Дисперсиялық талдаудың жалпы принциптері Дисперсиялық талдау

Дисперсиялық талдау жүргізу кезінде бақылау нәтижелері әсер ететін фактордың градацияларын ескере отырып топтастырылады. Егер фактор белгіге әсер етсе, нәтижелік белгінің орташа арифметикалық мәндері фактордың градациясына сәйкес өзгереді. Әрбір осындай топтың ішінде басқа факторлардың әрекеттерімен байланысты өз дисперсиясы анықталады.

Нөлдік гипотеза топаралық орташа және дисперсиялардың теңдігі туралы болжамға түседі (яғни, факторлардың нәтижелі белгіге жүйелі әсері жоқ деп есептеледі, топтық ортадағы байқалатын айырмашылықтар кездейсоқ болып табылады). Нөлдік болжамның ауытқуын қабылдау үшін Фишердің F-критерийінің сыни мәндерінің кестесі қолданылады. Бұл ретте стандартты принципі қолданылады: Fэмп ≥ Fкр  Н1.

Дисперсиялық талдауды факторлық талдаумен шатастырмау керек. Факторлық талдау арқылы біз көптеген өлшенетін сипаттамалардан бұрын жасырын жаңа факторларды бөліп аламыз.Дисперсиялық талдау белгілі және бөлінген факторлардың әсер ету дәрежесін дәлелдейді.

Дисперсиялық талдаудың бірфакторлы және көпфакторлы түрлерін бөліп көрсету қабылданған.Бір факторлы талдауда дисперсия екі құрамдас бөлікке бөлінеді: топ ішіндегі орташа мәндердің өзгеруіне байланысты дисперсия және кездейсоқ дисперсия.Көпфакторлы талдау бірнеше бөліктерге бөлінеді: әрбір фактордың жеке әсерімен шарттасқан дисперсиялар; факторлардың жұптық үйлесімдерінің әсерімен шартталған дисперсиялар; кездейсоқ дисперсия.

Дисперсиялық талдау Statistica бағдарламаларында және Excel-дің соңғы нұсқаларында жүзеге асырылған.Дегенмен, тәжірибе көрсеткендей, әрбір студент оны пайдалана алмайды.Сондықтан бұл құралда бір факторлы және екі факторлы дисперсиялық талдау жүргізудің нақты алгоритмі берілген.

Е. В. Сидоренко көрсеткендей,талдаудың осы түрін жүргізу үшін сыналушылардың барлық разрядтары бірдей оптанттардың санын қамтуы тиіс және нәтижелі көрсеткіштер қалыпты бөлу заңына бағынуы тиіс.Дегенмен, бұл қажет болса да, бірақ міндетті шартемес.