«Заң психологиясы» ПӘні бойынша
Өзін-өзі тексеру сұрақтары
жүктеу/скачать 1,32 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 6. Дәріс: Криминалдық психология
| Өзін-өзі тексеру сұрақтары:
1. Сананың психологиялық мінездемесі. 2. Құқықтық сананың қалыптасу жолдары. 3. Құқықтық сананың қалыптасуына ықпал ететін факторлар. № 6. Дәріс: Криминалдық психология Қылмыстық тәртіп психологиясы. Қылмыскерлердің психологиялық типтері. Қылмыскерлердің жеке басының психологиялық ерекшеліктері Криминалдық психология – қылмыскердің жеке басының психологиялық ерекшеліктерін, қылмыстық топтың қылмыскерлік мотивациясын, қылмыстық әрекеттің алдын-алу мен болдырмаудың жолдарын зерттейді. Кез келген адамның әрекеттерін түсіну үшін сол адамның психологиясын, әлеуметтік психикалық құбылыстар мен психикалық механизмін білу өте қажет. Қылмыстық психология: қылмыстық мінез-құлықтың таралуына психологиялық факторлар ролінің мәселесін, жеке бастың қылмыстануындағы биологиялық және әлеуметтік факторлардың ролін, қылмыскердің жеке басы туралы түсінікті қылмыскерлердың психологиялық түрлері; қылмыстық әрекетті жасаудың психологиясы, берекесіз, бейімделмеген, рецедивті және жасөспірімідер психологиясының; топтық және ұйымдасқан психологиясын, кінәлілермен жауаптылардың психологиясын қарастырады. Заң бұзушы адамның анатомо-физиологиялық жүйесінің бұзылулары анықталған. Сондықтан да жазалаудан кейін өз тәрбиелерін өзгерте алмайды. Н.Ф.Кудряцева, В.Е.Эминова еңбектерінде бұл себеп, біз білетіндей әрбір адамда өзіне тән темпераменті болады. Сондықтан да бұл кейбір жағдайда тұқым қуалаушылық фактордың әсерінен және де бала туа сала жаман тәрбиеге жақын болуы мүмкін. Егер бұны ата-анасы қалай жеңуді білмесе, жөндемесе, жасөспірімдік кезеңде әртүрлі психикалық бұзылыстарға ұшырауы мүмкін. Шеппардтің көзқарасы бойынша органикалық себептер әр қылмыскердің 25%-ын құрайды. Мысалы, ол 10-15 жасар қыз бала туралы айтады. Ол инсулиннің жетіспеушілігінен зардап шеккен, яғни қанының құрамында қанттың мөлшері өте аз болған. Жасөспірім құбылмалы көңіл күйімен, импульсивтілігімен, агрессивтілігімен ерекшеленген. Дұрыс емделу мен диета толық емделуге мүмкіндік берді. Ол баска да адамдар туралы көрмеушіліктен зардап шеккендер. Органикалық себептер сонымен катар босануға дейінгі және кейінгі асқынулардан болуы мүмкін. Қылмыскер-ол қылмыс жасаған адам болып табылады. Статистика болса, тек ұстап алғандарды немесе сотталғандарды ғана қылмыскер есептейді. Ал бұл екеуі бірдей нәрсе емес. Қазіргі кезде қылмыстық әрекеттің шығу себептері жан-жақты зерттелуде. Әсіресе, тұқым қуалайтын факторлардың қылмысқа әсерін зерттеуде қылмыскердің интеллектісі мен әлеуметтік-экономикалық статусы бірдей есепке алынады. Тұқым қуалайтын факторлардың қылмысқа әсерін зерттеудің мысалы ретінде артық Y-хромосомасы (XYY) мен Клайнфельтер синдромын (XXY) айтуға болады. Қылмыскерлердің арасында осындай мутациялары бар адамдар жалпы популяцияға қарағанда 7-10 рет қалыпты жағдайдан жиі кездеседі. Мұндай мутациялары бар адамдардың ақыл-ойларының дамулары артта, интеллект коэфициенті төмен, әлеуметтік бейімделулері нашар, эмоциялары мен агрессивті әрекет-қылықтарын қадағалай алмайды, яғни өз-өздерін ұстай алмаушылықтары жарқын көрініс береді. Артық хромосома мен Клайнфельтер синдромымен ауыратын адамдардың қылмыс жасауларының себептері агрессиямен байланысты емес. Осы көрсеткіштер бойынша Клайнфельтер синдромы мен қалыпты қадағалаудың арасындағы қылмыстың көрініс беруі айырмашылығы жоғалады. Артық Y-хромосомасында (XYY) айырмашылық қалады. Ол жеке тұлғаның дамуындағы қосымша бұзылыстармен байланысты, солардың нәтижесінде адамның қоғамға бейімделуіне кедергі туындайды. Көп жағдайларда оларда эмоционалды стимулдандыру кезіндегі импульсивтілік, эмоцияны қадағалай және ұстай алмау, реакцияның басым болуымен жүреді. Жоғары агрессивтілік қоғамда қалыпты бейімделуге кедергі жасайтынын ескерген жөн. Адамдардың қылмысқа баруының тағы бір себебі ретінде гипогликемияны айтуға болады. Гипогликемия деп, қанның құрамындағы глюкоза деңгейінің төмен болуын, тамақтанғаннан кейін 4-6 сағаттан соң глюкозаның көлемі 10мг% -тан төмен болса, жоғары тітіркенушілік пен антиәлеуметтік әрекет-қылық көрініс беретіні анық болды. Гипогликемия Кволля тайпасының индейецтарында жиі кездеседі, сондықтан олар қатал, тітіркенгіш, тұйық, суық адамдар болып келеді. Ер адамдардың қылмысының негізі ретінде геннің нүктелік мутациясы А (МАОА- генді кодтайтын моноаминооксидаз ферменті) да есте болуы керек. Көптеген психодиагностикалық әдістер арқылы қылмыскердің психикалық ерекшеліктері мен қасиеттері психология ғылымында кеңінен анықталып жүргізілуде. Қылмыстық әрекеттерді жасаған адамдар арасында қылмыстық дамуында кемсітігі, ауытқуы, тежелуі немесе «аномалды жағдайларда» кездеседі. Жасөспірімдердің қылмыстық топтарына кіруіне итермелейтін себептерінің бірі–жанұядағы түсініспеушілік мәселесі. Егер жасөспірімдер өздерінің эмоционалды және жанұядағы социалды қажеттіліктерін қанағаттандыра алмаса, ол қылмыстық топтардың құрамына еніп, өзін сол жерден табуға тырысады. Қылмыстық топқа енген соң, жасөспірім жалғыз өзі жүрсе ешқашан қолы бармайтын қылмыстарды жасайды. Бұл топтар барлық қоғамға қорқыныш, қауіп тудырып отыр. В.Г. Степанов, В.А. Крутецкий мінез–құлықтағы қиындық мәселесін қарастыра келе, қылмыскерлерді екі қатарға бөледі. Бірінші қатарға адамгершілік дамуында және мінез–құлқында, шамамен алғанда өте үлкен емес ауытқушылықтары бар оқушыларды жатқызады, олар–тәртіпсіз, жалқау, қыңыр, дөрекі, өтірікші балалар. Тәртіптілік өзіне және басқаларға деген жоғарғы талап қоюшылық, киімдегі тазалық және жинақтылық сияқты және т.б. көрсеткіштерден айқындалады. Тәртіпті емес мінез–құлықты осыған қарама–қарсы көрсеткіштерден: жұмыстан жалтарып кетуге тырысу, берілген тапсырманы орындамау, адал еместік, өзінің жеке қызығушылықтарын достарының арасында жүзеге асыруға тырысу, үнемі тәртіпті бұзуынан және т.б. байқалады. Екінші қатарға жеке акцентуациясында және мінез–құлқында қиындығы барларды жатқызады. Жалпы алғанда, қылмыскерлердің өзіндік психикалық ерекшеліктері, тәртіптері бар. Бірақ оларлың көпшілігіне әлеуметтік ортаға бейімделуі өзіне-өзі қанағаттанбауы, кқңілі толмауы тән. Мінездері ерекше: шыдамсыз, өз-өзіне деген төмен, ойланбай істейтін істері көп, эмоционалды жетіспеушілік болады. қарым-өатынасқа түсуде де өзіндік тән ерекшеліктер бар: айналасындағылармен қарым-өатынасқа түсе алмауы, басқаның көзқарасын түсінбеуі, өз-өзіне сын көзбен қарай алмауы. Қоршаған ортаға, адамдарға түсініспеушілік, дұшпандық көзқарас, басқалардан оқшаулану, қызғаныш, агрессивті мінез қалыптасады. Аталған психикалық сипаттар әр түрлі дәрежедегі қылмыскерлердің бәріне бірдей сай келмейді. Солардың ішінде талан-таражға салынушылар – басқа қылмыскерлерге қарағанда әр түрлі әлеуметтік жағдайларға бейімделген. әлеуметтік нормалар мен талаптарға салмақты өз тәртібін жақсы бағалай алады. Қарым-қатынасқа еркін түсе алады, лидерлік басшылыққа басым. Ұрылар алаяқ зорлаушылардан айырмашылығы импульсивтілігі төменірек, мінездері иілгіш қарым-қатынаста еркін түсе алады. Кісі өлтірушелер импульсивтіліг өте жоғарй эмоционалды қызығушылығы басым, алаңдаушылығы, күдікшілдігі, кекшілдігі, жанжалға жақындығымен сипатталады. Жоғары аталғандардан басқа қылмыскерлердің мына типтері бар: киллерлер, сексуалды маньяктар, әйелдер арасындағы қылмыскерлер. Қылмыстық әрекеттердің мотиві: өзін-өзі басқару қорғаныс мотивациясы басқару мотиві ойын мотиві өзін-өзі ақтау мотиві. Девиантты мінез-құлық қазіргі кезде өте кең тараған проблемалардың бірі. Бұрын мінез-құлық ауытқушылығын тек ер бала жеткіншектеріне тән десе, соңғы жылдары қыз баланың да мінез-құлқы көңіл аудартуды талап етеді. Сонымен қатар, бұл жұмыс қыздардағы тек ұсақ құқық бұзушылық, алкогольдікі немесе токсикомакцияның деңгейлерінің өсуімен ғана шектелер емес. Ең маңызды әлеуметтік мағынаға ие мінез-құлық ауытқушылығы және соған сәйкес оның ауыр түрлері де болады. Сонымен бірге, жеткіншек қыздар жеткіншек ұлдардың мінез – құлқының бұзылуына түрткі болушы яғни оларға тікелей әсер ететін «рухтандырушы» болып табылады. Қылмыстық мінез–құлықтың және ауытқуының көрінуіне түрткі болатын білім беруімен байланысты әр түрлі факторлардың келесідей түрлерін бөліп көрсетуге болады: - Ассоциальды мінез-құлық психобиологиялық деңгей негізінде әсер етуші индивидуалды әлеуметтік жағдайының бейімделуін қиындатады ; - Жанұялық және мектептегі тәрбиенің кемшілігінің әсерінен көрінетік психологиялық – педагогикалық фактор; - Оқу–тәрбие ұжымында, көшеде, жеткіншектің жанұясының адамдарымен біріккен іс-әрекетіндегі ағымсыз ерекшеліктерін ашушы әлеуметтік психологиялық фактор; - Идивидтің белсенді қарым–қатынас оратуға өзі таңдаған қоғам ортасы, нормаларға және өзін қоршаған құндылықтарға, педагогикалық әсері мол жанұя, мектеп, қоғам. Сондай–ақ өзінің мінез–құлқын өзі реттеуші қабілетінің тұлғалық бағасының бағытын көрсетуші жеке тұлға факторы; - Әлеуметтік экономикалық және әлеуметтік шарттардың қоғамдағы алатын орнын анықтаушы әлеуметтік фактор. жүктеу/скачать 1,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|