Баланы ерте араласуды қажет ететін санатқа жатқызудың негізгі критерийлері

- туғаннан 3 жасқа дейінгі мәндер ауқымындағы баланың жасы; интеллектуалдық, сенсорлық, эмоционалдық, моторлық, сөйлеу дамуының кемшіліктерінің болуы, олардың комбинациясы немесе олардың пайда болу қаупі; арнайы кешенді қолдаудың қажеттілігі;

- мүмкіндігі шектеулі балаларды және ерте жастағы қауіп тобындағы балаларды тәрбиелейтін және оларға қамқорлық жасайтын отбасылар.

Қазіргі психологиялық-педагогикалық және медициналық-әлеуметтік әдебиеттерде «ерекше қажеттіліктері бар балалар» және «мүмкіндіктері шектеулі балалар» ұғымдары жиі кездеседі. Олардың басым қолданылуы бұл ұғымдар қоғамның және қоршаған ортаның жай-күйіне қарамастан проблемалардың ауқымын анықтайтын бастапқы ұстаным ретінде балалардың жағдайын көрсетеді, бұл тек осы ауқымды кеңейте алады. «Мүгедек балалар» ұғымы өмірлік белсенділігі осы жастағы адам үшін қалыпты деп саналатын түрде немесе шектерде қызметті жүзеге асыруға кез келген шектеулермен немесе мүмкіндіктерінің жоқтығымен сипатталатын адамдар санатын қамтиды.

Бұл жағдайда шектеу ұғымы дамуында кемістігі бар адамдарға көмек көрсету мәселелерін ашып көрсететін әртүрлі көзқарастардан қарастырылады: медицинада, әлеуметтануда, әлеуметтік құқық саласында, педагогикада, психологияда. Бұзушылықтың, жетіспеушіліктің сипатына негізделген жіктеуде кемтар балалардың келесі категориялары бөлінеді:

- есту анализаторының функциялары бұзылған балалар, соның ішінде кохлеарлық имплантациядан кейінгі балалар;

- көру анализаторының қызметі бұзылған балалар;

- қозғалысы бұзылған балалар;

- аутизм спектрі бұзылған балалар;

- ақыл-ойы бұзылған балалар;

- сөйлеуге дейінгі және ерте сөйлеу дамуы бұзылған балалар;

- дамуында күрделі (бірнеше) кемістігі бар балалар;

- созылмалы соматикалық аурулары бар балалар;

- қолайсыз әлеуметтік ортада тәрбиеленген балалар, жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған ұйымдар.

Ерте араласу қызметінің жұмыс бағыттары:

1. Диагностикалық бағыт, оның шеңберінде баланы тексеру, оның даму ерекшеліктері мен ерте көмек көрсету қажеттілігін анықтау, сондай-ақ отбасының қажеттіліктері мен ресурстарын зерттеу бойынша іс-шаралар жүзеге асырылады.

2. Түзету-дамыту бағыты мыналарды көздейді: ведомствоаралық өзара іс-қимыл негізінде жеке білім беру бағытын таңдауға жәрдемдесу; жас балалармен жұмыста түзету-дамыту бағдарламаларын әзірлеу және жүзеге асыру.

3. Консультациялық бағыт ата-аналарға арналған арнайы оқыту бағдарламаларын жүзеге асыруды және оларды түзету-педагогикалық процеске қосуды көздейді.

4. Ақпараттық-білім беру бағыты баланың өз мүмкіндіктеріне сәйкес еркін дамуының кепілдіктерін жақсартуға бағытталған қоғамдық бастамаларды қолдауды қамтамасыз етеді.

Ерте араласу жүйесінің жұмыс істеу кезеңдерінде ерте араласу жүйесінде келесі қызметтер көрсетіледі:

1. Ерте көмекті қажет ететін баланы анықтау және ерте араласу қызметіне жіберу кезеңінде: нысаналы топтардың балаларын анықтау; Ерте араласу қызметіне жіберу.

2. Отбасынан шыққан бала ерте араласу реципиенттерінің мақсатты тобына ену кезеңінде: ерте араласу қызметтерін алуды үйлестіру, аймақтағы ерте араласу бағдарламалары туралы ақпараттандыру; баланы және отбасын алып жүрудің кешенді жеке бағдарламасын әзірлеу үшін баланың дамуын және қоршаған ортаны бағалау; баланы және отбасын қолдаудың жеке бағдарламасын әзірлеу.

3. Баланы және отбасын алып жүрудің жеке бағдарламасын іске асыру сатысында: баланы және отбасын алып жүрудің жеке бағдарламасын іске асыруға қолдау көрсету; отбасылық кеңес және білім беру; әлеуметтік-психологиялық қызметтер; балаға және отбасына психологиялық көмек көрсету; баланың әлеуметтік және тұрмыстық дағдыларын қалыптастыру және дамыту; сөйлеу, байланыстырып сөйлеу дағдыларын қалыптастыру және дамыту; қозғалыс белсенділігін дамыту; көмекші технологиялар мен жабдықтарды қолдану, сондай-ақ есту қабілеті бұзылған, көру қабілеті бұзылған балалардың дамуына қолдау көрсету. Сондай-ақ медициналық, көліктік, патронаждық және басқа да қызметтер күтілуде.
Мүмкіндіктері шектеулі балаларға ерте жаста түзете-дамыту көмегін әр түрлі мекемелер жүзеге асырады: психолого-педагогикалық түзету кабинеттері, бейімдеу орталықтары, жалпы және арнайы мектепке дейінгі жастағы балаларға арналған мекемелер және мүмкіндіктері шектеулі балаларға әлеуметтік-педагогикалық көмек көрсетумен айналысатын мемлекеттік емес ұйымдар.
Түзету-педагогикалық жұмыстың бұл бағытының мақсаты: мүмкіндіктері шектеулі балалардың білім беру процессіне қосылып, қоғамға енуіне жағдай туғызу, сонымен қатар білім беру және әлеуметтендіру процессіне ата-аналарды қатыстыру болып табылады.