§9.5.Карбон қышқылдары. Карбон қышқылдарының табиғатта кездесуі және алу жолдары.
уақыты
Білімділік мақсаты:
дамытушылық:
тәрбиелік:
Оқушыларға карбон қышқылдарының қасиеттері классификациясы, номенклатурасы, изомериясы, карбон қышқылдарының алынуы,карбоксил тобының құрылысы туралы білімді қалыптастыру;
карбон қышқылдарының гомологтарының формуласын,изомерлерінің формуласын құру, карбон қышқылдарын жүйелік номенклатура бойынша атау, карбон қышқылдарын жіктей білу білім-білік дағдыларын жетілдіру, есте сақтау қабілеттерін дамыту,сөздік қорын молайту.
сабақ уақытын бағалауға үйрету,еңбекқорлыққа және пәнге қызығушылығын арттыру.
Сабақ типі:
жаңа сабақ
Сабақ өткізілу түрі:
мұғалімнің түсіндіруі (ауызша), кітаппен өз бетінше жұмыс ,жаттығулар орындау,тәжірибе жасау.
Ұйымдастыру
кезеңі:
(Сабақтың мақсаты мен кезеңдерін анықтау.)
-сабақта қалыпты жұмыс істеуге мүмкіндік жасау ;
-оқушыларды психологиялық дайындау.
Амандасу.Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.Оқушылардың көңілін сабаққа аудару.Сабақтың жалпы мақсатын ашу ,оны өткізу жоспарын көрсету.
1
Үй тапсырмасын тексеру кезеңі:
Сабақтың білімділік мақсаты:
-үй тапсырмасының дұрыс, толық орындалғанын тексеру ;
-білімдеріндегі кеткен кемшіліктерді,тапсырма орындау барысында қиындықтарды анықтау ;
-кеткен кемшіліктерді жою.)
1.Жазбаша үй тапсырмасын тексеру (кімнің семинар сабағынан қалған сұрақтар бойынша сұрақтары бар)
5-7
Оқушыларды білімді ,саналы және белсенді түрде меңгеруге дайындау кезеңі:
1.Сабақ тақырыбын хабарлау.Оқушылармен біріге отырып сабақ мақсатын айқындау.
Жаңа материалды оқып үйренудің практикалық қажеттілігін көрсету. Оқушылардың алдына оқу проблемасын қою.Білімді жаңғырту. (Актуализация )
Білімділік міндеттері: .
-оқушылардың білім алуға деген ынта-ықыласын жұмылдыру.
-оқушыларды білім алудың мақсаттарын анықтауға;
- оқушылардың материалды бір мезгілде қабылдауы ,ой қорытындыларын жасауы,жалпылай және жүйелей білуі.
2.Оқыту проблемалары:
1.Білімді жаңғырту:
Карбон қышқылдары
Фронталды сұрақтар:
Гомологтар деген не? Изомерлер деген не?
Қандай заттар бейорганикалық қышқылдар деп аталады?
Мысал келтіріңдер.
3
Жаңа сабақты түсіндіру кезеңі:
Білімділік міндеттері:
Берілген материалды оқушылардың қабылдауын есте сақтауын қамтамасыз ету;
- оқушылардың білімді қабылдауына,алған білімнен қорытынды шығаруға,жүйелеуге қажетті түрлі әдіс –тәсілдерді үйрету;
- оқушылардың білімді қайта жаңғырту әдістерін қабылдауы;берілген оқу материалын өз бетінше ұғынуға ,түсініктерді ,заңдарды, анықтамаларды философиялық тұрғыдан түсінуге көмек жасау.
А) анықтама:Молекуласында бірнемесе бірнеше карбоксил( СООН) тобы бар көмірсутек туындыларын карбон қышқылы деп атаймыз. карбоновыми кислотами. Карбон қышқылдарының жалпы формуласы R(СООН). Карбон қышқылдары қаныққан ( CnH2n+1COOH ),қанықпаған (CnH2n-1COOH) ароматты – 20кесте(200 бет)
Б) номенклатурасы және изомериясы:
Халықаралык атау бойынша сәйкес көмірсутек атауына қышқылы сөзін жалғаймыз ,карбоксил тобы жақын тұрған жердегі еңұзын көмірсутек тізбегінен бастап нөмірлейміз,карбон қышқылы тривиальдыатау алғашқы пайда болуымен байланысты аталады.Мысалы: құмырсқа қышқылы құмырсқада болады.
Карбон қышқылдарының изомериясыкөміртегі қаңқасының құрылысыбойыншакласаралық изомерлері болады. Карбон қышқылдарының бастапқы үшеуінде көміртегі қаңқасыныңизомерлері болмайды.
В).Карбоксил тобының құрылысы:
Карбоксил тобы құрамындағы карбонил және гидроксил топтарының барлық байланыстары полюсті.Карбонил тобында электрон тығыздығы көміртек атомынан оттекке қарай ығысқандықтан, көміртек ішінара оң зарядталады.Орнын толтыру үшін ол гидроксил тобындағы оттектің жұп электронын өзіне қарай тартады. Сондықтан О-Н тобындағы байланыс әлсірейді де сутек атомы қозғалғыш келеді.
δ +О δ-
R – C
О H
мен байланысқан атомдар бір жазықтықта жатады,арасындағы бұрыш 120. С=О байланыс ұзындығыС—О байланыс ұзындығымен салыстырғанда қысқа. Қос байланыс полюстенген.Неге? (электртерістілікпен байланыстырыңдар). Электрондық тығыздық электртерістігі жоғары атом оттекке қарайығысады, сондықтан оттек ішінара теріс зарядқа ие болады:
1. Карбон қышқылдарының алынуы.
Өндірісте көп мөлшерде алифатты монокарбон қышқылдары синтезделеді.
Тотығу реакциясы
Басқа реакциялар
А) алкандардың тотығуы:
СН3-СН2-СН2-СН3+2,5О2---2СН3-СООН+Н2О
МГУ профессоры Николай Маркович Имануэль алды
қатты алкандардың тотықтырудың практикалық маңызы бар (парафиндер).
Б) алкендердің тотығуы:
Тармақтармаған алкенде қос байланыс бар жерден тотығып карбон қышқылдарын түзеді:
СН3-СН==СН-СН3 +4О ---- 2СН3СООН
В)біріншілік спирттер мен альдегидтердің тотығуы:
О О
R –СН2—ОН------ R—С ------R---С
Н О—Н
Тотықтырғыш ретінде калий перманганатынемесе бихроматы ерітіндісі,хром (6) оксидінің күкірт қышқылындағы ерітіндісі.
нитрилдердіңгидролизі (бұл әдіс көмірсутек тізбегін бір атомға ұзартады);
алкендердің СО мен әркекеттесуі
R –СН=СН2+СО+Н2О----
-- R –СН2 —СН2---СООН
эфирлерді карбонилдеу :
R-ОН +СО ---R—СООН
Карбонқышқылдарының қолданылуы
Құмырсқа қышқылы тотықсыздандырғыш ретінде қолданылады,медицинада- құмырсқа спирті (1,25% құмырсқа қышқылыныңспирттегі ерітіндісі)
Сірке қышқылы бояулар алу үшін қолданылады, , медициналық препараттар,күрделіэфирлер, ацетатты талшық алу өндірісінде қоладнылады.Үйде көкөністерді консервілеуде, дәмдеуіштер ретінде қолданады.
15-20
Жаңа сабақты қалай қабылдағанын
алғашқы тексеру кезеңі:
Білімділік мақсаты:
1. - оқылған материалды оқушылардың дұрыс меңгергенін анықтау;
-алғашқы берілген түсінікте кеткен кемшілікті анықтау;
- кеткен кемшілікті жою жұмыстары; -
1.АТТАРЫ БЕРІЛГЕН КАРБОН ҚЫШҚЫЛДАРДЫҢ ФОРМУЛАСЫН жазыңдар:
А)3-метил гексанқышқылы
Б)2-метил-2-хлор-майқышқылы
В)2,3-диметилпентанқышқылы
Г)2,2,3,4-тетра метилгептанқышқылы
2.(Г)Жағдай үшін изомерлердің формуласынжазыңдар.
3.Мына қышқылдарға атау беріңдер:
4.Қай қышқыл күштірек :сірке немес құмырсқа қышқылы
5
Білімді қорытындылау және жүйелеу:
-тапсырмаларды оқушылар өз бетінше орындайтындай дәрежеге жеткізу;
-оқушылар білімі мен сыныптың ерекшелігіне қарай отырып тапсырманың күрделілігін анықтау;
2.фронталды әңгімелесу:
Карбон қышқылдары–бұл…
Карбон қышқылдарын халықаралық номенклатура бойынша....
Карбон қышқылдарын тривиалды номенклатура бойынша .....
2
Білімді тексеру және өз бетінше тексеру кезеңі:
-оқушылардың өтілген материалды қаншалықты дұрыс меңгергенін анықтау;
Оқушылардыңіс-әрекеті мен біліміндегі олқылықтарды анықтау.Кеткен олқылықтардың себебін анықтау.
-оқушылардың өзін –өзі бағалау қабілеттерін дамытуға жағдай жасау
Жаттығуды тексеру.
3
Үй тапсырмасын беру кезеңі:
Білімділік міндеттері:
-оқушыларға үй тапсырмасының берілу мақсаты ,мазмұны шығарылу жолы түсінікті болуын қамтамасыз ету
1. Үй тапсырмасын орындауға берілетін нұсқаулар.
Параграф 10.1-10.2оқу,1-5 жатт.жазбаша (211бет). 24 кесте(196бет) - оқу
2.Дәптерге жазғандарын тексеру .
1
Сабақ қорытындысын шығару кезеңі.
- жекелеген оқушылар мен сынып жұмысына баға беру.Сабақтың кемшілігі мен қорытындысын шығару. Баға қою.
1
Рефлексия кезеңі:
Білімділік міндеттері:
-оқушы мен мұғалім арасындағы дұрыс қарым қатынасты тудыру.
-оқушылардыңөзін өзі басқару және басқа адамдармен дұрыс қарым –қатынас принципін үйрету.
Оқушыларға карбон қышқылдарының қасиеттері туралы білімді қалыптастыру;
карбон қышқылдарының гомологтары , изомерлерінің формуласын құрастыру,химиялық қасиеттері мен алынуын сипаттайтын реакция теңдеулерін құрастыру,түсіндіре білу білім және дағдыларын жетілдіру;
талдау,жүйелеу дағдыларын қалыптастыра отырып дамыту,есте сақтау қабілеттерін дамыту,сөздік қорын молайту
сабақ уақытын бағалауға үйрету,еңбекқорлыққа және пәнге қызығушылығын арттыру.
Сабақ типі:
Жаңа сабақ. беру
Сабақ өткізілу түрі:
Мұғалімнің ауызша түсіндіруі, кітаппен өз бетінше жұмыс істеу,жаттығулар орындау,тәжірибе көрсету.
Берілген материалды оқушылардың қабылдауын есте сақтауын қамтамасыз ету;
- оқушылардың білімді қабылдауына,алған білімнен қорытынды
шығаруға,жүйелеуге қажетті түрлі әдіс –тәсілдерді үйрету;
оқушылардың білімді қайта жаңғырту әдістерін қабылдауы;берілген оқу материалын өз бетінше ұғынуға ,түсініктерді ,заңдарды, анықтамаларды философиялық тұрғыдан түсінуге көмек жасау.
1.Мұғалімнің аызша түсіндіруі
Карбон қышқылдарының химиялық қасиеттері.
1. Металдармен әрекетесуі
2CH3COOH+Ca(CH3COO)2Ca+H2
2. Металл оксидтеріменәрекетесуі
2CH3COOH+CaO----(CH3COO)2Ca+H2O
3. Нейтралдануреакциясы
2CH3COOH+Ca(OH)2------(CH3COO)2Ca+2H2O
4.Тұздарменәрекетесуі
2CH3COOH+CaCO3------(CH3COO)2Ca+H2O+CO2
5.Галогенагентінің әсері
6. Этерификацияреакциясы
CH3COOH+HOСH2CH3---------------CH3COOC2H5+H2O
7.Қышқылдарды галогендеу
CH3COOH+Br2CH2BrCOOH
Өндірісте көп мөлшерде алифатты монокарбон қышқылдары синтезделеді.
2. Табиғатта кездесуі:
1. параграф 10.4 өз бетінше оқу (нашар үлгерушілермен жұмыс)
Құмырсқа қышқылы: құмырсқада,қалақайда. Сірке қышқылы тамақ өнімдері,шірігенде ашығанда пайда болады.
3. Карбон қышқылдарыныңфизикалық және химиялық қасиеттері:
А)карбоксил тобындағы О—Н-байланыстың үзілуі арқылы жүретін реакциялар (диссоциациялану)
О
R---С
О------Н
Б).карбоксил тобындағы О—Н-байланыстың үзілуі арқылы жүретін реакциялар (күрделі эфирлердің тотықсыздану реакциясы)
О
R---С
ОН
В).декарбоксилдеу,мысалыэлектролиз: R------СООН:
СН3СООН------СН4 + СО2
Г) радикалдың а- көміртег іатомы бойынша жүретін реакциялар , мысалыа- галогенокарбон қышқылының түзілуі:
О
R----СН2----С
ОН
Диссоциация:
СН3СООН-------СН3СОО- + Н+ (индикаторға әсері - лимон,алма кесегін алу)
- жекелеген оқушылар мен сынып жұмысына баға беру.Сабақтың кемшілігі мен қорытындысын шығару. Баға қою.
1-2
Рефлексия кезеңі:
Білімділік міндеттері:
-оқушы мен мұғалім арасындағы дұрыс қарым қатынасты тудыру.
-оқушылардыңөзін өзі басқару және басқа адамдармен дұрыс қарым –қатынас принципін үйрету.
1-2
1-
Химиядан сабақ жоспары Пән мұғалімі
Сыныбы – 11 сабақ реті: күні________
Тақырыбы
§9.7.Карбон қышқылдарының жеке өкілдері.
уақыты
Білімділік мақсаты: дамытушылық: тәрбиелік:
Оқушыларға карбон қышқылдарының жеке өкілдері және қолданылуы туралы білімді қалыптастыру;
Құмырсқа қышқылы мен сірке қышқылының изомерлерінің формуласын құрастыру,химиялық қасиеттері мен алынуын сипаттайтын реакция теңдеулерін құрастыру,түсіндіре білу білім және дағдыларын жетілдіру;
талдау,жүйелеу дағдыларын қалыптастыра отырып дамыту,есте сақтау қабілеттерін дамыту,сөздік қорын молайту
сабақ уақытын бағалауға үйрету,еңбекқорлыққа және пәнге қызығушылығын арттыру.
Сабақ типі:
Жаңа сабақ. Беру
Сабақ өткізілу түрі:
Мұғалімнің ауызша түсіндіруі, кітаппен өз бетінше жұмыс істеу,жаттығулар орындау,тәжірибе көрсету.
Берілген материалды оқушылардың қабылдауын есте сақтауын қамтамасыз ету;
- оқушылардың білімді қабылдауына,алған білімнен қорытынды
шығаруға,жүйелеуге қажетті түрлі әдіс –тәсілдерді үйрету;
оқушылардың білімді қайта жаңғырту әдістерін қабылдауы;берілген оқу материалын өз бетінше ұғынуға ,түсініктерді ,заңдарды, анықтамаларды философиялық тұрғыдан түсінуге көмек жасау.
1.Мұғалімнің ауызша түсіндіруі
1. Құмырсқа қышқылы
Құмырсқа қышқылы: құмырсқада,қалақайда. Сірке қышқылы тамақ өнімдері,шірігенде ашығанда пайда болады. НСООН
Алынуы
СО+NaOH---HCOONa
HCOONa+H2SO4----NaH SO4+ НСООН
НСООН+Ag2O---- Н2СО3+2 Ag
Құмырсқа қышқылы құрамында альдегид тобы болғандықтан, альдегидтерге тән реакцияға түсіп,күшті тотықсыздандырғыш қасиет көрсетеді.
Сірке қышқылы
Сірке қышқылы өткір иісті суда жақсы еритін,түссіз сұйықтық.
Сусуз сірке қышқылын мұзды сірке қышқылыдеп атайды. Себебі 160С қатады.
СН3СООН
20-22
Жаңа сабақты қалай қабылдағанын
алғашқы тексеру кезеңі:
Білімділік мақсаты:
1. - оқылған материалды оқушылардың дұрыс меңгергенін анықтау;
-алғашқы берілген түсінікте кеткен кемшілікті анықтау;
- кеткен кемшілікті жою жұмыстары;
11-ЕТЖ-1мен жұмыс істеу № 7--85
2-3
Білімді қорытындылау және жүйелеу:
-тапсырмаларды оқушылар өз бетінше орындайтындай дәрежеге жеткізу;
-оқушылар білімі мен сыныптың ерекшелігіне қарай отырып тапсырманың күрделілігін анықтау;
№8-10 жаттығу орындау(211 бет)
Дәптерге жазу.
6-7
Білімді тексеру және өз бетінше тексеру кезеңі:
-оқушылардың өтілген материалды қаншалықты дұрыс меңгергенін анықтау;
Оқушылардыңіс-әрекеті мен біліміндегі олқылықтарды анықтау.Кеткен олқылықтардың себебін анықтау.
-оқушылардың өзін –өзі бағалау қабілеттерін дамытуға жағдай жасау.
Жаттығуды тексеру .
3-4
Үй тапсырмасын беру кезеңі:
Білімділік міндеттері:
-оқушыларға үй тапсырмасының берілу мақсаты ,мазмұны шығарылу жолы түсінікті болуын қамтамасыз ету