Салқынбай А., Абақан Е. с



Pdf көрінісі
бет264/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   260   261   262   263   264   265   266   267   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

СЕПИР -  УОРФ  БОЛЖАМЫ
-   бұл  тұжырымдама  бойынша 
ойлау  құрылысы  мен  дүниета- 
ным  т ә с іл і  тіл  құры л ы сы на 
байланысты болады. XX ғ. 30-жж. 
АҚШ-та  Э.Сепир  мен  Б.Л.Уорф 
этнолингвистика  ш еңберінде 
ж асаған  болжам.  С .-У .б .-н а  
сәйкес,  ойлау  логикасы  тілге 
тәуелді  болады.  Дүниені  тану 
адамдардың  ойлау  қабілетіне 
байланысты,  ал  соңғысы  тілмен 
байланысты,  сондықтан  білім 
деңгейі объективті емес, ол тілдің 
дам уы нан  туы ндайды .  Бұл 
болжамды  марксистік  методо­
логия  (әдістеме)  сынаған.  Жер 
бетіндегі  халықтардың  ойлау 
категориялары  мен  формалары 
бірдей  болса  да,  ойлауға  тілдің 
ықпал ететіні сөзсіз.
СЕПТІК 
-  сөздердің  синтак- 
систік қэтысын көрсететін есімнің 
фамматикалық категориясы. Зат 
есімнің С. оның бағынышты мүше 
екенін көрсетеді. Субъективті С.- 
тің негізгі қызметі -затты ң басқа 
за тта р ға   д е ге н   м ағы налы қ 
қатысын  айқынДау.  Басқарушы 
сөзге  синтаксистік  тәуелділікте 
болу,  зат  есімнің  актант  рөлін
көрсетеді.  Субстантивті  С.-тің 
негізгі  семантикалық  қызметі: 
белгілі бір заттың басқа заттарға
немесе қүбылыстарға қатынасын
білдіру.  Кейде,  мыс.:  Ч.Филмор- 
дың  «септік  грамматикасында» 
«С». термині мағыналық қатынас- 
тарды  белгілейді.  Терминнің 
осындай  семантикалық  түсінігі, 
дәстүрлі  «формальды»  түсінікке 
қа рсы   қойы л ад ы .  Д ә с тү р л і 
т ү с ін ік т е   С.  сө з  ө зге р ту ш і 
категория  ретінде  қарастыры- 
лады.  Тілде  С.  категориясы  
болған  жағдайда  «синтетизм» 
пайда  болады  деп  есептеледі. 
Бірақ  ке й б ір   тілш ілер,  мыс., 
С. Яхонтов  «аналитикалық  С.-ті» 
бөлек қарастырады.  Зат есімнің 
синтаксистік  орны  (позициясы), 
оның  предлогпен,  суффикспен 
қосылуы  септік  түлғасы  болып 
е се п те л е д і. 
Кей  ж а ғд а й д а  
«аналитикалық  С.»  термині  зат 
есіммен  емес,  оған  тіркесетін 
сө зтүл ға м е н   берілуі  м үм кін. 
«Флективті  С.»  әлем  тіддерінде 
әдетте  сегм енттік  аффикстер 
(суффикс  не  жалғау)  арқылы 
беріледі.  Б ір а қ  С.  апофония 
(кезектесу) арқылы,  тон өзгерту 
арқы лы   да  б е р іл уі  м үм кін 
(ирланд,  ки п си гс  тілдерінде). 
А ггл ю т и н а т и в т і  тіл д е рд е   С. 
арнайы  аффикс  арқылы  дербес 
түрде болса, флективті тілдерде 
ф лексия 
арқы л ы  
са н д ы қ 
граммемалармен  қоса  беріледі.


сиг-син
Нақтылы  С.  тілдегі  зат  есімнің 
синтаксистік  (немесе  семанти- 
калық) қызметі мен морфология- 
лық  көрсеткіштердің  арасында 
болатын үйлесімділікті көрсетеді. 
Қазақ  тілінде  С.-тің  7  түрі  бар: 
атау,  ілік,  барыс,  табыс,  жатыс, 
шығыс,  көмектес.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   260   261   262   263   264   265   266   267   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет