Сырым Датұлы бастаған Кіші жүз қазақтарының көтерілісі ( 1783 ‒ 1797 жж.)
Кіші жүздегі көтерілістің басталу себептері және оның барысы :
Жайық бойындағы жақсы жерлерге жайғасып алған қазақ ‒ орыстар қазақ ауылдарына дүркін ‒ дүркін шабуыл жасап, малдарын айдап әкетіп, адамдарына зорлық ‒ зомбылық жасады.
1744жылы Орынбор қаласы салынды, кейіннен Ор өзенінің бойынан Орск және егіске қолайлы жерлері мол өзендер бойынан бекіністер салу сияқты шараларды жүзеге асыра бастады.
Патша өкіметі қазақтарды “ ішкі жаққа ” Жайық сыртына өткізбей тиым салды. Кіші жүздің ханы Нұралының да халыққа қысым көрсетті.
Е.И.Пугачевтің басшылығымен болған 1773 ‒ 1775 ж. Шаруалар көтерілісі жаншылғаннан кейін 7 жылдан соң, 1783 ж. Кіші жүзде шаруалардың көтерілісі бұрқ ете қалды. Бұл қозғалыстың сипаты 1773 ‒ 1775 ж. Шаруалар соғысының жалғасы еді.
Е.И.Пугачевтің басшылығымен болған 1773 ‒ 1775 ж. Шаруалар көтерілісі жаншылғаннан кейін 7 жылдан соң, 1783 ж. Кіші жүзде шаруалардың көтерілісі бұрқ ете қалды. Бұл қозғалыстың сипаты 1773 ‒ 1775 ж. Шаруалар соғысының жалғасы еді.
Көтерілістің басты мақсаты — ғасырлар бойы Кіші жүз жерінде қалыптасқан жерді пайдалану жүйесін қалпына келтіру, Орал казак ‒ орыс әскерінің қазақ жерлерін басып алуын тоқтату, Нұралы хан мен оның сарайындағы ақсүйектердің озбырлығына шек қою еді.
Көтеріліске елге жастайынан ақылдығымен, шешендігімен танымал болып бала би атанған халық арасында беделі зор , ықпалы күшті Байбақты руының старшыны Сырым Датұлы (1742 ‒ 1802 ж.) жетекшілік етті
1783 жылы көтерілісшілер қазақ ауылдарына шабуыл жасаған казак ‒ орыс атамандарының бірі Чагановтың отрядын талқандап, оның өзін тұтқынға алып, кейін Хиуа хандығына құлдыққа сатып жібереді. Осы жағдайдан кейін көтерідісшілерге қарсы Орал қаласынан әскер шығып, 1783 жылы тамыз айында әскери шайқастардың бірінде Сырым Орал казак ‒ орыс жазалаушы отрядтың қолына түседі. Бірнеше ай түрмеде отырған Сырымды құдасы Нұралы хан 1784 жылы кепілдікке 70 жылқы, 350 рубль ақша төлеп босатып алады.
1783 жылы көтерілісшілер қазақ ауылдарына шабуыл жасаған казак ‒ орыс атамандарының бірі Чагановтың отрядын талқандап, оның өзін тұтқынға алып, кейін Хиуа хандығына құлдыққа сатып жібереді. Осы жағдайдан кейін көтерідісшілерге қарсы Орал қаласынан әскер шығып, 1783 жылы тамыз айында әскери шайқастардың бірінде Сырым Орал казак ‒ орыс жазалаушы отрядтың қолына түседі. Бірнеше ай түрмеде отырған Сырымды құдасы Нұралы хан 1784 жылы кепілдікке 70 жылқы, 350 рубль ақша төлеп босатып алады.
