Бұлшық ет пен оның механикасы жайлы қысқаша ақпарат беріп, жалпы түсінік беру
Бұлшық ет биомеханикасының ерекшеліктерін қалыптастыру
Бұлшықет дегеніміз не?
Бұлшық еттер жүйесі жануарлар организмінің кеңістіктегі қозғалысы мен дене мүшелерінің салыстырмалы қимыл-қозғалыстарын іс жүзіне асыратын тірек-қимыл аппаратының белсенді бөлігі.
Көлденең салалы бұлшық эт қаңқа еті немесе сомалық еті деп те аталады. Бұлшық еттiң бултүрiнiң құрылымдық элементи клетки емес, симпласт болып саналатын кеп ядрак талшық, талшыктын пишини цилиндр тәрiздi.
Жүрек бұлшық еті
Журек ети өзiнiң жырылғыш элементтерiнiң құрылымы жағынан келденен салалы бұлшық етке ұқсас. Соңғылардікі сияқты бұлардың миофибриллары көлденеңнен сызылған. Сонимен бипре Журек етiнiң құрылысында өзине тән ерекшеликтер де бар. Оның бiрi - бұлшық ет талшығында көлденен орналаскан "аралык жолак" деп аталатын ерекшеқұрылымның болуы. Бұлшық ет функции
Біріңғай салалы бұлшық эт функциясын вегетативтік нерв жүйеси реттейді. Кейбир куыс органдардын кабыргаларында, мысалы, кан тамырларында, екпенің ауа журетін жолдарында, куыкта, эт кабында, ас корыту жолдарында бір немесе еки кабатқурайды.
Бұлшықеттер адам ағзасындағы әр түрлі46+ все 83%Қозғалыстарды камтамасыз ететин тирекқимыл жүйесініңбелсенді бөлігі. Бұлшықеттің қатысуыменадам кеңістікте қозғалып, дененің тепе теңдігін сақтайды.Кеуде қуысын құрайтын қабырғалардыңарасындағы бұлшыкеттер мен көкеттыныс алу козғалысынақатысады. Жұтыну, дауыстың шығуы,көздиң қозғалуы, ішкі мүшелержұмыстарының барлығы бұлшықеттердің жырылу, босаңсуәсерінен болады. Сүйектермен бирлесипденьги деньги берип, деньги тикұстауға көмектеседі.
Бұлшық ет құрылысы
Қаңқа эттері бұлшықет талшықтарынанқұралған, олар бұлшықет шоғырынтүзеді.Бір байламда 20-60 талшық бар. Бұлшықет талшықтары - ұзындығы 10-12 см, 100 мкм цилиндр тәризди жасушалар.Диаметрі 10Әрбір бұлшықет талшығында кабык(сарколемма) және цитоплазма(саркоплазма) болады.Саркоплазмада жануар клетоксының барлык компонентный бар жәнебұлшықет талшығыныңосі бойында жiңишке жіпшелер -миофибриллар бар.Әр миофибрилбұлшықет талшығыныңжырылғыш аппараты болып табылатынмиозин мен актин ақуыздарыныңжіптерін қамтитынпротофибрилдерден тұрады.Миофибриллярный бир-биринен 2 мембранный деп аталатинсептамалармен, секцияларға -саркомерлерге бөлiнедi. Саркомерлердiңекі ұшында 2мембранаға жіңішке актинді жіпшелербекитилген, ал ортасында калың миозинжіпшелерыорналасқан. Актин жіпшелері миозинжіпшелерінің арасына жартылай еді.
Бұлшықеттердің жырылуы
10:47 совАктиндик жипшелердiң қозғалуы негизгi4G+ .л83%миофибрилакуыздарының - миозиннің, актиннің,тропомиозинн жәнетропониннің езара әрекеттесуи нәтижесинде иске асады.Саркомердiң қысқаруы АТФ-тыңгидролиз және Са²қатысуымен журеди. Ягни Са² бұлшықеттердиң жырылуыпроцесiнiң физиологиялык реттеушiсi болып табылады.
Нервтік импульс мембрананың Деполяризациясын туғызып Са² шыгуына жағдай жасайды. Са² жетеди. Миозинмен актин әрекеттесіп,тропонимен байланысып ониңконформациисын өзгертеди, бұл өзгерісәри қарай торпомиозинге жəне актерингеАТФ гидролизұшырайды. Сонан соң Са² босайды,тропомиозин актинниң миозинменбайланысуын тежейді. Соныңаркасында булшыкеттiң жырылуытоктап, қайтадан орнына келеди. Са² цитоплазмадан китаданэндоплазмалык ретикулумге енуи АТФ-аза насосы арқылы иске асады. Ол үшинэнергия жұмсалады.
Бұлшық эт жырылуының негизгi сипаттамалары жырылудың бірлік куаты мен булшык эт күши арқылы өрнектеуге болады. Сонымен қатар кыскару жылдамдығы; механикалық жумыс - Рх; пайдалы куатр, жылу енiмi ах, толык жұмыс W=Рх+А арқылы да сипатталады.
Бұлшықет жиырылуның турлерi
Барлық бұлшықет жасушасындакардиомиоцит сиякты туйiнделу үрдiсiжурмейдi.Себебi қаңқа булшыкетiнде жылукандықәсер потенциалы қысқа (2-3 мс) жәнеондакальций иондарының ақырындап жүретiн ағыны болмайды. Бұл жасушаларда көлденең түтікшелердiң Т-жүйесi жогары дамыған, жуйе арқылы өтетіндеполяризация уақытында мембраналықпотенциалдың өзгерiсiсаркоплазматикалық ретикулум мембранасына берiлiп, Са2+ иондары босап шығып, ары қарайжиырылубелсендiлiгi жүредi
Турлi булшықет жасушасында Са 2+ иондары және iшкi жасушалык депо саркоплазматикалык ретикулумды босатады және жиырылу белсендiлiгiартаотырып журедi.Канка булшыкеттiң жиырылуының дамуындагы алгашкы бегелуi 20 мс, ал журекте - бiрнеше есеп кеп ( 100 мс-ке дейiн) болады.
Қортынды
Бұлшық ет серпiмдiлiк, тұтқырлық,созылғыштық тәризди механикалық жәнет.б.Касиеттеринебайланыстыбұлшыкеттiңадам ағзасында алатын ролі улкен болыпсаналады.Булшық эт жумысынын бузылуы (мысалы, екпенің, журектиң функциисы)патологияөзгериске, ягни әртурли аурулардын тууынакепши болады.
