Кесірткелер мен тасбақалар, жыландар мен қолтырауындар, сондай – ақ бұрыннан жойылып кеткен, бірақ өте танымал динозаврлар-бұл ерекше және керемет жаратылыстардың барлығы бауырымен жорғалаушылар деп аталатын жануарлардың бір класы.Шамамен 320 миллион жыл бұрын, алғашқы бауырымен жорғалаушылар пайда болған кезде, құрлықта жәндіктер мен басқа омыртқасыз жануарлар басым болды. Бауырымен жорғалаушыларды ұйымдастырудың жоғары деңгейі оларға омыртқасыз бәсекелестерді оңай басуға мүмкіндік берді, ал жердегі жем мол болды. Бауырымен жорғалаушылар класының қарқынды дамуы мен өркендеуі басталды. Ғалымдар тапқан бірнеше қазба қалдықтары да олардың жердегі үстемдігінің қаншалықты керемет масштабқа жеткенін көрсетеді. Ол 200 миллион жылға созылды, және осы кезеңде бауырымен жорғалаушылар құрлық ресурстарын игеріп қана қоймай, сонымен бірге жоғары ұйымның артықшылықтарын пайдаланып, суға оралып, онда билік құрған балықтарды едәуір қыса алды. Бауырымен жорғалаушылар тек жәндіктер ұшатын ауаға көтерілді.
Көмір кезеңінің ортасында су объектілерінің жанындағы ежелгі ормандарда алғашқы қарабайыр бауырымен жорғалаушыларды – котилозаврларды табуға болады, олар әлі күнге дейін олардың қосмекенділермен туыстығын көрсететін белгілері жоқ. Жалпы, қазба күйінде бауырымен жорғалаушылардың 100 түрі белгілі.Котилозаврлардың ең алғашқысы қазіргі кесірткелерден Үлкен емес еді. Олар ағаш діңдерінің арасына, тастардың арасына түсіп, суда жүзген болуы мүмкін. Барлық жерде оларды қауіп күтіп тұрды.
Құрлықта тiршiлiк етуiне байланысты бұлардың денесi жақсы жiктелген. Басын әр түрлi бағытта қозғауына мүмкiндiк беретiн мойын бөлiмiнiң болуы. Денесiн құрғап кетуден сақтайтын терiсiнде мүйiздi эпидермис қабаты мен мүйiздi қабыршақтарының болуы. Өкпе арқылы тыныс алады. Жүрегi мен артериялық доғасы жақсы жiктелген. Сонымен қатар рептилилер жоғарғы сатыдағы омыртқалылардың iшiнде нашар ұйымдасқан организм болып саналады. Аортаның екi системалы доғасына байланысты, олардың тұлға бөлiмiнiң артерия қаны аралас болады. Дене жылуының реттелу қабiлетi нашар. Дене температурасы тұрақты емес. Қазiр бауырымен жорғалаушылардың 6000-дай түрлерi белгiлi.