Білімділік:Үтоптың негізгі топшасының маңызды бейметалы – фосфордың жай зат ретіндегі қасиеттері туралы ұғымдарды дамыту. Фосфордың маңызды қосылыстары - ортофосфор қышқылы және тұздары туралы мағлұмат беру.
Дамытушылық:Химиялық заттармен жұмыс істей білу, химиялық реакция теңдеулерін сипаттап жазу дағдысын дамыту, дүние-танымдық көзқарасын арттыру, шығармашылықпен жұмыс істеуге дағдыландыру.
Тәрбиелік:Оқушыларды еңбексүйгіштікке, химия пәні талап ететін ұқыптылыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.
Сабақтың жоспары:
І. Қайталау – оқу анасы. (не білемін....)
Менделеевтің кестесінен,
Аңызға арқау болған
Қасиетті, құдіретті, киелі
Білесің бе, фосфор деген элементті?
1.Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесі көмегімен фосфорға сипаттама беру.
2. Тақтаға фосфордың атом құрылысын жазу.
3. Жоғалған формулалар
P + ? = 2PH3
P + S = ?
Р + Ca = ?
P + ? = 2PCI3
Ca3P2 + H2O = Ca(OH)2 + ?
P2O5 + H2O = ?
6P + KCIO3 = KCI + ?
Р + ? = 2P2O5
P2O5 + NaOH = ? + H2O
ІІ. “Сен оқысаң, мен тоқығам”. Жаңа сабақ
Фосфор жақсақ будақтап,
Ақ түтінін түзеді.
Ол түтінді су сорып,
Қандай қосылыс түзеді?
Сабақ тақырыбын
тауып көр
Фосфор қышқылы
Н3РО4 - молекулалық формуласы
Н – О
H – О –Р = O
H – O
құрылымдық формуласы
Қышқылға сипаттама
Негізділігіне қарай: үшнегізді
Құрамындағы “о” байланысты:
оттекті
Суда ерігіштігіне қарай: ерігіш
Тұрақтылығына қарай: тұрақты
Ұшқыштығына қарай: ұшқыш емес
Диссоциациялану дәрежесіне қарай:
орташа
Физикалық қасиеттері
Н3РО4– түссіз кристалдық зат
суда жақсы ериді
улы емес
t0бC = 42,3
Химиялық қасиеттері
химия
химия
1.Сатылап диссоциацияланады:
Н3РО4↔ Н+ + Н2РО4-
Н2РО4- ↔ Н+ + НРО42-
НРО42- ↔ Н+ + РО43-
2. Н3РО4 + лакмус =
3.Металдармен әрекеттесуі
Ортофосфор қышқылы металдардың кернеу қатарында сутекке дейін орналасқан металдардың барлығымен әрекеттеседі де, орта және қышқыл тұздар түзеді.
6К + 2Н3РО4 = 2К3РО4 + 3Н2
2К + 2Н3РО4 = 2КН2РО4 + Н2
4. Негіздік оксидтермен әрекеттесуі
3СаO + 2H3PO4 =Ca3(PO4)2 +
3H2O
химия
химия
Негіздермен (ерімейтін)
3Cu(OH)2 + 2Н3РО4 =
Сu3(PO4)2 + 6H2O
химия
химия
Еритін негіздермен
3NaOH + H3РО4 = Na3PO4 +
3H2O
химия
химия
Тұздармен (әлсіз қышқылдардың)
3Na2СО3 + 2Н3РО4 =
2Na3PO4 + 3H2O + 3CO2
химия
химия
Алынуы
1. Зертханада:
Р2О5 + 3Н2О = 2Н3РО4
2. Өнеркәсіпте:
А) экстракциялық
Са3(РО4)2 + 3Н2SO4 = 3CaSO4 + 2H3PO4
В) термиялық
+SiO2,C +O2 +H2O
Са3(РО4)2 P P2O5 H3PO4
Фосфор қышқылының тұздары
Фосфор қышқылы үш қатар тұз түзеді:
- фосфаттар
- гидрофосфаттар
- дигидрофосфаттар
Тапсырма: “Атымды тап”
Са3(РО4)2 кальций гидрофосфаты
Са(Н2РО4)2 кальций фосфаты
СаНРО4 кальций дигидрофосфаты
Фосфат-ионға сапалық реакция
Н3РО4 + AgNO3 Ag3PO4 + ?
Na3PO4 + AgNO3 Ag3PO4 + ?
Қазақстандық ғалым Ә.Б.Бектұровтың еңбегі
Бектұров Әбікен Бектұрұлы (1901-1985) – техника ғылымының докторы, про-фессор, Қазақстан Ғылым академиясы-ның академигі, Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері. Ғалымның негізгі ғылыми еңбектері минералды тыңайтқыштар өндіру мен минерал тұздарды өңдеудің химиясына және технологиясына арналған. Бектұров фосфатты шикізаттарды өң-деудің қышқылдық, термиялық, сондай-ақ, фторсызданған мал азықтық фосфат өндірудің циклондық әдістерін тауып енгізді, фосфаттардың сульфаттармен және силикаттармен сополимеризация-сы бойынша зерттеулер жүргізген, Қаратау фосфоритінен минералды тыңайтқыштар өндіру әдістерін жүйеледі.
Фосфор қышқылы мен тұздарының қолданылуы
Дәрі-дәрмектер
Жуғыш заттар
Минералды тыңайтқыштар
Бекіту тапсырмалары
Химиялық лото
Н2О Н3РО4 Ag3PO4 AgNO3
H3PO4 K3PO4 H2O KOH
H2 H3PO4 AI AIPO4
+
=
+
+
=
+
+
=
+
Жеке жұмыс:
Айналымды орында:
P Mg3P2 PH3
P2O5 H3PO4 Ca3(PO4)2
Жұппен жұмыс:
Есеп: Құрамында 20г фосфор қышқылы бар ерітіндімен құрамында 20г қорғасын хлориді бар ерітінділер араластырылды. Реакция нәтижесінде түзілген тұнбаның массасын анықтаңдар.
