|
Монополия және нарық билігі
Ержан Балжан
Нұржанқызы
Есеп және аудит
Монополия
– нарық үлгісі. Оның негізгі
сипаттамалары бір сатушының қолында
нарық ұсынысының шоғырлану,субститут
тауардың салаға кіру үшін кедергілердің жоқ
болуы.Дүние жүзінің дамыған елдерінде ХІХ
ғасырдың аяғында монополистер пайда бола
бастады. Әсіресе көлік пен коммуникациялар ,
ауыр өнеркәсіп,кен өнеркәсібі салаларында.
Олар қазіргі замандада пайда болды,негізінен
компаниялардың қосылуы,бірігуі жолымен.
Қосылу себебі нарық үлесі айтарлықтай
үлкееді де ауқым әсері қосылады .
Статистикада бірігудің
бірнеше жолдары бар
Көлденең
бірігу-
бір
салада,бір
нарықта
қызмет
жасайтын,
яғни
бісекелес
компаниялар
дың
қосылуы.
Тік бірігу
-
бір салада,
бірақ әртүрлі
өндіріс
сатыларында
қызмет
жасайтын
компаниялар
дың
қосылуы
Конгломератт
ық бірігу
-
технологиялық
бір бірімен
байланысы жоқ,
әр салада
қызмет
жасайтын
компаниялардың
бірігуі.
Монополия билік көзі ретінде
мынандай топтарға бөлінеді
Заңды
монополия
Экономикалық
монополия
Табиғи
монополия
Сатып
алушы
монополияс
ы
Екі жақты
монополия
1. Заңды монополия -мемлекеттік және жергілікті органдармен
коммуналдық және коммерциялық ұйымдармен беріледі.Авторлық
құқық аясында заңнамамен беріледі.
2.Экономикалық монополия- ауқым әсері қызметтің кейбір
аяларында тұрақты жағымды әсері байқалады,бұл жағдайда баға
бәсекесі мынаған әкеледі:салада ең аз ұсақ мерзімді орташа
шығындарды қамтамасыз етуге қабілетті.
3.Табиғи монополия- тұрақты жағымды ауқым әсері.Бұл саладағы
шығындар өте жоғары, оларды тек үлкен фирмалар ғана жаба алады.
4.Сатып алушы монополиясы- монополиялық билік сатып алушының
қолында шоғырланады.Бірақ бұл билікті ол монополисттен өзгеше
пайдаланады,монополист қымбаттау сатуға тырысады.
5. Екі жақты монополия – нарықтағы жалғыз сатушысы мен сатып
алушысы бар ахуал.Екеуі де нарық билігіне ие болғандықтан,
өндірістің бағасы мен көлемі олардың келісім жүргізу қабіілеттілігі
мен бір бірі жөнінде мәімет алу деңгейіне байланысты
.
Монополия билік көздеріне байланысты монополияның
әр түрін ажыратады.
Ашық
монополия
Жабық
монополия
Ашық монополия – инновациялық
әзірлемемен байланысты: бір
уақытта фирма бірегей тауардың
жалғыз өндірушісі болып қалады.
Жабық монополия – пайда болу
себебі, егер монополиялық
жағдай заңмен қорғалса.
Қазіргі уақытта бәсеке күресі
дүние жүзілік нарықта айрықша
шиеленісуде.Мысалы АҚШ пен
Жапония арасы. Монополизмді
бәсекелік күрестің жаңа әдістері
пайда болуда. Монополизмге
дейін бағалық бәсеке болды,яғни
бәсекеліктің бағасынан гөрі төмен
баға қою арқылы бағаны түсіріп
отырды
.
Заңды қатал
сақтап отыру
Парасаттылық
принципін ұстау.
Монополияға қарсы заңдарды жүзеге асырушы
мемлекеттік қызметтер екі принципті басшылықа
алады.
Қорытынды
Монополия экономикалық тұрғыдан
өзінің үстемдігін монополиялық
бағада монополиялық пайдада жүзеге
асырады. Монополиялардың қолына
орасан зор күш қуат жинақталу
арқасында,олар ішкі салалық бәсекені
тежей алады және өз өніміне
қойылатын баға жөнінде нарыққа
белгілі бір шекке дейін өз дегенін
орындаттыра алады.
Назарларыңызға рахмет
Достарыңызбен бөлісу: | 
