Материалдары

149 
халықтың бақытты болуына ҧмтылу. Отаннына деген махаббат қана адам бойындағы батылдық сезімін оятып, 
оны ҥлкен істерге итермелейді. 
Отан туралы ойлай отырып, біз нені есімізге аламыз? Тағдырымыз бір – бірімізге ҧқсамайтын біздер 
ҥшін, Отан неден басталады? 
Нақты ҽрі ҧсақ нҽрселерден, ҿз ҥйінің (ата – баба ҥйінің) иесінен. Шағын ҿзен толқыны мен кҥзгі 
аспандағы тырна даусынан ҽрқайсымыз ҥшін Отан бейнесі жалпы, нақты емес жҽне де біз Отан деген сҿзді 
«ана» деген сҿзбен жиі ауыстырып атаймыз. 
Патриотизмге балалық туралы естеліктер, ҽндер мен ертегілерге деген, тарихи ескерткіштер мен ақындардың, 
суретшілердің, сазгерлердің шығармашылығына деген ҥлкен махаббат сезімі кіреді. Қорқыт пен Асан 
Қайғының, Абай мен Қҧрманғазының, Қалдаяқов пен Қастеевтің, Жҧбанов пен Сҥлейменовтің 
шығармашылығына деген ҥлкен тебіреніссіз патриотизм туралы сҿз болуы мҥмкін емес. 
Туған жерге, елге деген махаббат адамнан ҥлкен мҽдениеттілікті, жалпы адамзаттың рухани қазынасына 
қазақтың қосқан ҥлесін біліп, оны мақтан етуді талап етеді. Нағыз патриот ҿз Отанының тағдырына кҿлеңке 
тҥсірмейді. 
Бҥгінгі таңда білім алушыларға Отансҥйгіштік тҽрбие беруде халықтық дҽстҥрге негізделген батыр 
бабаларымыздың ерлік дҽстҥрлерін насихаттау, билер мен шешендердің ҿнегелі тҽлім – тҽрбиелерін ҥлгі ететін 
тҽрбие жҥйесін қҧру қажеттілігі Қазақстандағы білім саласының маңызды проблемалаларының бірі болып 
табылады. 
Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасының міндеттерінде 
«Қазақстандық патриотизмге, биік мҽдениетке, Адам қҧқықтары мен бостандықтарын қҧрметтеуге тҽрбиелеу» 
туралы айтылды. Мҧндай міндеттер бҥгінде жас ҧрпаққа Отансҥйгіштік тҽрбие беру жҥйелерінің де ҥздіксіз, 
кешенді жҥргізілуін талап етеді. Қазақ елінің ғасырлар бойы қалыптасқан Отансҥйгіштік тҽлім – тҽрбие 
дҽстҥрлерін, ҽдістері мен қҧралдарын жинақтап, оны бҥгінгі білім алушы тҧлғасын тҽрбиелеуде оқу ҥрдісінде 
ҧтымды қолдану – уақыт талабы. 
Тарихты парақтасақ, қазақ патриотизмі ерте кезден бастап қалыптасты. Себебі, сонау сақ дҽуірінен Ресей 
отаршылығына дейінгі кезеңде тҽуелсіздік ҥшін ақ білектің кҥшімен, ақ найзаның ҧшымен кҥресіп, келешек 
ҧрпағына кең байтақ жерімізді, бай рухани қазынамызды мҧра етіп қалдырған батырлар, билер, хандар 
заманында хатқа «Қазақ патриотизмі» деп жазылмаса да жорық жырлары, тарихи аңыз – ҽңгімелер жҽне 
шешендік сҿздер арқылы бізге жеткен. Демек, Қазақ патриотизмі рухы биік жеке тҧлғаны қалыптастырудағы 
ата – бабаларымыздың қаһармандық, ерлік батырлық, Отансҥйгіштік тҽлім – тҽрбие беру иделарының 
жиынтығы. Оның дҽлелі, халықтық мҽнге ие мол рухани мҧра тҥркі халықтарының тас ескерткіштеріндегі 
/Орхон – Енисей жазулары/ тағылымдары, тҥрік – қазақ ойшылдарының (Махмуд Қашқари, Жҥсіп Баласағҧн, 
Ахмет Яссауи, Асан Қайғы, Шалкиіз, Ақтамберді, Бҧқар жырау, М.Ҿтемісҧлы, Ш.Уалиханов, Ы.Алтынсарин, 
А.Қҧнанбайҧлы, т.б. ой пікірлерінде кҿрініс тапқан. Қазақ халқы тҧрмыс – тіршілігінде жауынгерлік тҽрбиеге 
аса зор мҽн берген. Бҧл жҿнінде зерттеуші С.Т.Иманбаева ҿзінің «Оқушыларды ҧлттық жауынгер дҽстҥр 
арқылы ерлікке баулудың педагогикалық негіздері» атты ғылыми диссертациясында «Жауынгерлік дҽстҥр 
дегеніміз-тҧтас қазақ халқының жауынгерлік сипаттағы ҽзірлігін ҥзбей ҧстауы», - деген. Мҧнда қазақ 
батырларының ерлігі, батырлығы жҽне соғыс барысындағы жеңістері жҽне оларды жас ҧрпаққа Отансҥйгіштік 
тҽрбие беруде пайдалану жолдары кҿрініс береді. «Батырлар, арды сақта, еліңді сҥй, ел ҥшін аязға тоң, жалынға 
кҥй. Жіберме ердің арын, ел намыс, елің ҥшін қаның тҿк, жаныңды қи» деген идеяны естен шығармай, бҥгінг і 
ҧрпаққа ҿнеге боларлық, ҿмір кешкен Қабанбай, Бҿгенбай, Райымбек, Жҽнібек, Кенесары, Баян батыр, 
Наурызбай, Махамбет пен Исатай, Ҽлия мен Мҽншҥк секілді жҥздеген есімді атауға болады. Сондай-ақ 
тарихшы Ш.С.Қартаеваның «Қазақ халқының ҽскери ҿнері жҽне жуынгерлік дҽстҥр /XV-XVI ғғ./» атты ғылыми 
диссертациясында зерттеуші қазақ халқының ҽскери ҿнердің ерекшелігін айта келіп, қолбасшы рҿліне тҥсінік 
береді.
Кҿздің қарашығындай сақтап келген жерін қорғау, туған жерге сҥйіспеншілік-патриотизмэлементтерінің бірі 
екені даусыз, Еуропалық дамыған қаруы жоқ бабаларымыздың осынау ҧлан-байтақ аумақты ҧстап тҧруы асқан 
ерлікғ, туған жерге деген сҥіспеншілік. «Отырар қорғанының шежіресі, жоңғарларға қарсы екі жҥз жылдық 
соғыста жауға шешуші соққы берген Аңырақай шайқасы, ҿткен тарихымыздағы басқа да шайқастар қазіргі 
қазақтың осал емес, асқан ержҥрек халық екендігін ҽйгілейді. 
Қазақтар мен жоңғарлар қантҿгісі кезіндегі, қазақ батырларының ерлігі мен бірлігі туралы қысқа 
метражды фильмдерден «Жау жҥрек мың бала», «Кҿшпенділер» ҥзінді кҿрсету, сол кездегі «Елім-ай» ҽнінің 

150 
тыңдап, шығу тарихы туралы жҽне де ҿлең шумақтарын жатқа айтуға, талдауға тапсырма берілуде. Мақсатым: 
студенттерді ерлікке, батылдыққа, ҿжеттілікке тҽрбиелеу. 
Сонымен бірге К.Т.Ҽбілғазиева «Мҧстафа Шоқайҧлының (1890-1941) қайраткерлік қызметі негізінде жастарға 
Отансҥйгіштік тҽрбие беру» кандидаттық десертациясында қазақ зиялыларының Отансҥйгіштік тҽрбие 
идеалырына тҥсінік беріп, оларды «ҧлтын сҥйген патриот, жауынгер публицист, сыншы, кҿсемсҿз шебері деп 
бейнелейді». Ҽлемде азаматтар бойына патриоттық сезімді нысаналы тҥрде ҧялата білген, оларда патриоттық 
мінез – қҧлық ҥлгілерінен, ҿнерінен байқауға болатын ҧлттық нышандар Туына, Елтаңбасына, Ҽнҧранына, 
ҧлттық мерекелеріне қҧрметпен қарау орын алған ҿркениетті елдер аз емес.
Жеке адамдарға тҽн патриоттық қасиет деп ҽр батырдың ерекшелігіне тоқталдым: қанжығалы Бҿгенбай 1684-
1775 жж. қазақ халқының басы-қасында 49 жыл болған. Батыр алғашқы жауын ҿлтіргенде 13 жаста екен. Сонда 
батыр 64 жыл жаугершілікте болды. Не деген ғажайып батырлық, десеңші! Мағжанның: «Қарт қыран, 
қанжығалы қарт Бҿгенбай»-деуінде қандай тарихи астар, тарихи сырлар жатқанын осыдан аңғаруға болады. 
Қаракерей Қабанбай батыр белі бекіп, бҧғанасы жаңа қата бастаған 15 жасында-ақ ол жауынан ҽке, аға кегін 
қайтарып ерен ерлік кҿрсеткен, ҿзі жасаған 78 жасының 63 жылын ҥзеңгіде, ҥнемі ат ҥстінде ҿтіп, 103 рет 
жаумен айқасқа тҥсіп, Дарабоз атанған Қабанбай ҿзінің кҿптеген ерліктерін жоғарғы Ертіс Ҿңірінде, қазіргі 
Шығыс Қазақстан, Семей ҿңірін жоңғарлардан азат ету.«қазақ халқының жоңғар шапқыншылығына қарсы 
кҥресі» монографиясынан ҥзінді оқып бергем. Ол Бҧқар Шоян мен Кҿкжал Барақ жекпе-жегі: 
-Бҿгеліп тоқтамады, шықты Барақ,
Сауыт киіп, найзасын қару жарақ. 
Қалмақпен бара сала айқасты да, 
Батырды кетті алып, тҧрмай қарап. 
Салса найза кірмеді денесіне, 
Екі елдің ел ҿлмейді егесіне. 
Шойын таққан шоқпармен ҧрды Барақ, 
Қалқанын талқан етіп тҿбесінен. 
Еңкейіп сонда қалмақ тҿмен бҧқты, 
Бҧрқырап ауызынан миы шықты. 
Жау тҧрса қорықпайтын батыр Барақ, 
Шоянды еңгезердей жерге жықты. 
Бҧл жеңіс-қазақ халқының еңсесін кҿтерді, азаматтарды жауға қарсы кҥреске жҧмылдырды, топтастыра тҥсті 
деп ой қозғау сҧрақтарын қойдым 
-Ерлікті, батылдықты соғыс кезінде ғана жасай ма? 
- Ерлікті бейбіт кезде жасауға бола ма? 
- сен ҿзің осындай ерлік істер жасай алар ма едің? 
Патриоттық тҽрбие беруде – тарих сабағында мҧражай деректерінің алатын орны ерекше. Себебі: мҧражайда 
студенттер барлық тарихи деректерді ҿз кҿзімен кҿреді, жан дҥниесімен сезініп, ой елегінен ҿткізеді. Ҧлы Отан 
соғыс ардагерлері Алия, Мҽншҥк сияқты батыр қыздарымыздың ерлігі,ҿз ауданымыздың соғысқа қатысқан 
азаматтары туралы деректер жинақтап, ерліктері баяндалды. Буклеттер жасалды. Қаламыздың кҿше аттары сол 
соғыс ардагерлерінің есімімен байланысты екені айтылды. Мысалы: Шиловский, Молдагулова, Алиев 
кҿшелері. 
Студенттерге ізденіс жҧмысын бердім: «Ағалар жолымен саяхат» батырлардың жҥріп ҿткен жолы бойынша 
картамен саяхат жҧмысын жҥргізді, онда қай жерден майданға аттанда, майданда қай жерде болды, қай жерде 
соғысты аяқтағанын кҿрсету. Сабақтың теориясын ҿмірмен байланыстырдым. 
Отан адамның бойында патриоттық сезімді туғызудың басты шарты болып табылады. 
Отан «елім» деп еңіреп ҿткен ерлерден, «алашым» деп аңырап ҿткен арыстардан, «бостандық» деп боздап 
ҿткен боздақтардан басталады. 
Отан Алаштың айбынын асырған ҽрідегі Керей мен Жҽнібек ханнан, берідегі Абылай хан мен Хан Кенеден 
басталады. 
Отан аруақты батыр бабаларының кҿзіндей Бауыржан Момышҧлынан басталады. 
Отан ел азаттығы ҥшін шейіт болған Желтоқсан кҿтерілісінің бҿздақтарынан басталады. Отан Қайрат 
Рысқҧлбековтен басталады. 

151 
Қоғам дамуындағы ҿзгерістерге байланысты жалпы білім беретін оқу орындарында педагогтар ҿз істерін 
жаңашылықпен, жауапкершілікпен атқару талабы қойылуда. Жас ҧрпаққа халқымыздың тарихын тереңдете 
оқытып, тҽрбиені ҧлттық бағытта ҿрістетудің маңызы зор. Оны есте қалдыру, оқушы санасына терең сіңіру, 
ҽрбір пҽн мҧғалімінің ҿзіндік шеберлігін, шығармашылық еңбегін қажет етеді.
Патриотизм ҿз ҿзімен қалыптаспайды. Ол оқу – тҽрбие процесінде мемлекеттік саясат негізінде жҥргізілуі 
керектігін бҥгінгі заманның ҿзі талап етіп отыр. Қазақстандық патриотизм ҽр азамат ҿзін осы елдің тҿл баласы, 
нағыз азаматы ретінде сезінгенде ғана қалыптасады. 
Ҿткені мен бҥгінін таразыға сала алатын, келешегінің сабағын ертеңіне бағдар еткен рухтағы асқақ, жаңдары 
таза жастарды тҽрбиелеу – бҥгінгі кҥннің міндеті. Білімнің іргетасының беріктігі – болашақтың мықты 
болуына негіз. Қасиетті Отанның қадірін ҧғындыру ҥшін «борыш», «ар – намыс», «ождан», сҿздерінің мҽнін 
меңгертіп, ҧлт, халық, ел , атамекен сияқты киелі тҥсініктермен байланыстыра отырып, ҿз тҧлғасын 
қалыптастырған студент ҿзіне қажетін таңдай білуі ҥшін сілтер бағытымыз, кҿрсетер жолымыз тҥзу болсын, 
ағайын! 

жүктеу/скачать 3,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: