Біржан сал- қазақ ән жырының шамшырағы
жүктеу/скачать 352,35 Kb.
|
|
Біржан сал- қазақ ән жырының шамшырағы  
Тақырыбы: Біржан сал – қазақ ән жырының шамшырағы Мақсаты: қазақ халқының музыка мәдениетінің алыбы атанған Біржан салдың өмір жолы, шығармашылығымен таныстыру. Оның өлеңдерінің сыры неде екенін таныту, ақын шығармашылығы арқылы адалдыққа шындыққа, тәрбиелеу. Тәрбиелік мәні: Отанды, өз тілін, дінін, салтын сүюге, Біржан салдың рухани мұрасына деген сүиіспеншілікке және ұлттық әдебиетіміз бен мәдениетімізді насихаттауға тәрбиелеу Көрнекілігі: Біржан салдың суреті, кітап көрмесі. Мұғалім сөзі: Қазақ халқының теңдесі жоқ әншісі, әрі сазгері, суырыпсалма ақыны – Біржан салдың туғанына 180 жыл толуын біздің халқымыз атап өтеді. Оның әндері бүгінгі күндері де орындалып жүр. Ақыннын өмірбаяны туралы әңгімелеу 1жүргізуші Біржан сал Қожағұлұлы— Қазақтың әйгілі ақыны, сазгер. Ол 1834 жылы Ақмола облысының Еңбекшілдер ауданында дүниеге келіп, 1897 жылы алпыс үш жасында туған жерінде қайтыс болған. Бозбала кезінен әнші-ақындардың қасына еріп той-думанның сәніне айналады. Шөже, Салғара, Толыбай, Орынбай, Нүркей, Сегізсері, Арыстан тәрізді өнер иелері – Біржан салдың ұстаздары. 2 жүргізуші 1865 жылы Абаймен кездесуі Біржан салдың композиторлық, әншілік, ақындық өнерінің дами түсуіне үлкен әсер етеді. Біржан сал қазақтың дәстүрлі әншілік өнерін, халық музыкасын жаңа белеске көтеріп, өз ән-өлеңдерімен толықтырған ірі тұлға. Жаяу Мұса, Басықараның Қанапиясы, Құлтума, Ақан сері, Балуан Шолақ, Ғазиз, Естай, Үкілі Ыбырай, Жарылғапберді, т.б. арқаның атақты ақын-әншілері – Біржан салдың мектебінен өнеге алып, оның композиторлық өнерін жалғастырып, ілгерілеуіне мол үлес қосқан өнерпаздар. 
Біржанды өз құлағымен тыңдаған данышпан Абай: Құлақтан кіріп бойды алар,
деген мәңгілікке жетерлік сөз қалдырған. Ақынның шығармашылығы туралы әңгімеле 
1 жүргізуші Біржан алғаш ауыл арасында ән салып, өнер куған, бертін келе өз жанынан да ән шығара бастайды. Ол — қазақтың әншілік-орындаушылық өнерін дамытып, халық музыкасын өз шығармашылығымен биік белеске көтерген аса дарынды халық композиторы. Біржан сал әндері өзі өмір кешкен заманның неше алуан окиғаларын, адамгершілік, ізгілік мәселелерін толғап, адам жанының нәзік сезім күйлерін лирикалық әсем сазға бөлейді. Біржанның алғашқы әндерінің бірі — «Біржан сал» әні. Мұнда жастық шақтың от-жалыны да, салдық, серілік салты да, сұлулык атаулыға қызығу да көрініс береді. Әр әнінің белгілі бір шығу тарихы, дүниеге келуге түрткі болған,себеп жағдайларын көреміз. Сүйгеніне қосыла алмаған жанның толғанысын өрнектеген. Сүйіктісін жазға, шешек жарған гүлге теңейді. Мысалы «Ләйлім шырақ» әнінде . 2 жүргізуші Біржан сал патриархалды-феодалды заманның етектен тартқан ескілігіне, қарадүрсін заңжосығына, зорлықшыл ісіне, әлеуметтік әділетсіздігіне асқақ әндерімен, ащы жырларымен қарсы тұрған суреткер. «Адасқақ» атты әнінде айналасындағы адамдардың әділетсіздігіне, шонжарларға деген іштегі ыза-кегін одан әрі айқындай түседі. «Адасқақ» әні тыңдалынады. 1 жүргізуші Оның «Жанботасы» тек Азнабай болыстың ғана зорлықшылдығын әшкерелеп қоймайды, сол сияқты озбыршыл Жанботаларға деген акынның ашу-ызасын білдіреді. «Жанбота» әні тыңдалынады. 1 оқушы «Жамбас сипар» өлеңі оқылады
Табиғат талант иесі Біржан ел аралап, ән салып айтысқа түсіп, жиын-тойдың көркі атанып, әнші,ақын, сал Біржан деген атаққа не болады. «Көкек» өлең жолдарында жанды, бейкүнә тіршілік иесі көкекті ақын өзінің таза сезімімен сабақтыра өрнектейді, тілдеседі. Қартайған шағында шығарған «Жамбас сипар», «Теміртас», «Қарасу есік алды» деп аталатын трагедиялық әндерінен күш кету, отыру өмірі айқын сезіледі. 2 оқушы «Теміртас» өлені оқылады
1 жүргізуші Біржан сал әншілік, ақындық, орындаушылық өнерде де өз үн-бояуымен, өз әуенімен жеке-дара өнерпаз болғандықтан, оның айналасына халықтың таңдаулы ақын, әншілері, өнерпаздары топталып, ақынды ұстаз тұтқан. Бұлардың бір тобы Біржан салдың әншілік, ақындық, композиторлық өнерін өздерінің шығармашылығы арқылы дамытса (Жаяу Мүса, Акан сері, Қанапия, Балуан Шолақ, Үкілі ЬІбырай т. б.), енді бірқатары оның ән шығармашылығы, орындаушылық өнерін, халық арасына кеңінен таратушы, насихаттаушы болды (Құлтума, Жарылғапберді, Ғазиз т. б.). «Теміртас» әні тыңдалынады 2 жүргізуші Біржан салның ізін қуған осындай өнерлі адамдар арқылы біздің заманға оның 44-ке жуық әні жетті. Кеңес заманында Ғ. Айтбаев, К, Байжанов, Ә. Кашаубаев, К. Бабаков, Қ. Лекеров, Ж. Елебеков, М. Ержанов сынды әншілер Біржанның өз шығармашылығын, оның әншілік-орындаушылық ерекшелігін бүгінгі ұрпаққа жеткізген. 1 жүргізуші Біржан сал әнші-композиторлығымен қатар талантты әрі дарынды суырыпсалма ақын да болған (Біржан мен Сара айтысы т. б.). Оның ақындық өнерін кейінірек Сара, Әсет, Доскей сияқты ақындар жалғастырды. 2 жүргізуші Кеңестік заманда әдебиетшілер мен музыка этнографтары Біржаның жырларын, сыршыл әндерін жинап, бірнеше рет жинақ етіп бастырды. Оның әдеби және музыка шығармашылығы туралы бірқатар зерттеулер де жазылды. Біржан мен Сараның айтысы негізінде КСРО халық артисі, композитор М. Төлебаев қазақ опера өнерінің классикалық туындысы болған «Біржан—Сара» операсын жазды (либреттосы Қ. Жұмалиевтікі). Ал академик А.Қ. Жұбанов «Қазақ композиторларының өмірі мен творчествосы» (1942) атты кітабының үлкен бір тарауын Біржанға арнады. 1 жүргізуші Бүгінгі әншілеріміз айтып жүрген "Ләйлім шырақ", "Теміртас", "Жайма шуақ", "Айтпай", "Бурылтай", "Айбозым", "Асыл-Ақық", "Керкекіл", "Ақ серкеш", "Мәті-Дәулен", "Алтын балдақ", "Телқоңыр", "Аққошқар", "Көкек" т. б. әндері - мәңгі өлмейтін туындылар. Бұлардың бәрі бұрын жеке дауыста орындалса, ұлы композиторымыз Мұқан Төлебаев біразын "Біржан - Сара" операсында пайдаланған. Арқаның ақиығы Біржанның Жетісу бұлбұлы атанған ақын Сарамен айтысы да - өлмес қазынамыз. «Ләйлім шырақ» әні тыңдалынады. 2 жүргізуші «Біржан – бұрын –соңғы қазақтың сал-сері ақындарының ағасы, ұстазы, жанашыр өнерпазы. Өнер дамыған сайын Біржан мұрасы мәңгі бірге жасамақ» Есмағамбет Ысмайлов Қорыту (слайд) Назарларыңызға рахмет! жүктеу/скачать 352,35 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|