Еліктеу сөзер. Еліктеу сөздер

• 
  1) еліктеу есту қабілеті арқылы пайда болған еліктеуіш сөздер: тарс-тарс, салдыр-гүлдір, дыр-дыр, гүрс, шолп^[1];
  
• 
  2) еліктеу көру қабілеті арқылы пайда болған бейнелеуіш сөздер: жалт, жарқ, лып, маймақ, көлбең. ербең-ербең.
  

1. 
   біріншіден, табиғатта ұшырайтын сан алуан құбылыстар мен заттардың бір-бірімен қақтығысу я соқтығысуларынан туатын, сондай-ақ, неше түрлі жан-жануарлардың дыбыстау мүшелерінен шығатын әр қилы дыбыстарға еліктеуден пайда болған түсініктерді білдірсе,
   
2. 
   е кіншіден, сол табиғатта ұшырайтын сан алуан құбылыстар мен заттардың және неше түрлі жан-жануарлардың сыртқы сын-сипаты мен қимыл-әрекеттерінің де қилы-қилы көрінінстерінен пайда болатын түсініктерді білдіреді.
   

Анықтамасына қарай бұл сөздер іштей екі салаға бөлінеді:

• 
  еліктеуіш (еліктеме) сөздер және
  
• 
  бейнелеуіш (бейнелеме) сөздер.
  

Еліктеуіш сөздер деп табиғатта ұшырасатын сан алуан құбылыстар мен заттардың бір-біріне қақтығысу-соқтығысуларынан туатын дыбыстарды, сондай-ақ, жан-жануарлардың дыбысталу мүшелерінен шығатын әр түрлі дыбыстарды есіту қабілеті арқылы белгілі-белгілі түсініктер ретінде қабылдаудан болған және сол түсініктердің атаулары есебінде қалыптасқан сөздерді айтамыз. Мысалы: Мылтық тарс етті; қарға қарқ етті деген сөйлемдерді алсақ, ондағы тарс деген сөз мылтықтың атылуынан туған дыбыстың атын білдірсе, қарқ деген сөз қарғаның дыбыстау мүшесінен (қарқылдауынан) шыққан дыбыстың атын білдіреді.

Бейнелеуіш сөздер

Бейнелеуіш сөздер табиғатта кездесетін белгілі-белгілі елес, құбылыстарды көзбен көру қабілеті арқылы туатын түсініктердің аттарын білдіреді. Мысалы: Ырғалып қарға қарқ етті; ірімшік ауызынан салп етті деген сөйлемдердің екіншісінде салп деген сөз дыбысты емес, қарғаның ауызынан ірімшіктің жерге қарай түсіп бара жатқан я түскен кезіндегі көрініс елесін, сол көріністің бейнесін білдіреді.

Еліктеуіш сөздердің дыбыстық ерекшеліктері

Еліктеуіш сөздердің дыбыстық ерекшеліктерін сөз еткенде, үш түрлі мәселе ескерілуге тиіс:

1. 
   дыбыстық құрамы,
   
2. 
   буын жүгі,
   
3. 
   айтылу ырғағы.
   

1. 
   Арс, борс, гүрс, дүрс, мырс, тарс, тырс т. б.
   
2. 
   Борт, бырт, күрт, кірт, морт, сарт, сырт, шарт, шырт т. б.
   
3. 
   Жап, жып, лап, лып, сап, сып, тап, топ, тып, шап т. б.
   
4. 
   Барқ, бырқ, жарқ, зырқ, зірк, күрк, қорқ, ірк т. б.
   
5. 
   Аңқ, еңк, дөңк, дүңк, діңк, күңк, қаңқ, қоңқ, саңқ, сұңқ, шаңқ, шіңк, ыңқ т. б.
   
6. 
   Былқ, кілк, қолқ, қылқ, солқ, селк т. б.
   
7. 
   Балп, болп, былп, елп, жалп, желп, жылп, салп, сылп, шалп, шолп, шылп, үлп т. б.
   
8. 
   Жамп, күмп, қомп, томп, тымп, сымп т. б.
   
9. 
   Даң, дүң, тың, қаң, құң, маң, шаң, шұң, шың т. б.
   
10. 
    Ар, быр, дар, дыр, дір, күр, қор, қыр, сыр, шар, шыр т. б.
    
11. 
    Баж, быж, бұж, гүж, күж, қыж, шаж, шыж т. б.
    
12. 
    Ақ, бақ, бық, қақ, қық, сақ, тық, шақ, шық т. б.
    
13. 
    Жалт, жылт, кілт, қылт, мылт, сылт, талт, тылт т. б.
    
14. 
    Гу, ду, зу, лау, сау, су т. б.
    
15. 
    Барп, борп, қорп, сарп, тарп, тырп т. б.