Мемлекеттік аумақтың морфологиялық ерекшеліктері
Мемлекеттік аумақтың морфологиясы. Мемлекет оның шегаралары аралығында орналасқан құрлықтың бөлігі мен жер қойнауы, ішкі және аумақтық сулары, олардың үстіндегі әуе кеңістігі енеді.
Мемлекет аумағы – аса маңызды геосаяси ресурс. Ол бірқатар -белгілерімен сипатталады: Мемлекет аумағының басты белгілері: игерілу деңгейі, табиғи ландшафтылардың типтері, мемлекеттік шегаралардың түрлері мен пішіндері, географиялық орнының ерекшеліктері, жерінің ауданы.
Мемлекеттің жерінің ауданы оның халықаралық деңгейдегі орнын анықтайтын маңызды көрсеткіштердің бірі. Бұл көрсеткіш мемлекеттің сыртқы саясатының сипатына, ұлттық мүдделеріне ықпал етеді. Дегенмен мемлекет жерінің ауданы оның халықаралық мәртебесі мен егемендігін бағалауда кедергі бола алмайды.
Мемлекеттердің жерінің ауданы бойынша ерекшеліктері. Дүниежүзі бойынша жерінің ауданы ірі тоғыз елді (Ресей Федерациясы, Канада, Қытай, АҚШ, Бразилия, Аустралия Одағы, Үндістан, Аргентина, Қазақстан) атауға болады, олардың жерінің ауданы бірігіп, адам қоныстанған құрлықтың 55,8%-ын құрайды.
Мемлекеттерді жерінен ауданы бойынша топтастыру
(И.И. Пирожник бойынша)
Мемлекеттер типі
|
Аумағы
|
Ел саны
|
Үлесі
| |
Алып
|
2,5 млн км2 астам
|
9
|
55,8
|
Ірі
|
350 мын – 2,5 млн км2
|
49
|
33
|
Орташа
|
150-350
|
28
|
5
|
Шағын
|
30-150
|
43
|
2
|
Ұсақ
|
30 мын км2 аз
|
66
|
1
|
Тәуелді
|
|
|
1,7
|
Жерінің ауданы 30 мың -ден аспайтын микромемлекеттергеЕуропадағы «ергежейлі» мемлекетін және Мұхит аралдары мемлекеттерін жатқызуға болады: Ватикан, Монако, Лихтенштейн, Мальта Андорра, Мальдив Республикасы, Науру, Тувалу және т.б. Ұсақ мемлекеттердің алып жатқан аумағы адам қоныстанған құрлықтың бар болғаны 1,3%-ін құрайды.
Мемлекетке аумағы бойынша баға беруде оның игерілу деңгейі де ескеріледі. Мысалы, Аустралия Одағының 1/3 бөлігін шөлдер алып жатыр. ал 3/5 бөлігі табиғаты катал аудандар болып табылады. Сондықтан аумаққа баға беруде, ең алдымен, тимді аумақтар ескеріледі.
Аса ірі мемлекеттердің жекелеген бөліктерін игеруде қатал табиғат жағдайлары, көлік қатынасы және әлеуметтік-экономикалық құрылымдарды салуға көбірек шығын жұмсалады. Мысалы, Ресей Федерациясының еуропалық бөлігі азиялық бөлігіне қарағанда, күшті дамыған. Мемлекеттердің географиялық орнының ерекшіліктері. Физикалық-географиялық тұрғыдан алғанда мемлекет аумағының координаталар торындағы және нақты физикалық-географиялық кеңістіктегі орны анықталады. Мысалы, экватор сызығы 13 елдің аумағын кесіп өтеді. Физикалық-географиялық орны бойынша елдер батыс немесе шығыс, солтүстік немесе оңтүстік жартышарда орналасуы мүмкін.
Аумағының экономикалык-географиялық орны бойынша елдерді бірнеше топка бөледі: орталық елдер, перифириялық елдер, транзиттік елдер, ішкері елдер, теңіз маңы елдері.
Достарыңызбен бөлісу: |
