- Қазақстандағы фармацевтикалық нарықтың әлсіз және күшті жақтары
Жоспары Кіріспе Қоғамның әл-ауқаты мен өркендеуінің негізгі факторы оның азаматтарының денсаулығы болып табылады. Өндірістің тұрақты өсуіне және қоршаған ортаның нашарлауына байланысты аурулардың эволюциясы және оларды тиімді емдеу мәселесі барған сайын кеңейіп келеді. Фармацевтикалық нарықтың серпінді дамуы оның өмірлік басымдығымен анықталады, өйткені адамзат өмір сүрген кезден бастап, денсаулықты толыққанды өмір сүру үшін қажетті деңгейде ұстап тұру үшін дәрі-дәрмектер мен медициналық мақсаттағы бұйымдарды үнемі тұтынуды қажет етеді. Фармацевтикалық нарық кез-келген елдің экономикасының маңызды секторын білдіреді және оның экономикалық және әлеуметтік дамуының, халықтың әл-ауқатының өлшемі болып табылады. Елдің дамыған фармацевтикалық өнеркәсібі оның экономикасының жоғары инновациясының көрсеткіші болып саналады. Қазіргі жағдайда фармацевтика инвесторларды тартатын ең тиімді салаға айналды.
Қазақстандық фармацевтикалық нарық салыстырмалы түрде жас, оның қалыптасуы 90-жылдардың ортасынан басталды. 1994 жылы халықты және мемлекеттік денсаулық сақтауды дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету 1832 дәріханасы бар "Фармация" мемлекеттік акционерлік Холдингі арқылы орталықтандырылды, оның ішінде 64 аурухана және 1768 дербес дәріхана.
"Фармация" холдингі монополиясыздандырылғаннан және дәріхана мекемелері жекешелендірілгеннен кейін дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етудің орталықтандырылған жүйесі жойылды. Дәрілік қамтамасыз етудің қазақстандық моделі осы кезеңде нарықтық экономика қағидаттарына негізделген жүйеге орталықтандырылған бөлуден қатаң трансформацияға ұшырады. Бұл ауысудың негізгі сәті фармацевтикалық өндірістерді, дистрибуция желісін және дәріхана желісін жекешелендіру, жеке дәріханаларды, қоймаларды және т.б. құрудың белсенді процесі болды.
Қазіргі жағдайда Қазақстанның фармацевтикалық нарығы ТМД-да ең дамыған нарықтардың бірі болып табылады. Белгілі бір дәрежеде тапшылықты еңсеріп, дайын дәрілік заттар мен медициналық мақсаттағы бұйымдардың әртүрлі түрлерімен қанықтыру қамтамасыз етілді. Қызмет көрсету мәдениеті өсті. Қазақстанда фармацевтикалық нарықтарды дамытудың басты әлемдік үрдістері – тігінен интеграцияланған компаниялардың шоғырлануы мен дамуы байқалады. Дистрибьюторлық, өндірістік және бөлшек сауда секторларында өзгерістер орын алуда. Дәріхана желілерінің саны артып келеді. Заманауи маркетингтік технологиялар енгізілуде.
Сонымен қатар, әлемдік ауқымда Қазақстанда дәрі-дәрмек өндірісі әлі де баяу дамып келеді. Сонымен қатар, қазақстандық фармацевтика өнеркәсібі шетелдік компаниялардың жалпы табыстылығынан едәуір төмен.
Айқындық үшін Қазақстанның фармацевтикалық нарығын соңғы жылдардағы сандармен дамыту процесін келтіреміз.
Ресми мәліметтерге сәйкес, 2009 жылдан 2013 жылға дейін елдің ЖІӨ мен өнеркәсіп көлемінің өсуі аясында фармацевтикалық өнім өндірісінің өсуі1 байқалды, ол жыл сайын 16% құрады.Өндіріс көлемінің оң серпініне қарамастан, фармацевтика өнеркәсібінің Қазақстанның ЖІӨ көлеміне қосқан үлесі айтарлықтай төмен болып қалды (мысалы, 2014 жылы 0,08%).
Қазақстандағы фармацевтика саласы 2014 жылы өндірістің жалпы 20,5% - ға (37-ден 29 млрд.теңгеге дейін) төмендеуімен, сондай-ақ ішкі нарықта сатудағы жергілікті өнім үлесінің 14% - дан 9% - ға дейін төмендеуімен сипатталады. Импортталатын өнімдердің үлесі жалпы көлемде тиісінше 5% - ға өсті.
Сонымен қатар, фармацевтикалық өнімнің экспорты 2009-2013 жылдар аралығында 17% - ға өсті (20,1-ден 23,5 млн. АҚШ). 2014 жылғы қаңтар-шілдеде экспорт 10,3 млн. АҚШ долларын құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңінен 18% - ға аз.
Өңірлік бөлімде фармацевтика саласы келесідей: өндірілетін өнімнің 53%-ы Оңтүстік Қазақстан облысына, 28% - ы Алматы қаласына тиесілі; республиканың қалған өңірлерінің өндірістік қуаты елеусіз