З. А. Мовкебаева (қолы)
жүктеу/скачать 0,77 Mb.
|
З. А. Мовкебаева ( олы)
- Бұл бет үшін навигация:
- Интернет-ресурстардың тізімі
Қосымша әдебиеттер(10-15 әдебиеттен артық емес) Анастази А. Психологичекое тестирования. М.1982 г. Асеев В.Г. Проблемы мотивации и личность. М.1974 г. Асмолов А.Г.Психология личности. М.1990 г. Божович Л.И.Избранные психологические труды. М.1995 г. Выготский Л.С. Мәдени тарихи тұжырымдама. Адамзат ақыл-ойының қазынасы. І том. Алматы «Таймас» баспа үйі 2005ж. Зимняя И.А.Педагогикалық психология. Алматы 2005 ж. Интернет-ресурстардың тізімі www.mirknig.ru www.kniga.ru www.psi.ru Глоссарий Ассоциация –психикалық құбылыстардың белгілі заңдалақтарға байланысты болуы . Аффект – (лат. affectus – жан толқынысы, құмарлық) – адамның көңіл күйінің кенеттен өзгеріп, зор қарқынмен сыртқа тебуі (долдану, үрейі ұшу, торығу, т.б.). Бұл адамның психологиялық күйініш, сүйініш сезімдері үстіндегі көңіл-күйінің айқын көрінісі. Бұрқ етіп бір сәтті сананың бақылауынан шығып кететін күй. Әлеуметтік қызығушылық – жеке мақсат үшін емес қоғам игілігі үшін өзгелерге деген қатынас пен ынтымақтастық түрінде көрінетін адамзатқа қатысты алынған эмпатия сезімі. А.Адлер бойынша әлеуметтік қызығушылық психикалық критериі болып табылады. Әлеуметтік психология – адамдардың әлеуметтік топтарға қосылуынан туындаған мінез құлық және қарекет заңдылықтарын, сондай-ақ осы топтардың өздерінің психологиялық сипаттамаларын зерттейтін психология саласы. Әрекет – белгілі мақсатты орындауға бағытталған оңашаланған қимыл. Ол қимыл-қозғалыс арқылы орындалатын сыртқы және ақыл-оймен орындалатын ішкі әрекет. Бейімделу (адаптация; лат. adaptatio - бейімделу) – организмнің сыртқы ортаның әр түрлі жағдайына бейімделу қабілеттілігі. Бейімделу негізіне ішкі ортасының (гомеостаз деп аталатын) тұрақтылығын сақтауға бағытталған организм реакциясы жатады. Бихевиоризм – психология ғылымында ХХ ғасырдың басында АҚШ-та қалыптаса бастаған теориялық және тәжірибелік бағыт. Адамды мінез-құлқына қатысты бақастыруды негіз етеді. Гештальтпсихология – Германияда ХХ ғасырда дүниеге келген идеалисчтік бағыт. Сананың алғашқы бөлшектері тұтас түрдегі «гештальттар» (психологиялық құрылымдар) деп санайды. Дағды – санасыз қайталау нәтижесінде қалыптасатын іс-әрекет түрі. Соның нәтижесінде ол автоматтандырылған әрекетке айналып, оңай, шапшаң орындалады. Дағдының физиологиялық негізі – динамикалық стериотип болады. Деструктивтілік – бұл жатырқаушылықтың белсенді формасы; басқаның тұлғасына нұқсан келтіру қажеттілігі сол адамның талқандай алу мінез-құлқынан қорқыныш негізінде пайда болады. Бұл жатырқаушылықтан қарағанда өнімділіктің өте күшті және аса жалпылай қамтитын қарсылықтарының нәтижелері. Детерминизм принципі – философиялық және методологиялық ұстаным бойынша табиғат пен психологиялық құбылыстардың барлығы материалдық себептер мен заңдылықтардың әсер етуінен пайда болады. Детерменизм адамның тіршілігі мен іс-әрекетінің бәрі қоғамның тарихи-дамуының нақты жағдайларымен байланысты, әрбір құбылыс бірлігі себептерінен туындайды деп қарайды. Интроверт пен экстроверт – кейбір адамдардың тұйық өзімен-өзі болып, өзінің ой-пікірлерін іштей талдайтын мінез ерекшеліктері – интроверттер делінеді. Ал өзге адамдар ішкі дүние сырымен тұйықталып қалмай, жан-дүние сырын ашық-жарқын түрде өзге адамдарға білдіріп отыратындар – экстроверттер. Интроверсия (лат. intro – ішке, ішіне және versio - өзгеріс) – ішке үңілу. Тұлға теориясында әлеуметтік қарым-қатынастан қашып, өз ойымен өзі болуға ұмтылушылықты белгілеуге қолданылады. Қажеттілік – адам мен жануарлардың тіршілік етуі мен қажеттіліктерін қанағаттандырудағы белсенді іс-әрекеті мен қимыл-қозғалысына байланысты. Бұл – ағзаның ішкі жағдайы мен күйін сақтауы. Мінездің өнімділік типі – Э.Фромм теориясында – тұтас, сүюші және шығармашыл индивидуум. Адам дамуында идеалды соңғы мақсатты көрсетеді. Мен шығармашылығы – әрбір адамның өз дара тұлғасын белсенді қалыптастыруға мүмкіндігі бар екенін көрсетуге арналған А.Адлер тұжырымдамасы. Өнімділік – бұл эмоционалдық және психикалық ақауы жоқ кезкелген адамның қатынасқа деген қабілеті. Өзара тәуелділік – Эриксон бұл терминді әр ұрпақтың қажеттіліктері мен қабілеттерінің өзара байланыста екендігін көрсету үшін қолданады. Өнімді бағдарлануға барлық күштері, тырысулары бағынатын мақсаты ретінде адамның түгелдей потенцияларының өсуі мен дамуы байқалатын тип ерекшеліктері енеді. Өнімсіз белсенділіктің - мазасыздыққа, гипнозға, беделге негізделеді. Өмірлік стиль – жеке бас ерекшеліктері, түрткі, когнитивті стиль және шындықты иелену әдістерінің ерекше конфигурациясы. Ол дара тұлға мінезіне сай болып, осы мінездің тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Пессимизм (лат. pessimus – ең жаман) – дүниенің игілігіне, болашаққа сенбеу. Ең бірінші неміс философы А.Шопенгауэр (1788-1860) өзінің ілімін пессимизм деп атады. Психоәлеуметтік дағдарыс – индивидуум өміріндегі физиологиялық даму және әлеуметтік талаптармен негізделетін дағдарыс кезеңі; позитивті де, негативті де аяқталуы ықтимал. Психоәлеуметтік мораторий – кеш жеткіншек жастағы индивидуумның ересектердің рөлдері мен жауапкершілігін қабылдауында біраз уақыт кейін шегеруге мүмкіндік беру кезеңі. Регрессия – психикалық дамудың төменгі сатысына, бұрынғы жетілмеген түріне оралуын білдіретін ұғым. Регрессияның түрі түйсіктік құмарлықтың тәсіліне, «Меннің» қызметіне, индивидке тән мұрат пен ардың көрінісіне орай қалыптасады және бөлінеді. Репродуктивті қатынас – бұл әрқашанда шындықты таспаға түсірілген материалдардың әр бөліктерін үздіксіз қайта жаңғырта отыратын фильм тәрізді қайталанбалы бір образда қабылдау. Рефлексия (лат. reflexio – бейнелеп көрсету) – субъектінің психикалық актылар мен күйлерді өзінше талдау және тану процесі. Адам санасының өзін-өзі білуге, ішкі жан-дүниесін, психикалық жай-күйін тануға бағытталуы. Рецептивті бағдар - бір топтың екіншісін эксплуатациялауы қатал заңмен бекітілген қоғамдарда жиі кездеседі. Эксплуатацияға ұшырағандар өз жағдайларын өзгертулеріне не ешқандай күштері жоқ, не тіпті ойлары да жоқ, өйткені оларда біртіндеп өмірлік қажетті нәрселердің барлығын иелерінен алуға болады деген көзқарас қалыптасады. Бейімделу және ұнау қажеттілігі дәрменсіздік сезімін туындатады, ол қазіргі адамның әрең байқалатын рецептивтілік көзіне айналады. Рецептивтіктің жасырын, алайда кең таралған бұл формасы қазіргі «фольклорда», әсіресе жарнамалық орындалуда тіпті қисынсыз форма қабылдайды. Сана – психиканың тек адамға ғана тән ең жоғарғы формасы, объективті шындықтың адам миындағы бейнесі. Сәйкестік диффузиясы – бозбала не бойжеткен мамандықты не идеологиялық сенімдерді таңдауға байланысты сәйкестік дағдарысынан өтуі не өтпеуі мүмкін, сөйте тұра ол нақты таңдау әлі жасамаған немесе таңдау жасаудан тым алшақ тұратын эго-сәйкестік статусы. Сәйкестікке жету – мамандық не идеологиялық сенім таңдауға байланысты дағдарыстан өтіп, нәтижесінде нақты таңдау жасалынатын эго-сәйкестік статусы. Сәйкестікке қажеттілік – Э.Фромм бойынша адамның өзін басқалардан өзгеше қабылдауға ерекше қажеттілігі. Темперамент (тemperament) – жоғарғы жүйке қызметінің типтік ерекшеліктеріне сәйкес адамның даралық сипатын білдіретін психологиялық ерекшелік. Т. адам мінезінің табиғи негізін анықтайды. Жоғарғы жүйке жүйесі қызметінің типінің күшіне, теңдігіне, ауысу ерекшелігіне сәйкес темпераменттің төрт түрі сипатталады, ол: холерик, флегматик, сангвиник, меланхолик. Т. Олпорт бойынша – тұлға қалыптасатын бастапқы материал (интеллект және физикалық көрсеткіштер). жүктеу/скачать 0,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|