Жазушы: Сəуле Ахметқалиева, Еуразия ғылыми зерттеу институты, Қазақстан

Жазушы: Сəуле Ахметқалиева
, 
Еуразия ғылыми
-
зерттеу институты, Қазақстан
 
13.06.2017-19.06.2017 
• No:
 
120
 
 
БҰҰ ТҰРАҚТЫ ДАМУ МАҚСАТТАРЫ: ƏЛЕМДІ ӨЗГЕРТУ
 
2030 жылға дейінгі Тұрақты дамудың 
күн тəртібі аясында Біріккен Ұлттар Ұй
-
ымының (БҰҰ) Тұрақты даму мақсатта-
ры (ТДМ) 2030 жылға дейін кедейліксіз 
əлемге қол жеткізуге бағытталған жа-
һандық
мақсаттар болып табылады. 
ТДМ 2015 жылға дейін əлемдік кедейлік 
деңгейін екі есе азайту, жұқпалы ауру-
лардың таралуын тоқтату жəне жалпыға 
бірдей бастауыш білім беру мақсатында 
2000 жылы қабылданған халықаралық 
күн тəртібі –
Мыңжылдық даму мақсат-
тарының (МДМ) орнына белгіленді. 
МДМ мынадай мақсаттардан тұрады: 1) 
кедейлік пен аштықты жою; 2) жалпыға 
бірдей бастауыш білімді қамтамасыз 
ету; 3) гендерлік теңдікті қолдау жəне 
əйелдердің мүмкіндіктерін кеңейту; 4) 
балалар өлімін азайту; 5) аналар денсау-
лығын жақсарту; 6) АҚТҚ/ЖҚТБ, безгек 
жəне басқа да аурулармен күрес; 7) эко-
логиялық тұрақтылықты қамтамасыз ету 
жəне 8) даму мақсатында жаһандық 
əріптестікті қалыптастыру. МДМ аясын
-
да əсіресе, кедейлікпен күрес жəне бас-
тауыш білімге қол жеткізу саласында 
айтарлықтай ілгерілеушілікке қол жеткі-
зілді. Дегенмен, БҰҰ
-
ның Мыңжылдық 
даму мақсаттарының 2015 жылғы есебі-
не сəйкес, бағдарлама ең кедей жəне 
жағдайы төмен қоғамдастықтардың жа
-
сын, жынысын, ұлтын немесе мүгедекті-
гін ескермеген. 2015 жылы МДМ мерзі-
мі аяқталған соң 2015 жылдан кейінгі 
Дамудың күн тəртібін белгілеу үдерісі 
ТДМ
-
ның құрылуына əкелді. Осылайша, 
ТДМ МДМ
-
ның барлық кемшіліктерін 
ескере отырып əзірленді
. 
Бəрін қамтитын мақсаттарды қалыптас-
тыру үшін комитеттегі 30 орынды ие
-
ленген
БҰҰ
-
ға мүше 70 мемлекет қа-
тысқан жоғары деңгейдегі БҰҰ Ашық 
жұмыс тобы ТДМ
-
ды əзірлеу бойынша 
жұмыс істеді. Əрбір орынды бір БҰҰ 
аймақтық тобынан бірден төртке дейін 
ел бөлісті. МДМ «БҰҰ
-
ның ішкі бюрок-
ратиялық құрылымы» деп сипатталды. 
2014 жылдың 19 шілдесінде күн тəртібі-
нің соңғы жобасы мақұлданды. Ал 2015 
жылы 25 қыркүйекте ТДМ шеңберінде 
«Əлемді өзгерту: 2030 жылға дейінгі тұ
-
рақты дамудың күн тəртібі» деп те ата-
латын кедейлікті жоюға жəне əлемді 
қорғауға бағытталған 17 мақсат қойыл-
ды. Жоспар 2016 жылдың қаңтарында 
күшіне енді. ТДМ «Біз қалайтын бола-
шақ» атты құжаттың қағидалары негі-
зінде дайындалды. Аты аталған құжат 
2012 жылы 20
-
22 маусымда Бразилия-
ның Рио
-
де
-
Жанейро қаласында өткен 
БҰҰ
-
ның «Рио+20» Тұрақты даму жө-
ніндегі конференциясында қабылданған 
болатын. ТДМ заңды түрде байланыс-
тырушы болып табылмайды, бірақ елдер 
ұлттық деңгейде шаралар қабылдайды 
деп күтілуде. Мақсаттардың іске асыры-
луы əр елдің тұрақты даму саласындағы 
саясатына негізделуі керек.
ТДМ дамушы елдерге қаржылық қол-
дау, технологиялар трансферті жəне да
-
мушы елдердің экспорттық мүмкіндік-
терін арттыру үшін ашық сауда жүйесін 
дамыту сияқты бірқатар құралдар арқы-
лы қамтамасыз етіледі. Осыған байла-
нысты 2014 жылы ТДМ Қоры үкімет-
тердің, академиялық ортаның, азамат-
тық қоғамның жəне жеке сектордың 
күш
-
жігерін біріктіріп, халықаралық до
-
норлық агенттіктер мен өкілдерді тарту 
арқылы күн тəртібін іске асыру мақса-
тында құрылды. ТДМ Қорының төрт ай
-
мақтағы 21 елде шамамен 70 миллион 
доллар болатын ортақ бағдарламалары 
бар. Африка, Латын Америкасы,
Азия 
жəне Араб мемлекеттеріне бағытталған 
бағдарламалар негізінен үш салаға көңіл 
бөлуде: кедейлікті жою, азық
-
түлік қа
-
уіпсіздігі жəне тамақтану, су жəне сани-
тария қызметтерін дамыту үшін эконо-
микалық өсуді қамтамасыз ету мəселе-
лері. Бағдарламаларды іске
асырудағы 
əріптестікке қорларды біріктіру арқылы 
қол жеткізіледі. Яғни сыртқы қаржы-
ландырудан түскен қаражат Қордан жа
-
салған ақшалай қолдауға сəйкес келуі 
керек дегенді білдіреді.
МДМ
-
ның мұқтаж адамдарға көмек көр
-
сете алмауына қатысты сынды назарға 
алатын болсақ, ТДМ
-
ның тіпті ең кедей 
жəне ең алыстағы қоғамдастықтарды 
қамтыған əмбебап табиғатының болға-
нын айта кеткен жөн. Күн тəртіптері 
арасындағы ең үлкен айырмашылық 
мақсатты елдер болып табылады: МДМ 
тек дамушы елдер сияқты кедей елдерге 
көмек көрсетсе, ТДМ кедейлер мен бай-
лар арасындағы алшақтықты азайту 
үшін дамушы елдерде де, дамыған ел-
дерде де кедей адамдарға ерекше назар 
аударып, бүкіл əлемде жұмыс істеуге 
ұмтылуда. ТДМ үкіметтер, ірі корпора-
циялар, жекеменшік сектор жəне табысы 
төмен, орташа жəне жоғары елдердің 
азаматтық қоғамын іс
-
əрекетке шақыру 
болып табылады.
Екі күн тəртібі мақсаттары ұқсас болса 
да, МДМ аясының шектеулі болуына қа
-
тысты сынға байланысты ТДМ
-
ның не
-
гізгі мақсаттары 8
-
ден 17
-
ге дейін ке-
ңейтілді. Бұл мақсаттар 169 нысаннан 
тұрады. ТДМ МДМ
-
да көрсетілмеген 
жаңа мəселелерді қосып, келесі мақсат-
тарды алға қойды: 1) кедейлікті жою; 2) 
аштықты жою; 3) денсаулық пен аман-
дық; 4) сапалы білім беру; 5) гендерлік 
теңдік; 6) таза су мен санитария; 7) қол-
жетімді əрі таза энергия; 8) лайықты жұ
-
мыс пен экономикалық өсу; 9) индус-
триализация, инновация жəне инфрақұ-
рылым; 10) теңсіздікті төмендету; 11) 
тұрақты қалалар мен елді мекендер; 12) 
жауапты тұтыну мен өндіру; 13) кли-
маттың өзгеруіне қарсы күрес; 14) мұхит 
экожүйелерін қорғау; 15) құрлық
эко-
жүйелерін қорғау; 16) бейбітшілік, сот 
əділдігі мен мықты институттар жəне 
17) тұрақты даму мүдделеріндегі əріп-
тестіктер. Осы мақсаттардың əрқайсы-
сына 15 жыл ішінде қол жеткізуге бола-
ды деп күтілуде.
Көріп отырғанымыздай, барлық 17 мақ-
сат бір
-
бірімен байланысты жəне бір
-
бірінсіз прогреске қол жеткізу мүмкін 
емес. Климаттың өзгеруі, су тапшылы-
ғы, аурулар, теңсіздік сияқты өмір сүру-
дің жағымсыз аспектілері ең алдымен ең 
кедей қоғамдастықтарға ықпал еткендік-
тен, барлық күн тəртіптерінде біркелкі 
даму қамтамасыз етілмегенше ең ма-
ңызды
мақсат –
кедейлікті (соның ішін-
де шектен шыққан кедейлік пен аштық-
ты) жою мүмкін емес. Экономикалық, 
əлеуметтік жəне экологиялық даму бірге 
жүзеге асырылады жəне қайыршылық 
пен аштықты жою үшін барлық аспекті-
лерді жетілдіру маңызды. Күн тəртібінде 
белгіленген мақсаттар орындалса, ке
-
дейлік, климаттың өзгеруі жəне теңсіз-
дік мəселелері 2030 жылға қарай шеші-
луі тиіс.