Лекция тақырып: Спортшының дайындық құралдары. Лекция жоспары
жүктеу/скачать 17,64 Kb.
|
3 лекция
|
№ 3. Лекция тақырып: Спортшының дайындық құралдары. Лекция жоспары: 1. Жүктеме сипаты. 2. Спортшылар дайындығындағы қозғалыс қабілетінің сипаты. Негізгі сабақтар арнайы төзімділікті дамытуға бағытталмаған болса, онда сабақ негізгі жаттығуларды орындау мумкіндігін жылдамдатуды көздеп өткізіледі. Ал, қосымша сабақтар жұмыс істеу мүмкІндігіне карай жургізіледі және де оның белгілі бөлігі толык демалу турінде колданылады. Дене мүмкіндігінің өсуі орындалатын жұмыстың көлеміне байланысты. Бұл байланыстылык спортпен шуғылдану кезенінде кең турде көрінеді, өйткені жұмыс жоғарғы көрсеткіштерге жетуге негізделген. Спорттық көрсеткіштердегі әрбір кадам жаттығу ауырлығының өсуімен катар, әдістік айлалык, психикалык дайындықтарға және дене мен ой күштерін жұмсауға негіз болады. Жаттығу кезіндегі ауырлык түсу жылдамдығы біртіндеп женілдеп дененің жұмыс істеу қабілеті жоғарғы ауырлыктарды орындауына бағытталады. Бұлайша умтылудың физиологиялык аныктамасын ғылыми негізде спорттык лсаттығуда қолдануға болатындай етіп кұрастырылганы белгілі. Өте жоғарғы ауырлыктарды белгілі бір жағдайларда денеге икемді түрде қолданылатындай дәлелдер жинақталады. "Өте жоғарғы жүктеме ұғымын" "жүктеме шегіне" дейін деген ұғымымен ұксатуға болады (яғни толык шаршағанша). Дұрысырак айтсак дене мүмкіндігі оның бейімделу деңгейінен асып кете алмайтын ауырлык. Егер спортшы жаттығу кезінде өзінің бейімді деңгейінен асып кетсе, "артык жаттыктану" жағдайына келеді, бұл берілген жүктеме дененің физиологиялык сұранымын канағаттандырып жаттығудьң өсуіне негіз болуы ауыртпалық түсірудегі "біртінділік" пен "секіргіштік" принципінің спорттық жаттығуда "өзара" тығыз байланыстылықта болуынан. Дененің бейімделуі мен орындау мүмкіндіктеріне жоғарғы сұраныс жасайтын ауырлықтың біртіндеп өсуі жаттыққандықтан деп есептеледі. Олай болмаған жағдайда денсаулықты жақсарту, спорттык көрсеткіштердің өсуіне қарама-қарсы болады. Басқаша айтқанда біртіндеп жоғары жылдамдықпен өсетін ауырлыкпен байланыстырмау жаттығудың өсуіне кедергі жасап токтап қалуына алып келеді. Сонымен көрсетілген ауырлық жылдамдығы және ортақтығы спорттык жаттығу заңдылықтарына сәйкес келеді. Жоғарғы ауырлықтың дұрыс болуы денедегі мүмкіндіктердің дамуын анықтайды. Жоғарғы "жаттығуды" өсіру нәтижесінде ауырлыкты көтеру өсе береді. Қазіргі спорт іс жүзінде жаттығу аралығының дейгейі туралы болжамдарды түбірімен өзгертті. Адам мүмкіндіктері оның өсу дәрежесі ең басты болжамдардан да асып түсті. Осыған байланысты жаттығудың ауырлығын жоғарлату батыл және кең түрде іс жүзінде енгізіледі. Ауырлықтардың сабақ сайын көтерілуі мен катар арнайы және жалпы төзімділігі апта, ай, жыл бойына өседі де жоғары дәрежедегі спортшылардың көрсеткіштеріне айналады. Жастың өсуімен дене мүмкіндіктерінің төмендеуі, жаттығудағы ауырлықты үнемі өсіруге мүмкіндік бермейді. Тек, уакытты талап ететін ауырлық көлемдері ғана айтылған деңгейге жетуі мүмкін, ал жылдамдықты, спортшының жасы кедергі келтіргенде өсіреді. Бұдан кейін ауырлықтың өсуі жаттығудың негізгі көзі болмай тек жеке дайындық кезеңдерінде колданылады. Дене мүмкіндіктеріне өте жоғарғы талап койғанда саналылық даралык, кайталау қағидаларын қатаң сақтау қажет. Ауырлықтың өсуімен бірге дәрігерлік, педагогтың және басқа да тексерудің маңызы көтеріледі. Жаттығу әсеріне ғылыми тұрғыдан баға беріп, басқарып отыру жоғары нәтижелерге ұмтылғанда негіз болып саналады. Адамның қандай да болмасын қимыл қозғалысты орындағанымен коса оны қалай орындағаны да назардан тыс калмайды. Тұрмыста және спорт өмірінде қимыл козғалыстарға мінездеме бергенде әртүрлі ұғымдар қолданылады. Атап айтқанда: "күшті", "жылдам", "төзімді", "елті", "иілгіш" - дейді. Қозғалыстың Бұлай бағалануы Бұл ұғымдардың айрықша екенін көрсетеді. Іс-қимыл козғалысты орындауда көрінген ерекше қасиеттерді қозғалыс қасиеттері немесе дененің сапалық қасиеттері деп те атайды. Ол аталған қасиеттер адамның тек қана бір қозғалыс жұмысында ғана емес, әртүрлі жағдайларда да көрініп отырған. Мысалы: ауыр салмақты көтерген күш өмірдің әртүрлі жағдайларында бой көрсетеді. Дененің сапалық қасиеттерін дамытып жетілдіру еңбек және отан қорғау дайындығында маңызды орын алады. Оның екінші бір ерекшелігі олардың бір-бірімен тығыз байланыстылығында. Мысалы: қысқа қашықтықта жылдам жүгіріп өту үшін тек кана жылдамдық емес, күш те, төзімділік те керек. Балуандар мен боксшылардың қимылы нәтижелі болу үшін жоғарғы дәрежеде дамыған қозғалыс реакциясы болу керек. Сонымен қатар қимыл қозғалыста аталған дененің сапалары әртүрлі даму сатысында болады. Яғни, дене сапасының біреуі қозғалыс барысында ерекше бой көрсетуі сол орындалған қозғалыста негізгі жетекші орын алады. Мысалы: ауыр салмақты көтергенде негізінен күш, доп ойынында жылдамдық, ұзын қашықтықта жүгіруде - төзімділік сапалары керек болады. Мектеп жасындағы балалардың қозғалыс сапаларын жетілдіру олардың денесінің өсуі мен даму ерекшеліктеріне байланысты жүргізіледі. Себебі сапалық қасиетті дамыту екінші бір сапаның дамуына әсерін тигізеді. Сондыктан оқушылардың қозғалыс саналарын дамытуда кешенді ықпал етуді талап етеді. Екіншіден, оқушылар организмінің өсу жолында дененің кейбір сапалық қасиеттерін жетілдіру жоғарғы каркында тәрбиеленеді, әсіресе 8 жастан он екі жас аралығында қозғалыс сапалары мен іскерлік дағдысын қалыптастыру өте жеңіл игеріледі. Үшіншіден, мектепте дидактикалық принциптерді қолдану кажет етіледі. Дененің козғалыс сапаларын жетілдіру әртүрлі тәсілдер аркылы жүргізіледі. Әсіресе дене тәрбиесінде кеңінен қолданылып жүрген бірқалыпты, ауыспалы, кайталау, үзілісті, жарыс, ойын және айналымды тәсілдер колданылады. Осы тесілдердің көмегімен қимыл-қозғалыс сапаларының көптеген міндеттері шешіледі. Бірқалыпты тәсілдің жұмыс істеу ұзақтығы бірнеше секундтан бірнеше сағатқа созылып, бірқалыпты каркынмен орындалатын козғалысымен мінезделеді. Іс жүзінде бұл тәсіл екі түрде колданылады. Біріншісі жоғарғы қаркынмен ұзақка жарысуда, яғни организмнің анаэробты (өтеусіз) жағдайда жұмыс істеуі. Бұл тәсіл арнайы төзімділікті тәрбиелеуде колданылады. Мысалы; 42 шакырым 195 метр қашықтыкқа жүгіру. Екінші түрі ұзақ уақыт төменгі қарқынмен жүгіру. Жұмыс аэробты жағдайда өтіп жалпы төзімділікті тәрбиелеуде колданылады. Ауыспалы тәсілде спортшының жұмыс істеу ұзақтығы бірнеше секундтан бірнеше сағатқа дейін созылып ауыспалы қарқынмен орындалады. Жаттығу сабағының жұмыс қаркыны өзінің мақсаты және өту жағдайына байланысты әртүрлі болады. Мысалы: ұзақ кашыктықка жүгіргенде топ бастаушының әртүрлі қарқынмен жүгіріп шаршағанда алмасып отыруы. Бұл тәсілді қолданғанда организмге жан-жақты әсердің күшейуі организмнің аэробты жағдайдан анаэробты жағдайда жұмыс істеуіне көшіреді де, каркынның жоғарылауы әл қуаттың көп жұмсалуына әкеп соғады. Сондыктан бұл тәсілді арнайы және жалпы төзімділікті тәрбиелеуде колданады. Қайталау тәсілі - бұл жаттығуды үзіліспен бірнеше рет орындау, үзіліс уакытында организмнің жұмыс істеу қабілеті толық қалпына келуге жакындайды. Жаттығуларды орындау ұзактығы әртүрлі болып, кыска қашыктықта жылдамдық күш сапасын, орта қашықтықта -төзімділікті тәрбиелеуде қолданылады. Үзілісті тәсіл - сырт пішіні қайталау тәсіліне ұксас, бірақ жаттығуларды қайталап орындау тұрақты үзіліс уақьтымен орындалады. Қайталау тәсілінде денеге түсетін ауыртпалық орындалған жаттығулардың әсері ғана болса, ал үзілісті тәсілде жаттығумен коса тұрақты үзіліс уақытын жоспарлап, денеге физиологиялық өзгерістердің бірқалыпты жағдайда келуін аныктап отырады. Бұл тәсіл көп жағдайда арнайы және жалпы төзімділікті тәрбиелеуде колданылады. Жарыс тәсілі - жаттығуларды жарыс жағдайына жақындатып орындаумен сипатталады. Коптеген спорт түрлерінде жарыс тәсілі бір жылға жоспарланған жұмыс көлемінің төрттен біріне ие болады. Барлык жарыстарда спортшының жоғарғы нәтиже көрсете беруін жоспарлау дұрыс болмайды. Тек кейбір керекті жарыстарда ғана өте жоғарғы нәтиже көрсететіндей болуы керек. Ал, өткізілетін барлык жарысқа қатыса беру спортшыны қажытып жібереді. Ойын тәсілі — негізгі мақсаты ойынның барысында оқушылардың қимыл қозғалыс сапаларын жан-жақты дамыту. Айналымды тәсіл — дене тәрбиесі сабағына жаттығулар кешенін кезекпен орындау, яғни шеңберді айналғандай, онда тұрған бірнеше бекетке кезекпен токтап әркайсысының талабы бойынша берілген жаттығуларды орындау. Бұл тәсіл спортшылар саны көп болған жағдайда бірнеше кіші топтарға бөліп әрқайсысы өзі тұрған бекеттегі берілген жаттығуларын орындай бастайды. Мысалы: бірінші бекетте қос аяқпен секіру болса, екіншісінде екі колмен сығымдалу жаттығуларын орындау, үшіншісінде тартылу т.с.с Бекеттер саны 6-7 болып, ал орындаушылар 3-4 спортшыдан аспаса сабақтың тығыздығы өте жоғары болады. Айналымды тәсілді қолданғанда мына ережелерді қатаң сактау кажет: 1. Сабақтың мақсатына сай жаттығуларды топтастыру. 2. Жаттығулардың орындалуын қатаң.шектеу. 3. Ауыртпалық түсіруде оны реттеп отыратын жолдарды пайдалану жүктеу/скачать 17,64 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|