27. Сенсорлық жүйелер. есту жүйесі Сенсорлық жүйе — ішкі және сыртқы ортаның түрлі әсерлерін қабылдайтын сезім жүйесі, анализаторлардың шеткі бөлігі, немесе рецепторлар. Анализаторлар — дененің сыртқы және ішкі ортасын жүйке жүйесінің орталық бөлігімен байланыстырып түрған рефлекторлық доганың сезімтал бөлігі. Әрбір анализатор 3 бөліктен тұрады: шеткі — рецепторлық, өткізгіш бөлік және орталық бөлік. Егер де бір бөлігі зақымдалса, барлық анализаторлар қызметін тоқтатады. Ал рецепторлар дегеніміз сезімтал жүйке талшықтарының соңғы сезгіш ұштары. Және олар өздері екіге бөлінеді: экстерорецепторлар және интерорецепторлар. Экстерорецепторлар сыртқы өзгерістерге жауап береді, және оларға өзіміз білетін 5 басты сезім мүшесі жатады: көру, есту, иіс сезу, дәм сезу және тері түйсіктерінің рецепторлары . Мидың әр бөлімі түрлі сезімге жауап береді.
Есту анализаторы.Рецепторлар ауадағы дыбыс тербелісімен қоздырады. Құлақ – есту мүшесі. Ол сыртқы, ортаңғы және ішкі құлақтан тұрады. Сыртқы құлаққұлақшадан және есту жолынан тұрады. Аурикуладыбысты түсіру және бағытын анықтау үшін қызмет етеді. Сыртқы есту жолысыртқы есту тесігінен басталып, соқыр аяқталады құлақ қалқанысыртқы құлақты ортаңғы құлақтан бөледі. Ол терімен қапталған және құлаққапты бөлетін бездері бар.Ортаңғы құлақтимпаникалық қуыстардан, сүйекшелерден және есту (евстахи) түтігінен тұрады. Тимпаникалық қуысауамен толтырылған және тар жол арқылы мұрын-жұтқыншақпен байланысқан – есту түтігі, ол арқылы ортаңғы құлақта және адамды қоршаған кеңістікте бірдей қысым сақталады. Есту сүйектері – маллеус, инкусжәне үзеңгі -бір-бірімен қозғалмалы байланысқан. Олар арқылы құлақ қалқанынан шыққан тербеліс ішкі құлаққа беріледі.Ішкі құлақсүйек лабиринттен және онда орналасқан қабықшалы лабиринттен тұрады. Сүйек лабиринтіүш бөлімнен тұрады: вестибюль, кохлеа және жартылай шеңберлі каналдар. Кохлея есту мүшесіне, вестибюль және жартылай шеңберлі каналдар тепе-теңдік мүшесіне (вестибулярлық аппарат) жатады. Ұлу- спираль түрінде бұралған сүйек каналы. Оның қуысы жұқа қабықшалы қалқамен бөлінген – рецепторлық жасушалар орналасқан негізгі мембрана. Ұлу сұйықтығының тербелісі есту рецепторларын тітіркендіреді.Адамның құлағы жиілігі 16-дан 20000 Гц-ке дейінгі дыбыстарды қабылдайды. Құлақ арнасы арқылы өтетін дыбыс толқындары құлақ қалқанына жетіп, оның дірілдеуіне әкеледі. Бұл тербелістерді есту сүйекшелері жүйесі күшейтеді (50 есе дерлік) және есту рецепторлары арқылы қабылданатын кохлеядағы сұйықтыққа беріледі. Жүйке импульсі есту рецепторларынан есту жүйкесі арқылы есту қабығына беріледі.
