Түркі қағанаты дәуіріндегі әдебиеттің өзгешелігі туралы баяндаңыз


С. Къеркогердың (1813-1855) қорқыныш философиясы және экзистенциализм негіздері туралы баяндаңыз



бет26/129
Дата10.11.2023
өлшемі0,97 Mb.
#190653
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   129
Байланысты:
Ii блок түркі қағанаты дәуіріндегі әдебиеттің өзгешелігі туралы -emirsaba.org

С. Къеркогердың (1813-1855) қорқыныш философиясы және экзистенциализм негіздері туралы баяндаңыз.

Серен Кьеркогер (1813 - 1855 ж.ж.)-өз заманында бағаланбаған, жалғыздықтың зардабын толығынан басынан өткiзген, бүкiл өмiрiн жеке тұлғаның iшкi рухани өмiрiнiң қайталанбас жақтарын, оның Құдаймен тiкелей байланысын көрсеткiсi келген Дания елiнен шыққан дiни философ. Оның философиялық көзқарасы мен жалпы дүниесезiмiнiң қалыптасуына әкесiнiң дiни дүниесезiмi мен “бiздiң жан-ұямызға Құдай қарғысын атты² деген жалған пiкiрi үлкен әсерiн тигiздi. Жас Кьеркогер әлсiз болып, неше-түрлi аурулардан шықпай өстi, бұл жағдай да оның дүниесезiмiне өз әсерiн тигiзсе керек. Ең соңында, ол 1841 ж. белгiсiз себептерге байланысты өзiнiң терең махаббаты Регина Ольсен деген қыздан үйленерiнiң алдында бас тартады. Осыдан кейiн ол толығынан дiни сезiмге берiлiп әкесiнен қалған үлкен үйде жазушылық iсiмен айналысып, қалада жүрттың көзiне өте сирек кездеседi. Әкесiнен қалған барлық қаражатты өзiнiң жазған көп шығармаларын жарыққа шығаруға жұмсайды. Негiзгi еңбектерi:“Әлде- әлде², “Үрей мен қалтырау. Диалектикалық лирика². “Ажалға бастайтын ауру. Қайта туу мен оянуға бағытталған христиандық-психологиялық тебiренiстер²т.с.с.


Жалпы алғанда өзiнiң қысқа өмiрiнiң шеңберiнде бұл кiсi 28 томдық еңбектердi тудырған, соның iшiнде 14 томы - оның күнделiктерi. өз заманында атағы шықпаған философ ХХ ғ үлкен құрметке бөленедi, оның шығармашылығына арналған мыңдаған зерттеулер жарық көредi. 1948 ж. берi Копенгаген қаласында “Кьеркогериана² деген осы ойшылдың көзқарасын зерттеуге арналған журнал шығады.

Өзiнiң шығармашылық жолының басында Кьеркогер қайсыбiр философиялық жүйенi жасаудан бас тартып, соңғының ең биiк шыңы - Гегельдiң философиясын қатты сынға алады. Өйткенi, оның философиясында рационализм өзiнiң шегiне жетiп панлогистiк дәрежеге көтерiлдi ( pan,- грек сөзi,- бәрi де, logos,- ақыл-ой). Гегельдiң ойынша, болмыс - ойлаумен тең, ақыл-ойдың шеңберiнен шығаттынның бәрi де ақиқатты емес, Ғарышта өжеттi танымның аша алмайтын ешқандай сиқыры болмақ емес.


Кьеркогер мұндай көзқарасқа үзiлдi-кесiлдi қарсы шығады, өйткенi, болмысты жүйелеу мүмкiн емес. Қайсыбiр жүйе - аяқталғандықпен тең, ал болмыс үне-бойы өзгерiсте. Екiншi жағынан, Гегель тұлғаны объективтi нақтылы-тарихи шеңбердiң iшiне қойып түсiнедi, яғни жеке тұлғаның өзiндiк қайталанбайтын тек соған ғана тән өмiрi, оның еркi тарихтың қадамының астында көмiледi. Сондықтан, ол Гегельдiң объективтiк диалектикасына өзiнiң субъективтi, жеке тұлғаның өмiр сүру (экзистенциалдық) диалектикасын қарсы қояды. Оның ойынша, қайсыбiр дүние жөнiндегi жаратылыстануға негiзделген ғылыми көзқарас - залымдықтың нышаны. Жаратылыстану ең соңында адамзаттың құруына әкелуi мүмкiн,- дейдi Кьеркогер. Ойшылдың бұл пiкiрiн үстiрт қарамай терең ойласақ, расында да, бүгiнгi таңда ғылым адамға көп жақсылық әкелгенiн бәрiмiз де бiлемiз, сонымен қатар, ядролық соғыс пен экологиялық апаттың мүмкiндiгiн адамзат жоя алмай отырғаны да - бүгiнгi таңдағы ақиқат.
Кьеркогердiң ызасын келтiретiн нәрсе - ол адамды объект ретiнде қарап зерттеу, өйткенi, адам - рухтың басшылығымен өмiр сүрiп жатқан жан мен дененiң бiрлiгi, жеме-жемге келгенде ол - рух. Ойшыл рух - ойлаумен тең емес, олай болса, ол - қисынның заңдарына тәуелдi емес деген пiкiрге келедi. Сондықтан, философияның негiзгi мәселесiне нақтылы адамның өмiр сүруi, оның өзiндiк санасы, iшкi рухани өмiрi жатуы керек. Егер Сократ дүниенi түсiну үшiн ең алдымен “өзiңдi тани бiл² деген болса, Кьеркогер тек қана адамның iшкi өмiрiн танумен қанағаттанып, сыртқы дүниенi, болмысты танудан үзiлдi-кесiлдi бас тартады. “Шындық, сыртқы өмiр бар ма?“,- деген сұраққа ол терiс жауап бередi. “Шындық - ол iшкi дүние (innerlichkeit), Меннiң өз Менiне деген қатынасы². Адамның iшкi өмiрi объект болмағаннан кейiн танылмайды, оны тек қана тебiренуге ғана болады. Сондықтан Кьеркогер адамның iшкi өмiрiн бейнелейтiн жаңа категорияларды философияға еңгiзедi. Олар: өмiр сүру, үрей, сәт, өту, секiру, шешiм, шектелген мен шексiздiк, мүмкiндiк пен шындық, зардап шегу, қайталау, түңiлу, өкiну, кiнә мен күнә, қайта туу т.с.с. Кьеркогердiң ойынша, бұл ұғымдар арқылы жеке адамның қайталанбас тебiренiстерiн беруге болады.




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   129




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет