Қазақ тілі пәнінен практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқау Павлодар Кереку 2009 (07) ббк 81. 2 каз- 9 Қ 17 С. Торайғыров атындағы пму-дың қазақ тілі кафедрасының оқу-әдістемелік кеңесі басуға ұсынған Рецензент

пәнінен практикалық сабақтарға арналған

әдістемелік нұсқау

Павлодар

2009
УДК 821. 512.122 (07)

ББК 81.2 каз- 9

Қ 17
С.Торайғыров атындағы ПМУ-дың қазақ тілі кафедрасының оқу-әдістемелік кеңесі басуға ұсынған

А.Ф.Зейнулина филология ғылымдарының кандидаты, доцент

Г. Қ. Қасымова

М44 Қазақ тілі : практикалық сабақтарға арналған

әдістемелік нұсқау. – Павлодар : Кереку, 2009. – 34 б.

«Қазақ тілі» пәні бойынша әдістемелік нұсқау күндізгі оқу бөлімінің барлық мамандықтарының студенттеріне ұсынылады. Әдістемелік нұсқауда мәтіндер үлгілері, сұхбат тақырыптары және сөздік берілген.

УДК 821. 512.122 (07)

ББК 81. 2 каз- 9

© А.И.Құрманова, С.Қ.Бердібаев, Г.Қ.Қасымова, 2009

© С.Торайғыров атындағы ПМУ, 2009
Кіріспе
Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі. Қазақ тілін жақсы меңгерсеңіз жалпы билингвалдық мәдениетіңіз кеңейеді.

Бүгінгі заман талабына лайықты білімді, жан-жақты жетілген, мемлекеттік тілді жетік меңгерген болашақ мамандар бізге өте қажет. Сондықтанда қазіргі заманның мамандарын кәсіби дайындауда мемлекеттік тілде оқытып, үйретудің маңызы зор.

Қазақ тілін тәжірибелік тұрғыдан меңгеру – бүгінгі күннің басты талабы.

Практикалық қазақ тілі пәнін оқитын студенттерге оқытудың мақсаты мен міндеттері:

– белгілі тақырыптар көлемінде сөйлесу, әңгімелеу және мазмұндау дағдыларын қалыптастыру;

– өз бетімен оқуға, конспектілеуге үйрету;

– сөздікпен берілген мәтіндерді, әдебиетті аудара білу машығын қалыптастыру;

– белгілі тақырыптар бойынша сұхбаттаса білу, сұрақтар құрып, дұрыс жауап беруге үйрету;

– берілген тақырыптарда әңгімелесе білуге дағдыландыру.

Белгілі мақсаттарға жету үшін алғашқы сабақтан бастап, өздігінен жұмыс істей білу дағдысын жүйелі және мақсатты түрде дамыту міндетті болып табылады.

Берілген әдістемелік нұсқаудағы тіл ұстартуға арналған мәтіндер қазақ тілі арқылы қазақ халықының әдебиеті, мәдениеті және эстетикалық талғамы жөнінде тағылым беруді мақсат етеді.

1 Мәдениет және өнер
Театр. Қазақ театрының қайнар бастауы деп тұрмыстық әртүрлі сауық-жиындарды, мейрампаз, әзілқойлардың түрлі ойындарын, яғни халық творчествосын айту керек.

Сахна шымылдығын алғаш рет М. Эуезовтың «Еңлік-Кебек» трагедиясымен 1926 жылы ашкан қазақ театры бұл күнде ұлттық театр өнерінің қара шаңырағына айналды. Қазақстан қазірде театры көп республикалардың бірі. Бір ғана Алматыда Абай атындағы мемлекеттік опера және балет, Академиялық қазақ және орыс драма театрлары, ұйғыр, корей музыкалы-комедия театрлары, жасөспірімдер театры, қуыршақ театры бар, ал облыс орталықтарының барлығында қазак, орыс драма театрлары, Теміртау қаласында неміс драма театры бар. Қазақ театр ұжымы шетелдерде өнер керсетіп, даңқын асыруда.

Қазақ халқының әншілік өнерінің алтын қорына әрі акын, әрі композитор Біржан сал Қожағұлұлы, Ақан сері Қорамсаұлының шығармалары енді.

Қазір республикада Абай атындағы мемлекеттік опера және балет театры, Мемлекеттік филармония, Мемлекеттік ұлт аспаптар оркестрі, Қазақтың хор капелласы жұмыс істейді.

Кино. Қазір Қазақстанда 11277 киноқондырғы бар. Күн сайын 1,5 миллион көрермен кино көреді. Қалалар мен ірі аудан орталықтарында кең экранды, кең форматты және көп залды кинотеатрлар бар. 1938 жылы қазақ көркем киносының алғашқы туындысы «Амангелді» фильмі экранға шықты. «Қазақфильм» киностудиясының үздік фильмдерінің қатарында: «Абай әндері» (1945), «Жамбыл» (1952), «Шоқан Уәлиханов» (1957), «Қыз Жібек» (1970), «Атаманның ақыры» (1970), «Нан дәмі» (1979), «Бөтен Ак және Шұбар» (1986) және т. б.
Тапсырмалар:

1. Мәнерлеп оқып, мәтіндерге сұрақтар қойып, сұрақтарға толық жауап берiңiз, мазмұнын айтыңыздар

2. Сөздер мен сөз тіркестерін құрастырып, аударыңыз

3. Бірінші және екінші сөйлемді сөз құрамына талдаңыз.

4. Сөйлемнен туынды зат есiмдерді табыңыз.
1.2 Театр тақырыбына пікір алысыңыздар

Театр Театр

Что вы советуете посмотреть в Театрдан нені көруге театре? кеңес берер едіңіз?

У нас в городе много театров. Біздің қалада театр көп.

Какой именно вас интересует? Қайсысына барғыңыз

келеді?

Меня интересует ... Мені ...

• 
  драматический — драма
  
• 
  оперный — опера
  
• 
  кукольный театр — қуыршақ театрлары
  

В Алмате есть ... Алматыда ...

• 
  Казахский академический театр — М.О. Әуезов атындағы
  

театры

орыс драма театры

— Академический театр оперы — Абай атындағы

и балета им. Абая академиялық опера және

балет театры

— Театр юного зрителя — Жасөспірімдер театры
— Уйгурский и Корейский музы­каль- — Корей және Ұйғыр

но-драматические театры музыкалы-драма

театрлары

— Театр кукол — Қуыршақ театры бар ...

• 
  Пойдемте в ... театр — ...театрына барайық
  
• 
  Какой \ (-ая) спектакль — Онда қандай спектакль (балет, опера) там идет? (балет, опера)
  

— балет — балетті

— оперу — операны

— оперетту — опереттаны

— комедию — комедияны ұнатамын
В Казахском драматическом теа­тре Қазак драма театрында

идет трагедия М. Ауэзова «Карагоз» М. Әуезовтың «Қаракөз»

атты трагедиясы жүріп

жатыр

спектакль «Авантюристка» по театрда Радзинскийдің

пьесе Радзинского «Авантюристка» атты

пьесасы жүріп жатыр

будет рок-опера «Брат мой, Маугли» да Серкебаевтың «Маугли,

Серкебаева менің бауырым» атты рок-

операсы бүгін жүреді

Когда начало (конец) ...

• 
  спектакля — спектакль
  
• 
  оперы — опера
  
• 
  балета? — балет қашан басталады?
  

• 
  Ровно в 19 часов 30 минут Кешкі сағат жеті жарымда
  

берсеңіз

кетті

— на балкон — балконға

— в ложу — ложаға алайын
Поторопимся, скоро начало Тезірек, басталатын уақыты

таяп қалды

Где гардероб? Киім ілгіш қай жақта?

Где можно взять ... — бағдарламаны

• 
  программу — дүрбіні қайдан алсақ
  
• 
  бинокль? екең?
  

места жіберіңізші

Ваши места в ... ряду ... Орындарыңыз ...

— партера — партердің

— амфитеатра — амфитеатрдың

• 
  ложи — ложаның
  
• 
  балкона — балконның ...қатарында
  

• 
  играет главную роль — басты рольді ойнайды
  
• 
  режиссер-постановщик — қоюшы-режиссері
  
• 
  художник — суретшісі
  
• 
  композитор — композиторы
  
• 
  автор пьесы? — пьесаның авторы?
  

Нет, недолго Жоқ, онша ұзақ емес

Как пройти в буфет? Буфет қай жерде?

Буфет на 3-м этаже Буфет 3-қабатта

Вам понравился спектакль? Спектакль сізге ұнады ма?

Мне понравилась (-ось,-ся, -ись)... Маған ...

— игра актера (актрисы) — актердін (актрисаның)

ойыны

некоторых сцен режиссерлік шешімі

• 
  весь состав исполнителей — орындаушылардың
  

• 
  декорации, художественное — декорациясы, суретпен
  

— музыкальное оформление — музыкамен безендірілуі

• 
  оригинальная трактовка об­разов — образдарды түсіндіру-
  

— удачно использованные — халықтық би элемент-

эле­менты народного танца терін оңтайлы

пайдалануы ұнады

Спектакль (опера, балет) доста­вил Маған спектакль (опера,

мне большое наслаждение балет) үлкен ләззат

берді


1.3 Концерт тақырыбына пікір алысыңыздар.
Концерт Концерт
Вы любите музыку? Сіз музыканы ұнатасыз ба?

Да, люблю Иә, ұнатамын

Какая музыка вам больше Қандай музыка сізге

всего нравится? көбірек ұнайды?

Мне нравится ... Маған ...

— классическая — классикалык,

• 
  симфоническая — симфониялық
  
• 
  инструментальная — аспапты
  
• 
  легкая — жеңіл
  
• 
  рок — рок
  
• 
  джазовая музыка — джаз музыкасы ұнайды
  

Вы играете на каком-нибудь Сіз бір аспапта ойнай

Да, я играю на ... Иә, мен ...

• 
  домбре —домбыра
  
• 
  пианино — пианино
  
• 
  гитаре — гитара
  
• 
  флейте — флейта
  

Вы музыкант? Сіз музыкантсыз ба?

• 
  искусствовед — өнертанушымын
  

— музыковед — музыкатанушымын

— классической музыки — классикалық

• 
  камерной музыки — камералык
  

концертінде болғым

келеді
Где я могу послушать этот кон­церт? Бұл концертті қай

жерден тыңдауға

болады?

Вы можете послушать этот кон­церт ... Бұл концертті ...

—и консерватории — консерваториядан

—в концертном зале — концерт залынан

—во Дворце культуры — Мәдениет сарайынан

тыңдай аласыз

Концерт будет передан по ... Концерт

• 
  телевидению — телевизиядан
  

Не хотите ли пойти на концерт? Концертке барғыңыз

келмей ме?
Хотелось бы побывать на кон­цертах Құрманғазы атындағы

оркестра народных инс­трументов халық аспаптар

им. Курмангазы оркестірінің концертін

көрсем деп едім

бар ма?

Это — «Бумеранг», «Медео», «Арай» Олар «Бумеранг»,

«Медеу», «Арай»

Назовите исполнителей современной Қазіргі музыкалық

музыки шығырмалардың

атаңызшы
1.4 Кино тақырыбына пікір алысыңыздар.

Какой фильм идет сегодня? Бүгін қандай фильм

бар?

В каком кинотеатре идет этот фильм? Мынау фильм қай

кинотеатрда

жүріп жатыр?

Этот фильм идет в кинотеатре ... Бұл фильм ...

• 
  «Арман» — «Арман»
  
• 
  «Астана» — «Астана»
  
• 
  «Казахстан» — «Қазақстан»
  

жүріп жатыр

баруға болады?

Я хочу посмотреть Менің ...

— кинокомедию — кинокомедия

• 
  мюзикл — мюзикл
  

келеді

• 
  Международном кинофестивале в ... — Каннда
  
• 
  Каннах — Венецияда
  
• 
  Венеции — Ташкентте
  
• 
  Ташкенте — Мәскеуде өткен
  

тивальда жүлде алған

Есть билеты на этот фильм? Бұл фильмге билет

бар ма?

• 
  на вечерний сеанс — кешке
  
• 
  на завтра — ертеңге
  

билет берсеңіз

Кто играет в этом фильме? Бұл фильмде кімдер

ойнайды?

• 
  режиссер — режиссері
  
• 
  сценарист — сценарий авторы
  
• 
  оператор — операторы
  
• 
  композитор фильма? — композиторы кім?
  

Кто поставил фильм? Фильмді қойған кім?

Вам понравился этот фильм? Сізге бұл фильм ұнады

ма?

• 
  интересный — қызықты
  
• 
  хороший — жақсы
  
• 
  захватывающий — тартымды екен
  

му­зеи города көргім келеді

Какие музеи есть в городе? Қалада қандай мұражайлар

бар?

В городе есть ... Қалада ...

• 
  Центральный государственный — Қазақстанның
  

мұражайы

— музей искусств — өнер мұражайы

— музей истории — тарих мұражайы

— литературно-мемориальный — М.Әуезовтың әдеби-

дом-музей М. Ауэзова мемориалдық мұражай үйі

• 
  музей народных музыкальных — халық музыкалық
  

Я хочу посетить ... Мен ...

• 
  дом-музей С. Муканова — С.Мұқановтың мұражай-
  

Где находится музей? Мұражай қай жерде?

Какие выставки сейчас открыты? Қазір қандай көрмелер ашық?

В какие дни (часы) работает этот музей? Бұл мұражай қай күндері

(сағатта) жұмыс істейді?

Музей работает ежедневно Мұражай күн сайын

с 11 до 19 часов сағат 11- ден кешкі 7-ге

дейін істейді

Сколько стоит входной билет? Билеті қанша тұрады?

Мне (нам) нужен экскурсовод, Бізге ...

говорящий ... — орысша

• 
  по-русски — қазақша сөйлейтін
  
• 
  по-казахски экскурсовод керек
  

түсіруге бола ма?

Есть ли у вас картины ... Сіздерде …

• 
  Абильхана Кастеева — Әбілхан Кастеевтің
  

• 
  Сахи Романова — Сахи Романовтың
  

• 
  Канафии Тельжанова? — Канафия Телжановтың
  

Меня интересует (-ют) ... Мен ...

• 
  скульптура — мүсін өнерін
  
• 
  исторические памятники — тарихи ескерткіштерді
  

Из каких разделов состоит Мұражай экспозициясының

экс­позиция музея? қандай бөлімдері бар?
Мне нравится эта (этот) ... Маған мынау ...

• 
  картина — картина
  
• 
  скульптура — мүсін
  
• 
  сюжет — сюжет
  
• 
  композиция — композиция ұнайды
  

Это оригинал или копия? Бұл түпнұсқа ма, әлде

көшірме ме?

Это подлинник Бұл түпнұсқа

Чья это работа? Бұл кімнің туындысы?

Когда жил этот художник? Бұл суретші қай кезде өмір

сүрген?

Где можно купить ... Мұражайдың

• 
  каталог выставки — көрменің каталогін
  

қайдан алуға болады?

Акварель Акварель

Аккомпаниатор Сүйемелдеуші

Антракт Үзіліс

Архитектор Сәулетші

Архитектура Сәулет өнері

Выставка Көрме

Гардероб Киім ілгіш

Действие Оқиға

Декорация Декорация

(көркемдеу)

Дом-музей Мұражай-үй

Живопись Кескіндеме

Занавес Шымылдық

Иллюзионист Көз бояушы

Искусство Өнер

Клоун Мейрампаз

Комедия Комедия

Копия Көшірме

Мелодия Әуен

Музей–заповедник Мұражай–қорық

Музей–квартира Мұражай –пәтер

Музей истории Тарих мұражайы

Оригинал Түпнұсқа

Открытие сезона Маусымның

ашылуы

Певец Әнші

Постановка Қойылым

Реставратор Қалпына

келтіруші

Рисунок Сурет

Сцена Сахна

Танец Би

Танцовщик (-ца) Биші

Фотоискусство Фотоөнері

Холст Кенеп

Художник Суретші

Экскурсия Экскурсия

Экспонат Экспонат

2 Спорт және демалыс
2.1 Мәтінді оқып, аударыңыздар.
Дене шынықтыратын түрлі жаттығулар, ойын-сауықтар, сол сияқты бәйге, сайыскерлік, аударыспақ, жамбы, көкпар, қыз қуу, қазақша күрес секілді сайыс түрлері Қазақстан жеріңде ерте заманнан бері жалғасып келеді. Әртүрлі халықаралық сайыстарға қатысқан белгілі қазақ палуаны Қажымұқан Мұңайтпасұлы 48 медальмен наградталып, абсолютті әлем чемпионы атағын жеңіп алған.

Республикадағы 426 спорт мектебі, қазақ физкультура институты, педагогикалық оқу орындарындағы 8 денешыныктыру факультеті негізгі спорт базасы болып табылады. Көптеген Қазақстан спортшылары әлем, Европа, Олимпиада ойындарының чемпиондары атанды. Қазақстанда 146 стадион, 8970 спорт залдары мен футбол алаңдары, 113 су айдыны бар. «Медеу» мұз айдынының атағы бүкіл әлемге жайылған.

Қазақстан кәсіподақтарының қарамағында 433 санаторий мен демалыс үйлері, 32 туристік база мен қонақ үйлері, 185 санаторий-профилакторилер бар. Республикада туризм мен экскурсияның фирмалары, саяхат бюролары жұмыс істейді.
Тапсырмалар:
1. Мәнерлеп оқып, мәтіндерге сұрақтар қойып, сұрақтарға толық жауап берiңiз, мазмұнын айтыңыздар

2. Сөздер мен сөз тіркестерін құрастырып, аударыңыз

3. Бірінші және екінші сөйлемді сөз құрамына талдаңыз.

4. Сөйлемнен сан есiмдерді табыңыз.

Вы любите спорт? Сіз спортты ұнатасыз ба?

Да, люблю Иә, ұнатамын

Каким видом спорта вы занимаетесь? Спорттың қай түрімен

айналысасыз?

Я занимаюсь ... Мен ...

Я играю в ... Мен ...

— теннис — теннис

— футбол — футбол

— волейбол — волейбол ойнаймын

Какие национальные виды спорта Сіздерде ұлттық

у вас популярны? спорттың қандай түрлері

танымал?

• 
  байга — бәйге
  
• 
  аударыспак (единоборство — аударыспақ
  

—кыз куу — қыз қуу

—казахша күрес — қазақша күрес

• 
  тогузкумалак — тоғызқумалақ түрлері
  

Какие традиционные Қазақстанда қандай халық-

международ­ные соревнования аралық дәстүрлі

проводятся в Казахстане? жарыстар өткізіліп тұрады?

Есть ли среди ваших Сіздің спортшыларыңыздың

спортсме­нов чемпионы ... арасында ...

— Олимпийских игр — Олимпиада ойындарының

— мира — әлем

— Европы? — Европа чемпиондары бар ма?

Кто из ваших спортсменов вхо­дит Еліміздің құрама командасына

в сборную страны? қандай спортшыларыңыз

кіреді?

бар?

На сколько мест рассчитан Орталық стадионға қанша цен­тральный стадион? адам сияды?

проводятся соревнования қандай түрлерінен жарыстар

на централь­ном стадионе? өтеді?
Сколько крытых бассейнов Қалада қанша жабық

в го­роде? бассейіндер бар?

• 
  в гимнастический зал — гимнастика залына
  
• 
  во дворец спорта — спорт сарайына
  

Мы хотели бы посмотреть ... Біз ...

• 
  футбол — футбол
  
• 
  встречу по хоккею — хоккейден кездесу
  

ойындарын көрейік

деп едік

Когда (где) будут

проходить со­ревнования

по ...

• 
  конному спорту — ат спортынан
  
• 
  классической борьбе — классикалық күрестен
  
• 
  дзюдо — дзюдодан
  
• 
  водному полу? — су добынан жарыстар
  

Как проехать на стадион? Стадионға қалай барсам

екен?

Кто сегодня играет? Бүгін кім ойнайды?

Дайте, пожалуйста, один билет Бір билет (екі билет)

(два билета) беріңізші
За какую команду вы болеете? Қайсы команданың

жанкүйерісіз?

Кто судит? Төреші кім?

Какой счет? Есеп қандай?

Кто на ковре? Кілемге кімдер шықты?

Кто забил гол? Допты кім соқты?

Кто выиграл (проиграл)? Кім ұтты (ұтылды)?

Кто финишировал первым? Мәреге кім бірінші

келді?

Кто показал ...

• 
  лучшее время — жақсы уақытты
  
• 
  лучший результат? — үздік нәтижені кім
  

Кто завоевал командный приз? Командалық жүлдені

кім жеңіп алды?

Кто завоевал золотую медаль? Алтын медальді кім

жеңіп алды?

Каков результат Алдын-ала өткізілетін

предваритель­ных забегов? жарыстың нәтижелері

қандай?

келеді?

қандай?

• 
  боя — күрестің
  
• 
  гонки — жарыстың
  
• 
  игры? — ойынның уақыты
  

Кто играет в финале? Финалда кімдер ойнайды?

Сколько длится перерыв? Үзіліс қаншаға созылады?

Вы член спортивного клуба? Сіз спорт клубының

мүшесісіз бе?

За какой клуб вы выступаете? Қай клуб үшін ойнайсыз?

• 
  «Динамо» — «Динамо»
  
• 
  «Спартак» — «Спартак»
  
• 
  «Кайрат» — «Қайрат» спорт
  

өткізесіз?

Чем вы увлекаетесь? Сіз немен айналысасыз?

Я увлекаюсь ... Мен ...

— фотографией — суретке түсірумен

— рыбной ловлей — балық аулаумен

• 
  альпинизмом — альпинизммен айналы-
  

Какое ваше любимое занятие? Қандай іспен айналыс-

қанды ұнатасыз?

Я люблю ... Мен ...

— путешествовать — саяхатқа шығуды

• 
  кататься на коньках — конькимен сырғанауды
  
• 
  ходить на лыжах — шаңғы тебуді
  

Я коллекционирую ... Мен ...

• 
  открытки — ашық хат
  
• 
  марки — марка
  
• 
  значки — значок жинағанды
  

аталады?

в ...

• 
  аксуиек — ақсүйек ойындарының
  

Где здесь ...

• 
  теннисный корт — Теннис корты
  
• 
  волейбольная площадка? — волейбол алаңы қай
  

1 Ахметов А., Джунусбекова К. Казахский язык для русско-язычных и иностранных студентов. – Алматы, 1995. – 205 с.

2. 
   Аяпова Т.А. Қазақ тілі. – Алматы, 1995. – 180 б.
   

4 Бектуров Ш., Бектурова А. Қазақ тілі: Ана тілі деңгейінде үйрету құралы. – Алматы, 2002. – 288 б.

5 Бектуров Ш., Бектурова А. Қазақ тілі для начинающих: учебник для аудиторных и кружковых, самостоятельных занятий. 2-ое изд. переработ. и доп. – Алматы, 1994. – 400 б.

6 Джунусбекова К. Казахский язык. – Алматы, 1995. – 238 с.

7 Джунисбеков А. 365 уроков казахского языка. – Алматы, 1994. – 300 с.

8 Джунусбекова К., Оразбаева Ф., Сайрамбаев Т. Қазақ тілін тез үйрену сабағы. /Ускоренный курс казахского языка/. – Алматы, 1995. – 238 с.

9 Кожахметова К. 40 уроков казахского языка. – Алматы, 1989. – 285 с.

10 Мұрзалиева Б., Нұркеева С. Қазақ тілі: ересектерге арналған жеделтетіп оқыту құралы. – Алматы, 2003. – 264 б.

11 Мұхамадиева Н.Қ. Кәсіби қазақ тілі. – Алматы, 2005. – 112 б.

12 Молдабеков К. Говорим по казахский. – Алматы, 1995. – 138 с.

1 Махмудов Х., Мусабаев Г. Қазақша – орысша сөздік. – Алматы, 2001. – 544 б.

2 Оқушыларға, студенттерге арналған қазақша – орысша, орысша – қазақша сөздік /құрастыр., Исмағулова Б., Ережепова Э., Абдижапбарова Г. – Алматы, 2002. – 416 б.

3 Сарыбаев Ш. Русско-казахский словарь. – Алматы, 1987. – 300 б.

4 Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздік. – Алматы: Рауан, 2000. – 256 б.
Мазмұны

Кіріспе................ ......................................................................................3

1 Мәдениет және өнер .............................................................................. 4

2 Спорт және демалыс .............................................................................14

3 Табиғат ...................................................................................................25

Әдебиеттер ..............................................................................................33