Сабақ жоспары: 1. Организм және орта. 2. Өсу және даму. 3. Жас кезеңдері.
Организм- (гр. органон және лат. організо– келісті түрге келтіру)– белгілі ортаға өз бетімен тіршілік етуге бейімделген, тірі және тарихи қалыптасқан біртұтас жүйе. Тұқым қуалаушылық қасиеттеріне сәйкес өзіне тән құрылысы мен даму ерекшелігі бар.
Организм- (гр. органон және лат. організо– келісті түрге келтіру)– белгілі ортаға өз бетімен тіршілік етуге бейімделген, тірі және тарихи қалыптасқан біртұтас жүйе. Тұқым қуалаушылық қасиеттеріне сәйкес өзіне тән құрылысы мен даму ерекшелігі бар.
Организм- сыртқы ортаның әсеріне өз бетімен жауап қайтаратын, өзін-өзі реттейтін тірі материяның біртұтас бөлшегі.
Организм- сыртқы ортаның әсеріне өз бетімен жауап қайтаратын, өзін-өзі реттейтін тірі материяның біртұтас бөлшегі.
Ол күрделі ашық жүйе, сыртқы ортамен үздіксіз затпен және энергиямен алмасып отырады.
Организмнің өзін- өзі реттеуі нәтижесінде оның ішкі ортасының салыстырмалы тұрақтылығы сақталып, құбылмалы сыртқы орта жағдайларына бейімделу реакциялары қалыптасады.
Өсу
организмнің анатомиялық және морфологиялық жағынан өзгеру, яғни дененің ұзындығы мен салмағының өзгерісі. Өсу бала организмінің сан жағынан өзгеруіне байланысты сипатталады.
ұлпалардың, органдардың және бүкіл организмдердің физиологиялық жағынан, яғни олардың белгілі бір уақыт аралығында функциялық жағынан жетіле түсуін сипаттаған сапалық өзгерістер.
Даму
Өсу және даму процесінің кезеңдері кейде күшейеді, кейде бәсеңдейді. Қалыпты жағдайда өсу мен даму процестері үздіксіз жүріп жатады. Бірақ әр уақытта бірдей бола бермейді.
Өсу және даму процесінің кезеңдері кейде күшейеді, кейде бәсеңдейді. Қалыпты жағдайда өсу мен даму процестері үздіксіз жүріп жатады. Бірақ әр уақытта бірдей бола бермейді.
Ондай жағдай осы 2 фазаның гетерохрондылығы (гетеро-әр, хроно-уақыт) деп атайды.
Гетерохрондылық баланың биологиялық және әлеуметтік факторларына байланысты болады.
Гетерохрондылық баланың биологиялық және әлеуметтік факторларына байланысты болады.
- Биологиялық фактор организмнің өзінде байқалады;
- Әлеуметтік фактор қоғам құрылысында, тұрмыс жағдайларына байланысты
Психика дамуына әсер етеді. Тәрбие жағдайына, ой-өрісіне тәуелді.
Дененің өсу қарқындылығын антропометриялық әдіс арқылы анықтайды (таза ауа, жылы, жарық бөлмеде, күн тәулігінің ІІ–ші жартысында).
Дененің өсу қарқындылығын антропометриялық әдіс арқылы анықтайды (таза ауа, жылы, жарық бөлмеде, күн тәулігінің ІІ–ші жартысында).
Антропометриялық әдіс мақсаты:
- дененің өсіп-жетілу дәрежесін анықтау;
- баланың денсаулық жағдайына жалпы баға беру.
Антропометриялық өлшеуде бой ұзындығы, салмағы, кеуде аумағы өлшенеді.
1. Алғашқы созылу кезеңі– дене ұзындығы орта есеппен 25см, салмағы 6-7кг артады- (жаңа туғаннан-1жас); 2.Жұмырлану кезеңі- өсу қарқыны біршама төмендейді (1-3жас); 3. Екінші созылу кезеңі- дененің өсуі жыл сайын 7-10см жетеді (5-7 жас); 4. Жұмырланудың екінші кезеңі- өсу қарқыны қайтадан баяулайды (7-11жас); 5. Созылудың 3-ші кезеңі- жыныстық жетилу байланысты (11-12 жастан 15-16 жасқа); 6. Өсу қарқыны төмендейді қыздар 18-22 жас, ұлдар 20-25 жас.
Даму кезеңіндегі өсу процесстері:
Баланың өсіп-даму кезеңдерін жүйелі сипаттайтын негізгі ерекшеліктерді анықтау мақсатында бірнеше жас кезеңдері бар. Бұл схема баланың туғаннан бастап 17-18 жасқа дейінгі кезеңді қамтып, педагогикалық және әлеуметтік критерийлердің негізінде құрылған.
Жас кезеңдері:
Нәрестелік жас туғаннан 1 жасқа дейін;
Нәрестелік жас туғаннан 1 жасқа дейін;
Мектеп жасына дейінгі (алғашқы кезең) -1-3 жас;
Мектеп жасына дейінгі (екінші кезең)-6-7жас;
Төменгі мектеп жасындағылар 7ден 11-12 жас;
Орта мектеп жасындағылар 11-12-ден 15 жас;
Жоғары мектеп жасындағылар-15-тен 17-18 жас.
1.Жаңа туған: 1-10күн 2.Нәрестелік шақ: 10күн-1жыл 3. Сәбилік шақ: 1-3жас 4. Бірінші балалық шақ: 4-7жас 5. Екінші балалық шақ: 8-12 жас ұлдар; 8-11 қыз 6. Жеткіншек шақ: 13-16 ұлдар; 12-15 қыздар 7. Жасөспірімдік шақ: 17-21 жігіт; 16-20 қыздар 8. Кәмелеттік шақ: 22-35 жас ер; 21-35 жас әйел 9. Кәмелеттік шақ ІІ кезең: 36-60 ер; 36-55 әйел 10. Егде шақ: 61-74 жас ер, 56-74 жас әйел 11. Қариялық шақ: 75-90 жас ер, әйел 12. Көп жасайтындар: 90 жас және одан жоғары
1906 жылы Н.П.Гундобин ұсынған өсу мен даму кезеңдері:
