Аты жөні Идрисова Зауре Орынбаевна Облысы, қаласы

Пән мұғалімі: Идрисова Зауре Орынбаевна

Ұйымдастыру.

Үйге етістіктен өткенді қайталап келуге берілген.Ол үшін таблицанықолдану және төрт балаға қайталауға арналған карточкалар беру.

Етістік

Түрлері		Мысалдар
1.Тұлғасына қарай	негізгі	оқы,жаз,бар,кел,бер
	туынды	тұзда,гүлде,ойа, ойла,кешік,тазар
2.Мағынасына қарай	негізгі	ал,қал,көр,сөйле,әкел
	көмекші	а/е,ет,де, ә/бол,әкет,тұр,шық
3.Нысанға қатысына қарай	салт	бар,кел,отыр,жүр,тұр
	сабақты	жаз,ал,бер,айт, аш,жап
4. Іс-әрекеттің орындалуына қарай	болымды	бар,кел,оқы,жаз
		барма,барған жоқ, келген емес
5.Құрамына қарай Күрделі Етістік Аналитикалық формалары	дара	жаз,оқы,ойна,гүлде
	күрделі а/құрама (етістік+ етістік)	барып кел,кіріп шық,келіпкет, алып бар,алып қайт.
	ә/құранды /есім+етістік/	жәрдем ет,қызмет қыл,адам бол,арман ет,үлгі қыл,қабыл ал
	б/қосарлы	алдап-сулап,арып-ашып,шаршап-шалдығып,жығыла-сүріне
	в/біріккен/кіріккен/	апар,әкел,әпер,бүйт,сүйт,өйт
	г/тұрақты	ауыз жаласу,таяқ жеу,жүрек жалғау,опық жеу,жігері құм болу,бос қою
	г/аналитикалық /етістік+көмекші етістік/	барып еді,айта сал,оқи бер,алып жібер.

- Ал енді бүгінгі өтетін тақырыбымыз – «Етістер» (Дәптерлеріңді ашып жазыңдар.(Балалар жазып жатқанда карточка тксеру).

Етістер іс істеуші мен іс-әрекеттің арасындағы қатынасты білдіретін етістіктің бір түрі екен.Ол төрт түрге бөлінеді.

Орындаушы Әрекет

Орындаушы Әрекет

Жұрнағы. –қыз,-кіз,-ғыз,-гіз,-дыр,-дір,-тыр,-тір,-ыр,-ір,-т

Орындатушы Мысалы:ашқызды,бергізді,ойдырды,оқытт

Орындаушы Әрекет Орындаушы

Жұрнағы : -ы,-ыс,-іс

Орындаушы Мысалы : айтысты,тарасты

? Әрекет

Мысалы : терілді,шегеленді.

1. 
   Жанат жуынды,таранды,киінді.
   
2. 
   Омар Әсияғакітап оқытты,мазмұнын айтқызды.
   
3. 
   Студенттер егін жиысты,алма терісті.
   
4. 
   Мәдениет үйіне орындық қойылды,шам жағылды.
   

• 
  Балалар,тақтадағы сөйлемдерден етістіктерді тауып,астын сызайық./Бір-бірлеп шығып көк не қызыл бормен астын сызады/.
  

2-сөйлемде қимылды істеуші Әсия да(оқытты,айтқызды),оған ұйтқы болған жасатқан,қозғаушы күш – Омар,кітап –нысан.Яғни істі орындатушы бар,орындаушы бар.Іс-әрекетке қатысты адам (субъект) екеу.Етістің мұндай түрін өзгелік етіс дейміз.

3-сөйлемде жиысты,терісті дегенде қимылды орындаушы көп,бір адам емес,бірнеше адам,ортақтасып істеген (жиысқан,теріскен).Сондықтан мұндай етіс ортақ етіс деп аталады.

Тек бір ескертетін жайт:ортақ етісте істелетін зат адам баласына бағытталған жағдайда,істеушілер де,нысан да адам болғанда,қимыл қарама-қарсы жасалады.

Мысалы: Асан мен Үсен күресті.Олар айтысты.Мұнда нысан да.иесі(субъект) де – адам.

4-сөйлемде қойылды,жағылды дегенде қимылды орындағандар айтылмайды.Іс-әрекет өзінен-өзі істелген сияқты.Демек істелушісі көрсетілмейтін етіс түрі ырықсыз етіс деп аталады.

Жасалу жолдары таблицасына қарасақ,өздік етіс пен ырықсыз етістің жасалуында ұқсастық бар екен.Ал біздер онықалай ажыратуымызға болады сөйлем ішінде? ... – Дұрыс, іс-қимылмен орындаушыға қатысына қарап (өздік пе,ырықсыз ба) білуімізге болады екен.

Сонымен етістер дегеніміз не екен?

Іс-әрекет,қимыл мен істі орындайтын адамның бір-біріне қатысын білдіретін етістіктің түр екен.

Жаңа сабақты қорытындылаймын.

Өз бетімен жұмысқа деңгейлік тапсырма беру.

I деңгей.

1.Етістерді тауып,түрлеріне ажырат.

Бір сөйлемге морфологиялық талдау жаса.

« Көйлек» сөзіне фонетикалық талдау жаса.

II деңгей. Етістіктерді тап,ажырат.

Бірінші сөйлемді сөйлем мүшесіне талда.

Ш деңгей

1.Етістерді тап,түрлеріне ажырат. (мысал беру)

2.Өздік етіс жаса : ойла,қозға,қара,кер.

3.Бөлен,зуылда,қуан,ұста етістіктерінен өзгелік етіс жасап,сөйлем құра.

Бес-алты минуттан соң жинап алып,бағалау.Қорыту.

1.Бір жұрнақ екі етіске ортақ.Ол қай етістер?Оны қалай ажыратамыз?

2.Көп адамның қатысуымен істелетін іс қай етіске жатады? (ортақ)