Орта ғасырлардағы тарихи көркем шығармалар

870-950 жж

• Отыра қаласында қыпшақ тілінде білім алған.

•Араб тілін Исфахан, Бағдат, Дамаск, қалаларында үйренген.

•Философ, музыкант, астроном, логика, анатомия ғылымдарына қосқан үлесі зор

973-1050 жж

•Жердің геоценртлік жүйесін Коперниктен 500 жыл бұрын және денелердің жерге тартылысын Галлилей мен Ньютоннан 600 жыл бұрын айтып кеткен.

1030-1090ж

•Әкесі Қашғар қаласында туған.

• Махмуд алғаш Қашқар қаласында, кейін Орта Азия мен Иранның ірі қалаларында білім алған, араб тілін жетік білген.

•Саналы ғұмырын туған халқының тілін зерттеуге арнаған.

• «Түрік тілдерінің сөздігі» кітабы –түрік дәуірінде өмір сүрген түрік тайпалары сөздерінің жиынтығы.

•Орыс ғалымы А.Н.Кононов:» М.Қашғаридың бұл кітапты жазудаға мақсаты –түрік тілінің мәртебесін көтеріп, оның араб тілінен еш кем түспейтіндігін дәлелдеу болды» дейді.

• Н.А. Баскаков: «М.Қашғари өзінің бұл атақты еңбегін жазуда түрік тілдерін өзара салыстыра зерттеушілердің көшбасшысы болды» деп жазды

• Бұл кітап сол кездегі түріктердің мекен-жайларының аты-жөні, олардың тарихы, этнографиясы, әдебиеті туралы көп мағлұмат береді.

1021-1075 ж

•Толық аты Жүсіп Хас Хажип Баласағұни.

• «Құт негізі –білік» («Құтадғу білік») еңбегі алғаш рет түрік тілінде жазылған.

• Ж.Баласағұн : « Арабша, тәжікше кітаптар көп. Ал бұл-біздің тіліміздегі тұңғыш даналық жинақ» деп жазды

• Ж.Баласағұн өз тілін қорсынып, араб, парсы сияқты жат елдің тілінде сөйлеу, жазу сияқты әрекеттерге қарсы болды.

• «Құтадғу білік» -ХІ ғ дейінгі түрік тілді халықтардың қоғамдық ой-санасында орын алған, терең мазмұнды ғылыми еңбек.

• Ж.Баласағұн бұл еңбегін Баласағұнда бастап, Қашғарда аяқтап, Сүлеймен Арслан ханға сыйға тартқан.

• Сүлеймен Арслан хан сыйлығы үшін Ж.Баласағұнға Ұлы хас –хажип атағын берген.

•Шын аты Әдіб Ахмет Махмұдұлы

• Қарахан мемлекетінің кезінде даңқы шыққан ақын

• Түркістан қаласының аймағында туған

•Көзі тірі кезінде-ақ «ақындардың ақыны, даналардың көшбасшысы» дер баға берген.

•Бізге жеткен еңбегі –«Ақиқат сыйы»

•«Ақиқат сыйы» түрік тілінде жазылған, халықты инабатты болуға, адал өмір сүруге, арамдықтан аулақ болуға шақырады.

•Әкесі Ибраһим атақты ғұлама адам болған.

•Анасы -Мұса шайқының қызы Айша ( кей деректерде Қарашаш)

•Жастайынан әке-шешесінен айырылып, әпкесі Гауһар –Шаһназдың қолында өскен.

•Бала кезінде Йасы ( Түркістан) қаласында тұрған.

•Бұхара қаласында Юсуф Хамаданидан діни білім алған.

•Рухани ұстазы Арыстан бабты пір тұтты.

• 
  Ахмет Йасуидің жолын қуған шәкірттерінің бірі.
  
• 
  Ғұлама ақын, ел ішінде Хакім ата атанған.
  
• 
  Ақын халықты имнадылыққа шақырады
  

-----------------

• 
  Махабаттағы адалдықты жырлаған поэма жазды
  

ХІІ ғ

• 
  Фараб өлкесінен шыққан ғалымдар
  
• 
  Фараб өлкесінен шыққан ғалымдар
  

16 ғ

• 
  Моғол хандығы ыдырай бастағанда Қабұлғазы Бабыр сұлтанның тәрбиесіне көшкен
  
• 
  Кейін немере ағасы Сұлтан Саид хан сарайына келген.
  
• 
  Моғолстаннан шыққан тарихшы
  
• 
  Араб, парсы тілдерін жетік білген
  
• 
  «Та,рих – и Рашиди» еңбегін 1541-1546 ж Кашмирде парсы тілінде жазған
  
• 
  «Та,рих – и Рашиди» еңбегінде 15-16 ғ Оңтүстік және Шығыс Қазақстанның саяси жағдайы баяндалады және қазақ хандары Жәнібек пен Керейдің Өзбек хандығынан бөлініп шығу себептері тұңғыш рет айтылады, қазақ хандығының құрылған уақыты туралы нақты мәлімет береді
  
• 
  
  

1530-1605ж

• 
  
  
• 
  Орта ғасырда өмір сүрген қазақтың ғұлама ғалымы, Сыр бойын мекендеген жалайыр руынан шыққан
  
• 
  Қазақ хандығының Орда сарайында хан кеңесшісі және ханзадалардың тәрбиешісі болып қызмет атқарған.
  
• 
  1588 жылы қазақ ханзадасы Ораз-Мұхамедпен бірге Ертіс бойында аң аулап жүргенде орыс әскерлері тұтқындап, Мәскеуге алып кетеді
  
• 
  «Жылнамалар жинағы» еңбегін тұтқында отырып,1600-1602 ж. жазған және осы еңбегін орыс патшасы Борис Годуновқа сыйға тартқан.
  
• 
  1854 жылы Қазан қаласында баспадан шыққан.
  
• 
  Қазақ хандығы жайында толық мағлұмат беріледі
  

• 
  «Шыңғыснама» кітабында Қыпшақ даласын
  
• 
  билеген Жошы хан әулетінің тарихы баяндалады.
  
• 
  Аса құнды хабар-Жошы хан туралы дерек.
  
• 
  Шыңғысханнан бастап оның ұрпақтарының ХІV ғ аяғына дейінгі тарихи оқиғалар айтылады.
  

1603-1664 ж

• 
  Әкесі Арабмұхаммед Жошы ханның ұрпағы, Хорезм ханы болған
  
• 
  Үргеніште туған
  
• 
  Әкесі салдырған Арысхан медресесінде оқып,Шығыстың ғұлама ғалымдарынан білім алған
  
• 
  Әбілғазы үш түрлі өнерді жақсы меңгерген:
  
• 
  1/ Әскери өнер 2/ ақындық өнер 3/ тарихшы
  
• 
  1638 жылы Арал өңіріндегі қазақтарға барып, 1643 жылы арал өңірі қазақтары хан деп жариялайды.1663 жылы билікті бала. берген.
  

•« Оғыздар мен қимақ шеберлері темірден ғажайып әдемі бұйымдар жасайды»

• «Қыпшақ тілінде құлдарды «яланкуг» деп атады

• «Монғол шапқыншылығынан кейін БатысСібіп Жошы ұлысы құрамына кірді»

• «Ферғана,Испиджабта ақ матамен, Таразда ешкі түбітімен айырбас сауда болды»

• «Қасым ханның әскер саны 300 мыңға жетті және Дешті Қыпшақта билік жүргізіп, халық саны млн-ға жетті»

• «Ноғайлар мен қазақтар «екі туысқан Орда»

• «ХІХ ортасына дейін ислам діні қазақтар жүрегі түкпіріне жете қойған жоқ»

• «Жетісу қазақтары Ұмай –анаға табынады»

• «Қазақ –қырғыз осы көтерілісте көп адамынан айырылса да, келешекте қандай ел екенін білдірді»