуробиндоГхоил.

10. Адамға "ойнаушы адам" - деп анықтама берген кім:

1)Аристотель; 2)К.Юнг; 3)Ф.Ницше; 4)Л.Хейзинга; 5)К.Маркс.

1. 
   Проблема человека в западной философии – Общая ред. Ю.Н.Попова. М., «Прогресс», 1988.
   
2. 
   Г.Скирбек, Н.Гилье. История философии. – М.,Владос, 2001.
   
3. 
   П.В.Алексеев. Социальная философия. Учебное пособие – М., «Проспект», 2003.
   
4. 
   Философия. Часть первая. История философии. Учебное пособие – М., Юрист, 2001.
   
5. 
   Б.М.Марков. Философская антропология. Очерки истории и теории – Санкт-Петербург, 1997.
   
6. 
   Л.С.Николаева, С.И.Самыгин, Л.Д.Столяренко. Философия. Экзаменационные ответы для студентов вузов – Ростов-на-Дону, «Феникс», 2002.
   
7. 
   Современная западная философия. Словарь – М, 1991.
   
8. 
   Философия. Учебник – М, ТОН/ТОНЕ, 1998.
   
9. 
   Философский энциклопедический словарь – М,Советская энциклопедия, 1983.
   
10. 
    Әлеуметтік философия. Хрестоматия. - Алматы, 1999.
    

Жас маманның философиялық мәдениетін қалыптастыру.

Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін, алдымен төмендегідей міндеттерді шешу қажет:

Студенттерге құндылықтардың мән жайын және олардың адам, қоғам өмірінде алатын орнын ашып көрсету; Философия тарихында көтерілген құндылық мәселесіне шолу жасай отырып, құндылықтардың философиялық мазмұнын ашу; Студенттердің ғылыми дүниетанымының, тұлғалық мәдениетінің қалыптасуындағы рухани құндылықтардың қызметін түсіндіру;

1. 
   Философиядағы құндылық түсінігі.
   
2. 
   Құндылықтар типологиясы.
   
3. 
   Құндылық сананың табиғаты, генезисі және статусы.
   
4. 
   Философиядағы абсолютті және салыстырмалы жалпы адамзаттық индивидуалды құндылықтар мәселесі.
   

1. 
   Құндылық дегеніміз не?
   
2. 
   Қоғамдық қатынастар мен құрылымдар жүйесінде құндылықтардың алатын орыны қандай?
   
3. 
   Құндылық пен бағалаудың мәні.
   
4. 
   Құндылықтар бағдарын қалай түсінесіз?.
   
5. 
   Адам өміріндегі құндылықтардың атқаратын рөлі қандай?
   
6. 
   Құндылықтар иерархиясын қалай түсінесіз?
   
7. 
   Антикалық философияда, құндылық мәселесін философия тұрғысында қарастырған қандай ойшылдар болды ?
   
8. 
   Дәстүрлі қоғам дамуындағы ұлттық құндылықтардың ерекшелігі неде?
   
9. 
   Материалдық құндылықтар деген ұғымды қалай түсінесіз?
   
10. 
    Рухани құндылықтарға не жатады?
    
11. 
    Құндылық пен қажеттіліктің адам өміріндегі ажырамас бірлігі неде?
    

1. 
   Құндылық түрлері және олардың иерархиялық баиланысы.
   
2. 
   Ақиқат және құндылық.
   
3. 
   Тұлғалық қатынастардың, топтық және жалпы адамзаттық құндылықтары.
   
4. 
   Адам іс-әрекетін реттеу: нормалар, идеалдар,құндылықтар.
   
5. 
   Рухани құндылық адам өмірінің басты мағынасы ретінде.
   
6. 
   Ұлттық болмыс және дәстүр құндылықтарының баиланысы.
   
7. 
   Экзистенциалдық философиядағы адам және өмір құндылықтары.
   
8. 
   ХІХ- ХХ ғ. ғ.Батыс философиясындағы құндылықтар теориясы.
   
9. 
   Дәстүр құндылықтарының ұлтық мәдениеттің дамуындағы ролі.
   

1. Төмендегі ілімдердің қайсысы құндылық түсінігін ашады?.

1) Аксиология; 2) Гносеология; 3) Онтология; 4) Антропология ; 5) Мәдениеттану ;

2. Көне Грек философиясында, құндылықтардың жиынтығы " ізгілік" ұғым қалай аталады ?

1) агатон; 2) аллегория; 3) филия; 4) аксиома; 5) агносия;

3. Тұлғалық құндылықтар қалай қалыптасады ?

1) тәрбие - білім беру, өмірлік тәжірибе жинақтау негізінде;

2) табиғатты игеру арқылы;

3) әлеуметтік дағдарыс жасау арқылы;

4) алдау, арбау арқылы;

5) зорлық зомбылық арқылы;

4. Сократтың түсіндіруінше ең басты рухани құндылық.

1) түсінік, білім, әділеттілік; 2) билік; 3) байлық; 4) лауазым; 5) ләззат;

5. Рухани құндылықтарға не жатады?.

1) игілік, ақиқат, әсемдік… 2) саяси…3) материалдық; 4) денсаулық; 5) әлеуметтік;

6. Философия тарихында құндылықты қайта бағалау проблемасын қойған кім ?

1) Ницше; 2) Аристотель; 3) Спиноза; 4) Декарт; 5) Маркс;

7. « Адам -- барлық заттардың өлшемі» деген қанатты сөздің авторы:

1) Протагор; 2) Сократ; 3) Демокрит; 4) Платон; 5) Аристотель;

8. Құндылықтық қатынастар жағдайындағы басты құндылық:

1) іскерлік; 2) билік; 3) идеология; 4) көзқарас; 5) шыншылдық;

9. Философия тарихында құндылыққа қатысты социологиялық концепцияның негізін салушы: 1) Вебер; 2) Аристотель; 3) Фейербах; 4) Кант; 5) Гегель;

10. Идеал ұғымы нені білдіреді ?

1) адам мұраты; 2) әдептілік; 3) қызмет ету; 4) тіршілік; 5) өнер;