Павлодар қаласының білім бөлімі №5 сәбилер бақшасы мемелекеттік қазыналық коммуналдық кәсіпорыны «Мен жүзуді білемін»

№ 5 сәбилер бақшасы

суда жүзу сабағына арналған бағдарлама

Спорттың бұқаралық түрлері және дене шынықтыру кафедрасының меңгерушісі, пғк, доцент:

Кіріспе.................................................................................................................................4 бет

Судың қасиеті.....................................................................................................................5 бет

Мақсаты..............................................................................................................................5 бет

Оқыту бағдарламасы. Оқытудың мақсаты......................................................................5 бет

Оқыту бағдарламасының мазмұны. ................................................................................5 бет

Оқытудың кезеңдері..........................................................................................................6 бет

Негізгі оқу материалы....................................................................................................... 7 бет

Жалпы дамытушылық және арнайы күш жұмсау жаттығулары..................................7-8 бет

Судағы жаттығуларды меңгеру........................................................................................9 бет

Спорттық жүзу тәсілдерінің техникасы..........................................................................10 бет

Кеудеде құлаштап жүзу...................................................................................................10-11 бет

Арқада құлаштап жүзу.....................................................................................................11-14 бет

Сырғану...............................................................................................................................15 бет

Кеудемен сырғанау............................................................................................................16 бет

Кеудемен сырғанап отырып, аяқтардың кейінгі қозғалысы..........................................17 бет

4-6 жастағы балаларға арналған сабақ үлгісі...................................................................18 бет

Орташа топтарға арналған сабақ жоспары (72 сағат)...................................................18-22 бет

Үйрету кеңесі.....................................................................................................................22 бет

Судағы ойындар..................................................................................................................23 бет

Жүзуге үйретуден ашық сабақ..........................................................................................24 бет

Қорытынды..........................................................................................................................25 бет

Әдебиет тізімі......................................................................................................................26 бет


Кіріспе

Егер мұғалім жүзудің мектепке дейінгі үдерісінде адам судағы әрекетін өзара жөнді пайдаланатын болса онда дұрыс жүзудің дағдысы қалыптасуы мүмкін. Ең соңғы жылдары объективтік әдістердің зерттеуі бойынша балаларды жүзуге оқытудың тиімді тәсілдерін және әдістемелерін анықтау үшін тәжіребиелік жұмыстар жүргізілген. Осы зерттеулердің нәтижелерін қазіргі жұмыстарда пайдалану қажет. Жүзу 4 бөлімнен құралады: спорттық, ойындық, қолданбалы және мәнерлі (көркемдік) жүзулер.

Спорттық жүзу. Түрлі мінезді жарыстардағы арақшықтық пен түрден құралады. Арнайы ережелерді анықтаумен сипатталады. Жарыстар үлгі қалыпқа сәйкес (25 және 50м) арақашықтығы 50 м-ден 1500 -ге дйінгі хауыздарда өткізіледі, содай-ақ ашық қоймаларда түрлі қашықтықта жүзу тәсілдері қолданылады. Өзіндік тәсілдері саластырғанда, жарыстарда спорттық (дұрыс) жүзу тәсілдер қолданылады. Осы тәсілдің артық жері үлкен жылдамдыққа ие болуы.

Ойындық жүзу. Судағы әр түрлі бейнелерді, елгезек ойындар және ойын-сауықтарды құрайды. Оқыту кезінде және жас жүзушілер жаттығуларында осындай жүзу пайдаланылады. Ойындар үлкен эмоция тудырады, балалардың белсенділігін жоғарылатады, бастамаға себепші болады, серікітестік сезімге тәрбиелейді және т.б.

Қолданбалы жүзу. Суға батқандарды құтқару, ұзындыққа және тереңдікке сүңгу, сонымен бірге судағы бөгеттерді өту әдістерін құрайды.

Мәнерлеп (көркем)жүзу. Суда түрлі фигураларды құру үшін, акробатикалық және гимнастикалық айла-шарғыны қолданып, хореаграфиялық элементтерден құрастырылған түрлі қимылдар жиынтығын құрайды. Мәнерлеп жүзу топтық және жек-дара болуы

- Жүзудің балаға психикалық және дене бітімінің дамуына оң әсерін тигізетінін көрсету.

- денсаулықты нығайту, бала ағзасын шынықтыру, гигиенаға баулу;

- жүзудегі техникалық және өмірге қажетті әдеттерді үйрену;

- жалпы дене тәрбиесін дамыту және осындай жетілдірілген дене бітімінің сапасы; олар: күш, иілгіштік, төзімділік, жылдамдық, ептілік; судағы қауіпсіздік ережесімен танысу.

Жүзуді 4-тен-7 ге дейінгі балалар жылдам үйренеді. Мектепке дейнгі балалрды оқыту үшін көп уақыт жұмсау керек, өйткені техникалық қимыл-әрекетті және қиындықтарды баяу игеретіндіктен, ұйымдық сабақтарға байланысты (олар баяу киінеді, шешінеді; командаларды жақсы білмейді, зейіні тұрақсыз болады, тапсырмаға деген қызығушылықты тез жоғалтады). Осыдан басқа құрастырылған оқыту бағдарламасы апта ішіндегі сабақтар санынан және әр сабақтың ұласу уақытына байланысты. Бір жылда 72 сағат ішінде жүзудің қандай да бір спорттық тәсілін үйренуге және жүзудегі нормативтік талаптарды орындауға болады. Сабақты жүргізуге жағдай жасайтын- табиғи және жасанды су қоймасы, судың тереңдігі және температурасы,климаттық және ауанаралық жағдай, сонда-ақ, жаттығуларды іріктеп алу және сабақ әдістемесін жүргізуге ықпалын тигізеді. Сонымен, бағдарламаның мазмұны- оқу материалы мен нұсқау әдістемесі оқыту мақсатына, оқушылардың жасы мен дайындықтарына, оқыту курсының ұласуымен сабақты жүргізу жағдайына үлесу керек. Осындай сабақтар әр түрлі жарыстарға тиімді. Жүзуді білмейтіндерге қорқынышпен күресу және өз күшіне сенімсіздіктен арылу үшін, достары үлгі болады. Топтық сабақтарда балалрмен тәрбие жұмыстарын жүргізуге қолайлы, ұжымның ықпалын пайдаланып, сонымен жақсы үлгерімді қамтамасыз етуге болады. Бірақ та, топпен жұмыс істей отырып, нұсқаушы әрбір оқушының тұлға және жеке адам ретінде, сондай-ақ жүзуге қабілеттілігіне көңіл аударуы қажет.

Осыған байланысты, жүзудің оқыту әдістемесі топтық және оқушыларға жеке тұлға ретінде жақындаудан құралады. Егер топ үлкен болса, ұжымның көмегін пайдалана отырып, нұсқаушы оларды 3 шағын топтамаға бөледі. (жүзу дайындығына байланысты). Сабақ жүргізу барысында, нұсқаушы негізгі топтың бөлігіне, яғни орташа дайындығы бар әр оқушыға беттейді, ал оның көмекшілері әлсіз және әлді топтамаларға жеке нұсқау және түсініктеме беріп отырады. Топтық сабақтарды жасақтау кезінде, оқушылардың жас ерекшеліктеріне көңіл бөлуі қажет. Жүзуді үйрету кезінде оқушыларды жас ерекшіктеріне қарай жасақтайды:

Орташа жас (4-5 жас)

Үлкен жас (6-7 жас)

Біркелкі жастағы балаларды сабақ топтарына қалыптастыру кезінде жүзу дайындықтарның деңгейі есептеледі. Осы жағдайда жүзуді жаңа үйренетін балалар келесі топшаларға бөлінеді:

1. Су бетінде ұстала алмайтындар;

2. Нашар жүзушілер;

3. Өз бетімен жақсы жүзе алатындар;

4. Техникалық спорттық тәсілмен жүзе алатындар.

Оқыту курсының алдында тұрған міндеті мен сабақтың ұласуы - жүзудің тәсілдерін таңдауды анықтайды. Жүзудің әр тәсілін үйренуге қажет уақыт бірдей емес. Алғашқы үйретуде жүзудің тәсілін таңдау балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты. Балаларды ереже бойынша жүзудің спорттық техникасына үйретеді, өйткені біріншіден, жас жүзушілердің контингенті спорттық жүзудің іріктеу қоры болып табылады, екіншіден, алдын-ала жүзудің жеңілдетілген тәсілін үйрену және кейін қайта үйрету көп уақыт алады; үшіншіден, балалар беделсіз жүзудің үйрету тәсіліне тез қызығушылықты жоғалтады. Осыған байланысты, мектепке дейнгі жүзу бағдарламасына бір мезгілде жүзуді үйретудің екі тәсілі қарастарылады (қимыл-қозғалысы ұқсас болса): кеудемен және арқамен құлаштап жүзу. Бұл жаттығулар санын көбейтуге мүмкіндік береді және орындаудың шартын өзгертеді. Алуан түрлі жаттығулар қозғалысты үйретуді ғана дамыта қоймай, сонымен бірге жүзу сабағына белсенділікпен қызығушылықты арттыру, балалармен жұмыс істеу әдістемесініңнегізгі талабы болып табылады.
Оқыту кезеңдері.
Бүкіл жүзуді оқыту үдерісі шамамен 4 кезеңге бөледі:

1. Жақсы жүзушілермен жүзу тәсілін зерттеп, техниканы көрсету. Көрнекілік насихаттарды пайдалану (плакаттар, суреттер, кинофильмдер және т.б.) Сонымен қатар жаңадан жүзуге үйренетін балаларға жүзудің тәсілін үйрету туралы ой туа бастайды, сабаққа деген белсінділік пен қызығушылықпайда бола бастайды. Егер де жағдай болса, (шағын орын) нұсқаушы жаңадан жүзуге үйренетін балаларға көрсетілген жүзу тәсілін орындауға рұқсат етеді.

2. Жүзуді үйреніп жатқан тәсілінің техникасымен алдын-ала танысу (дененің қалпы, есу әдісінің қозғалысы). Құрғақ жерде және суда жүргізіледі. Оқушылар жалпы дамытушылық және күшті жұмсау жаттығулардың жүзу техникасына ұқсас қимылдарды, сондай-ақ суды меңгеру жаттығуларын үйреніп жасайды.

3. Жүзу техникасының бөлек элементтерін зерттеу және содан кейін барлық зерттелген тәсілдер. Жүзу техникасы келесі реттермен зерттеледі: дененің қалпы, дем алу, аяқтың қимылы, қолдағы қимылы, үйлестіру қимылдары. Осы кезде элементтің әрқайсысының техникасын үйрену бірте-бірте қиындатыла жүргізіледі. Аяқ негізінде қарастырылған жаттығулар тіреусіз көлденең қалпында (жүзуші жұмысының күш бейнесі) орындалады. Жүзу элементінің әрқайсысының техникасы келесі ретпен зерттеледі:

1. Құрғақ жердегі қимылдармен танысу. Құрғақ және сулы жердегі қимылдардың орындалу шартының айырмашылығы болғандықтан, жалпы сипатта бөлшекті немесе жетілдірусіз жүргізіледі.

2. Суда қозғалыссыз және тіреумен қимылды зерттеу (орнында). Аяқпен қимылдауды зерттегенде тіреу ретінде хауыздың жиегі, түбі немесе су қоймасының жағалауы және т.б. пайдаланылады. Қол қимылын су түбінде кеудеге немесе белге дейін тұрып зерттейді.

3. Суда қозғалғыш тіреумен қимылды зерттеу. Аяқпен қимылдауды зерттегенде, тіреу ретінде жүзу тақтайларын қолданады. Қолмен қимылды судың түбінде баяу жүргенде немесе суда көлденең қалпында жатқанда (серіктестің көмегімен) зерттеледі.

4. Суда тіреусіз қозғалысты зерттеу. Барлық жаттығулар сырғанау, және жүзу ретінде орындалады. Кейнгі үйлестірілген техника элементінің үйренілуі келесі ретте жүргізіледі: дем алумен аяқтан қимылдау, дем алумен аяқ пен қолды қимылдату, толық үйлесімділікпен жүзу. Жүзу техникасын осы кезеңде бөлшектеп зерттелінуіне қарамастан, оқушылардың дайындығына байланысты жүзудің техникалық тәсілін толығымен орындауға талаптану керек.

5. Жүзу техникасының жетілдіруі мен бектілуі. Осы кезеңде толық үйлесімділікпен зерттелетін жүзу тәсілі бас мағынаны иемденеді. Осымен бойланысты әр сабақта жүзудің арақатнасы толық үйлесімділікпен және аяқ пен қолдың көмегімен жүзу 1-1 қатынаста болу қажет.
Негізгі оқу материалы.
Балабақшада жүзуді оқыту кезінде жалпы дамытушылық және арнайы күш жұмсау жаттығулары, су ішіндегі жаттығуларды үйрену, жүзу техникасын зерттеу, суға жай секіру, судағы ойын және ойын-сауық қолданылады. Осы жаттығулар қандай да бір кезеңде пайдаланылады. Мысалы, сумен жаттығуды үйрену бірінші сабақтарда қолданылып, кейін пайдаланылмайды. Ал жалпы дамытушылық, көбінесе арнайы күш жұмсау жаттығулары және жүзу техникасы зерттеулері, оқытудың барлық кезеңінде орындалады.
Жалпы дамытушылық және арнайы күш жұмсау жаттығулары.
Жалпы дамытушылық және арнайы күш жұмсау жаттығуларының пайдасын айтсақ, біріншіден, олар жалпы күш жұмсаудың дамуына ықпалын тигізеді, икемділікке тәрбиелейді, қимылдың үйлесімділігі, күш және буынның қозғалғыш сапасы желісті жүзуді үйретуге қажет. Жалпы дамытушылық күш жұмсау жатығулары дененің бұшық еттерін нығайтады, дұрыс мүсінді өндіреді, ең маңыздысы жүзушінің аяқ пен қолының күшін дамытады. Арнайы күш жұмсау жаттғуларының қимылдардың түрі мен сипаттамасы жүзу техникасында жақсы. Жүзу кезіндегі негізгі жұмысты атқаратын бұлшық ет тобын дамытады. Жүзу тәжіребиесінде жалпы дамытушылық және арнайы жаттығулар жиынтығы құралады. Суда орындауға арналған ол - оқу материалына кіреді. Әдетте жиынтық қыздырылған және тыныс алу, түрлі жүру, секіріспен жүгіру және қолдың қимылымен жаттығуларды орындаудан басталады. Содан кейін дененің бұлшық еті, иық белбеуі, аяқ пен қолдың еңкейуі, отыру, дененің және жамбастың айналым қимылын, кеудені жерден көтеру және т.б. жаттығуларын дамыту үшін келеді. Аяқ пен қолдың үлкен тербеліс аралағымен сермеуші жұлқұну қимылдарын және иілгіштік жаттығуларын бұлшық ет қыздырылған соң орындау қажет. Жиынтыққа құрғақ жерде ұқсас қимылдау техникасы жаттығулары енгізіледі, мысалы, аяқ пен қолдың бөлек қимылы тыныс алумен үйлестірілген. Қимылдар, сипаты жағынан жүзу техникасына жақын және оларды суда үйренуіне әкеледі, сондықтан жиынтықтың әрқайсысы әдетте ұқсас қимылдау жаттығуларымен аяқталады. Мысалы, құрғақ жерде жалпы дамытушылық және арнайы жаттығулар жиынтығы, арқада және кеудеде құлаштап жүзу тәсілдері жүзуді оқыту бағдарламасында қарастырылған.

Жиынтық 1. (Оқытудың алдында және 5-6 шы сабақтарда кеудеде және арқада құлаштап жүзуді үйрету кезінде орындалады).

1. Жүзу, жүгіру, еңкею, отыру.

2. Бастапқы қалып – отыру, бір аяқ бүгілген. Өкшені және табанның ұшын қолмен алып, оны оңға, солға айналдыру. Әр аяқпен 20 рет орындау.

3.Бастапқы қалып- отыру, артына қолмен таяну, аяқ түзу, аяқ ұшы созылған. Алдымен аяқпен қосылған қимылды жасау,содан кейін құлаштап жүзу кезіндегі сияқты болады. Жамбастан, табанды кішігірім сілтеу жаттығулары тез жылдамдықта орындалады.

4. Бастапқы қалып- тұру, қол жоғары, қол білезігі байланысқан (бас екі қолдың арасында). Аяқ ұшына тұрып, жоғары көтерілу: барлық қол, аяқ, дененің бұлшық етіне қатты күш салып; кейін босату. Күш салуды 5-6 рет қайталау. Осы жаттығу дұрыс сырғанауды орындап, жүзу кезінде денеге қатты күш салып ұстауды үйренуіне әкеледі.

5. Бастапқы қалып- тұру, қол шынтаққа, қол білезігі иыққа бүгіліп тұр. Қолдың шеңберлі қимылы оңға және солға. Алдымен бір мезгілде, кейін әр қолмен ауыстыра 20 рет орындау.

6. Тиірмен. Бастапқы қалып- тұру, бір қол жоғары көтерілген, екінші төмен түсірілген. Қолмен шеңберлі қимыл алға, артқа жасау алдымен баяу, кейін тез жылдамдықта. Жаттығуларды орындау кезінде қол түзу болу керек.

7. Бастапқы қалып- тұрған бойда, аяқ иық аралығында. Алға еңкею (өз алдына қарау), бір қол алда, екінші қол белдің артында. Осы қалыпта қолмен шеңберлеп, қолды алға, артқа қозғаймыз. (Тиірмен) 1 мин. ағымында орындау.

8. 7-ші жаттығу бекітілген резеңке серіппесімен орындалады. (құрғақ жерде судың кедергісін өту).

9. Резңкелік серіппемен жаттығулар арқада құлаштап жүзу үшін керек.

Жиынтық 2.(кеудеде және арқада құлаштап жүзу кезінде орындалады).

1. 4-ші жиынтықтың жаттығуларын істеу, бір қалыпта кеудеде жатып (немесе арқада): қол алға созылулы.

2. Бастапқы қалып – тұрған бойда, аяқ иық аралығында. Алға еңкею (өзіне алға қарау); бір қол тізеге тіреледі, ал екінші қолды алға қарай созу. Құлаштап жүзу сияқты, бос қолмен қимыл жасау.

3. Сол жаттығуларды 3 қалыпта қолдың тоқтауымен, қол ауада, есу ортасында, аяғында. Әр тоқтау кезінде кемінде 3 рет аяқтың және иықтың бұлшық етіне күш салу қажет.

4. 5-ші жиынтықтың жаттығуын бірінші жүру мен жүгіруді байланыстыра орындау.

5. 6-шы жиынтықтың жаттығуларының біріншісін бір орында жүрумен байланыстыра орындау.

6. Құлаштап жүзу сияқты, бір қолмен қимылды тыныс алумен үйлестіру. Бастапқы қалып - тұру, аяқ иық аралығында. Алға еңкею, бір қол тізеге тіреледі, басқасы жамбаста есудің қалпында аяқ жағында болады. Қол жоғары созылған жаққа басты бұру және оған қарау. Дем алуды және демді ішке тартуды қол қимылымен бір мезгілде орындау. Қол жамбаста, есу біткенде, келесі демді ішке тарту орындалады. Осыны әр қолмен 15-20 рет орындау.

7. Қолмен қимыл жасау, тыныс алу мен құлаштап жүзуді үйлестіру. Бастапқы қалып –тұрған бойда, аяқ иық аралығында. Алға еңкею, бір қол алға қарай созылулы, екінші қол артқа созылулы. Артқа қарай созылған қолды алға қарай созып,кезекпен қайталап отырады. Артқа қарай созылған қолға басты бұрып, оған қарап жүзу. Тыныс алып және қолдың есу қимылын бір мезгілде дем шығарумен бастау.

8. «Сөре секіру», Бастапқы қалып – тұрған бойда, аяқ табан аралығында. «Сөреге» командасымен аяқты тізеге бүгіп, алға еңкейіп, қолды төмен түсіру. «Шеру» командасымен қолды алға қарай жоғары сермеп, аяқпен итермелеп, жоғары секіру қимылын жасау.

Жылжу кезінде бастың үстінде қолды байланыстыру және қол арасынан басты алып тастау. Аяқ ұшына тік түсіп,тік тұру қалыпында 5-6 рет қайталау.
Судағы жаттығуларды меңгеру.
Осы жаттығулар жүзудің жай техникалық элементтерін бір мезгілде зерттеумен орындалады. Жақсы техниканың негізі – судағы дененің дұрыс қалпы және дұрыс тыныс алу (суға дем шығару). Судағы жаттығуларды меңгеру 5-6 сабақ аралығында жүзе алмайтындарға және өз бетімен жүзушілерге орындалады. Оларды меңгеріп, балалар суға басымен батуды және көз ашуды, судан шығу, су бетінде дұрыс жату, суға дем шығару және бетте сырғанап, денені көлденең қалпында ұстауды үйретеді. Суда белдікке немесе кеудеге дейін тұрып, дайындық жаттығуларын шағын жерде орындайды: көбіне тыныс алуды тоқтатып жасайды. Балалар суға үйренгеннен кейін, барлық дайындық жаттығулары сабақ бағдарламасынан алынып тасталады. Тек қана сырғанау және суға демді шығару жаттығулары әрқашан орындалып жетілдіріледі.

Судың тығыздығымен, кедергісімен таныстыратын жаттығулар. Осы топтың жаттығулары балаларды суға алақанмен тіреу сезімін, білекпен, табан мен жіліншек (есу қимылына қойылым үшін керек), судан қорықпауға үйретеді, тәрбиелейді.

1. Алғашқыда адыммен, кейін жүгірумен суда жан-жақа қозғалу.

2. Бұрылыспен жүру және бағытты өзертумен, судан қалқып шығу, су бетінде жату. Осы жаттығулар балаларға салмақсыздық жай күйін сезінуге және көлденең қалпында су бетінде кеудеде, арқада жатуды үйретеді.

1. «Қалтқы» Бастапқы қалып - кеудеге дейін суда тұру. Терең тыныс алып, отырған қалыпта, баспен суға бату. Аяқты өзіне бүгіп, тізені қолмен құшақтап, осы қалыпнда 10-15 с. тұру керек, бастапқы қалыпқа оралып, су бетіне қайқиып шығу.

2. «Шаян» дем алып, тыныс алуды тоқтатып судың бетіне жату. Белде бүгіліп, аяқпен қолды босаңсыту. Су түбінде тұру.

3. «Қалтқымен» судан қалқып шығу. Кейін жату қалпын қабылдау (аяқ пен қол түзу). Ойша 10-ға дейін санап, су түбінде тұру.

4. Суда белдікке дейін тұрып, иекті суға батырып: екі қолды екі жаққа созып, басты артқа қарай ауытқытып, аяқты су түбіне тіреп, ақырындап желкеге дейін суға бату. Баспен аяқты көтеріп, бірінен кейін екінші білезігінің көмегімен арқада жату қалпын қабылдау. Егер аяқ батса, белді қолмен ұстап, шағын есу білезігінің көмегімен денені тепе-теңдікте ұстау.

5. Қолмен жиекке немесе хауыздың түбіне таянып, бетті суға түсіру. Жаттығуларды бірнеше рет қайталау. Суға дем шығару. Демді ішке қарай тарту кезінде тыныс алуды тоқтата білу және суға дем шығаруды орындау. Жүзу кезінде ырғақты тыныс алудың қойылымының негізі болып табылады.

1. «Жуыну» дем шығару кезінде өзінің бетіне су шашырату.

2. Бастапқы қалып - су түбінде. Ауыз су бетінде болғандай алақанмен тізеге таянып, денені алға қарай еңкейту. Ауыздан терең демді ішке тартып, бетті суға түсіріп, суға демді баяу шығару. Басты бастапқы қалыпқа көтеріп, қайта демді ішке тарту. Суға демді шығару кезінде судан ауыз көрініп түрғандай, бастың көтерілуі мен суға бетті түсіруді үйлестіру қажет. Осы жаттығу қалыпты тыныс алу кезінде қайталанылады: бірінші сабақтарда 10-15 рет, келесі сабақтарда 20-30 рет қатарынан орындалады (демді ішке тартып, оңға және солға бастың бұрылуымен).

3. Бастапқы қалып - тұрған бойда, аяқ иық аралығында. Алға еңкейіп, қолмен тізеге таяну. Демді ішке тарту қалпында, жақ су бетінде жатыр. Ауызды ашып, демді ішке тартып, бетті суға бұрып, дем шығару.

4. Қолмен жиекке немесе су түбіне таянып, кеудеге жатып, көлденең қалыпты қабылдау. Дем шығарып, бетті суға түсіру. Осы қалыпта 10-15 рет суға демді шығару, бас бұрылысымен бір жаққа бұрылып демді ішке тарту керек.
Спорттық жүзу тәсілдерінің техникасы.
Қазіргі кезде спорттық жүзуде келесі тәсілдер қолданылады: кеудеде құлаштап жүзу, брасс және баттерфляй. Осы тәсілдер 2 топқа бөлінеді: аяқ пен қолдың алма-кезек қимылның тәсілдері (кеудеде және арқада құлаштап жүзу) және аяқ пен қолдың бір мезгілде қимылы (брасс және баттерфляйдельфин). Өзінің спорттық мағынасын жоғалтқан бүйір тәсілі алғашқы үйрету кезінде қолдалынады. Ол қолданбалы жүзуде, су добы ойынында және президенттік тестінің жиынтық нормасын тапсыру кезінде пайдаланылады.
Кеудеде құлаштап жүзу.
Кеудеде құлаштап жүзу алма-кезек және симметриялық аяқ пен қолдың қимылымен сипатталады. Бұл спорттық жүзудің ең шапшаң және атақты тәсілі. Шеңберлі құлаштап жүзу, әрқашан жүзушінің қысқа арақашықтықта аса қызығушылығымен орындалады. Кеудеде құлаштап жүзудің кең таралуының енді бір артықшылығы, су добы ойынында қолданылуда, мәнерлі жүзу және табиғи су қоймасында жүзумен түсіндіріледі. Кеудеде құлаштап жүзу жарыстардың барлық дистанцияларында еркін жүзу стилі қонданылады: 10,15,25,50,100,200,400 м, қолжалғауда 4х100 және 4х200 м еркін стилімен жүзу жиынтығымен 100 және 200 арқашықтықтарда.

Дененің қалпы. Баланың денесі су бетінде және жақсы ағымды жерінде көлденең қалыпта орналастырылған (шабуыл бурышы 08гр). Бас суға түсірілгені (бетпен төмен) соншалық, судың деңгейі шамамен маңдайдың үстіңгі жағында орналасқан.

Аяқпен қимыл. Аяқтардың қимылы тербеліс арналығымен (табанның сілтеу кеңдігі) шамамен жүзушінің төрттен бір бөлігіне тең, алма-кезек жоғарыдан төмен және төменнен жоғары орындалады. Аяқпен қимыл дененің тұрақты көлденең қалпын қамтамасыз етеді және жылжу жылдамдығын сүйемелдейді. Аяқпен төмен қимылдау жұмысы немесе есулік (ал кейбір дененің алға жылжуына себебін тигізеді) деп аталады. Дайындық қозғалысы -төменнен жоғары. Шеткі төменгі қалпында аяқ тізе буынында түзулі, ал табан ішке бұрылған. Денеге қатысты аяқ бүгілген қалпына ие болады, өйткені ол сан-жамбас буынында бүгілген күйінде қалады. Жоғары қимылдау аяқ,сан-жамбас буынында аяқты түзу жазуынан басталады. Көлденең қалыпқа дейін аяқ түзу қимылдайды. Кейн аяқ тізе буынында бүгуді бастайды, ал жіліншек және табан жоғары қозғалуын жалғастырады. Аяқ осы мезгілде сан-жамбас буынында бүгіліп, төмен қозғалуын бастайды. Алдағы жамбастың сыртқы жағы және дененің арасындағы бұрыш 165-170гр., артқы жіліншек беті мен жамбастың (тізе буынында) арасындағы бұрыш 130-140гр. құрайды, аяқтың төменнен жоғары қимылы аяқталған деп саналады. Жұмысшы қозғалыс (жоғарыдан төмен) оның кейінгі тізе, табан жіліншіктің (есудің аяғында) буынындағы және сан-жамбас буынындағы бір мезгілдегі бүгілуінен басталады. Осы кезде барлық аяқтардың бөліктері төмен қимылдайды. Кейін жіліншек пен табан тізе буынындағы аяқтың толық жазылуына дейін төмен қимылдауды жалғастырады, ал жамбас жіліншек пен табанды озып, жоғары қимылдауды бастайды. Жамбастың осы озу қимылы солқылдақ бейненің тұтас аяқ қимылы аркасында табанның төмен қимылдауының жылдамдығын күшейтеді. Аяқ тізе буынында түгел түзелгенде, жұмыс қозғалысы аяқталған болып саналады.

Қолмен қимылдау. Бір қол қимылының кезеңі келесі фазалардан тұрады:қолдың суға кіруі және қаптау, есудің тіреу бөлігі, есудің негізгі бөлігі, қолдың судан шығуы, су үстінде қолдың қимылдауы. Қолдың суға кіруі және қаптау өткізу . Ауада өткізілгеннен кейін шынтақ буынында жеңіл бүгілген қол суға өткір бұрыштың алдында біратаулы иық буынындағы ағу қалпында салынады және осылай жалғаса алады: білезік, білек, иық. Кейін қол жазылып, осы қалпында алға және төмен қимылдайды. Қаптау аяқталған соң, қол шынтақ буынында шамалы бүгіледі, ал білезік перпендикулярлы бағыт қимылының қалпына бұрыла бастайды. Осы кезде қолдың бетпен бұрышы шамамен 15-20гр құрайды.

Есудің тірек бөлігі. Қол алға және жоғарыдан төмен қимылдай, шынтақ буынында 135-140гр бұрышына дейін бүгілуін жалғастырады, ал білезік дененің жалғасқан осі астында жылжиды. Осы фазаның аяғында көлденең және қолдың арасындағы бұрыш 40-45гр құрайды, білезік тік қалпында қабылданады. Есудің негізгі бөлімі. Дененің астында жылжып, қол арасындағы 90-100 гр тең есу ортасын қалыптастырады. Әріқарай қол бірте-бірте жазылып, есудің негізгі бөлігін түзу аяқтайды. Қол жамбас сызығына жеткенде, есудің негізгі бөлігі аяқталады. Қолдың судаң шығуы. Қол білезігі жамбасқа жеткенде дененің алға жылжуына бағытталған белсенді бұлшық еттің жігері тоқтатылады, және иық буыны судан көтеріледі. Ендігі кезде судан иық, білек, білезік көтеріледі және қолдың су бетінде өткізу қозғалысы басталады. Су бетіндегі қолдың қимылы. Бүгілген және жартылай бүгілген қол, артық күш жұмсауынсыз қысқа жолмен тез су бетімен өтеді және суға салынады. өткізу уақытында шынтақ көтерілген, ал білезік су бетінде ұсталады. Кеудеде құлаштап жүзу кезінде қол қимылының дұрыс үйлесуі жоғары және әр кезңнің ұзақтығында жүзуші қимылы жылдамдығының бір қалыптылығына негізделген. Сондықтан бір қолмен есудің негізгі бөлігінің аяқталуы және екінші қолмен бастапқы есудің негізгі бөлігінің арасындағы кідіріс, жүзуші қимыллының жеткен жылдамдығын сақтау керек. Тыныс алу қимылының бір кезеңінде бір рет демді ішке тарту және бір рет демді шығару орындалады. Демді ішке тарту үшін бас қолдың ескекші жағына бұрылуы соншалық болу қажет, ауыз су бетінде болғандай. Демді ішке тарту жедел орындалып, ауыз кең ашылып қол өткізу бірінші жартысында белсенді орындалады. Осыдан кейін бас суға тез бұрылады (бетпен төмен) және алғашқыда ауыздан, кейін мұрыннан демді шығару басталады. Демді шығару демді ішке тартудан ұзағырақ; сонымен бірге демді шығару мен демді ішке тарту арасында кідіріс болмауы қажет. Жалпы қимылдық үйлесімдігі болу керек. Кеудеде құлаштап жүзуде аяқ пен қолдың жұмысы қимылдары үзіліссіз болуы, барлық қимылдар мен тыныс алудың ойқан үйлестіруінің арқасында үлкен жылдамдыққа жетеді. Егер жүзуші демді ішке тартуды оң қолдың астынан орындаса, осы кезде сол қол жедел жүзу кезеңінде болады және оң қол өткізу бірінші жартысын іске асырады, оң аяқ жоғарыдан төмен соққы жасайды, ал сол аяқ төменнен жоғары көтеріледі. Егер демді ішке тарту сол қолдың астынан орындалса, оң және сол аяқпен, қолдың қалпы өзгереді.
Арқада құлаштап жүзу.
Арқада құлаштап жүзу аяқ пен қолдың қимылын алма-кезек, тігінен және үзілісіздігімен сипатталады. Оның басқа қалған спорттық жүзу тәсілдерінен негізгі айырмашылығы дененің және тыныс алудың (дем шығару су астында орындалады) қалпында құралады. Жылдамдықтың көрсетілімі бойынша, арқада, кеудеде құлаштап, дельфиндей жүзуінен кейін 3-ші орын алады.
Жүзуге үйретуден - ашық сабақ.
«Жүземіз, сүңгиміз, тыныс алуды ұмытпаймыз».

Сабақтың әдістемесімен қамтамасыз ету.

Судағы жаттығу.

Су түбінде отыру қалпында (тереңдігі кеуде деңгейінде) оң (сол) қолмен, жүзген ойыншықты, сандарды, әріптерді екі қолмен алу;

Бастапқы қалып; қолдар судың бетінде, оң (сол) қол.

- «Шұңқырды қазамыз» білезікпен еңкейіп ұстау; екі қолмен бір мезгілде алма-кезек. Сондай «терең шұңқырды қазамыз», оң (сол) қолмен қозғалыс (білезікпен)

-«Балықтың құйрығы сияқты» бір мезгілде екі қолмен қозғалыстың қарқынын және жиілігін ауыстарамыз

Бастапқы қалып - қолдар судың бетінде екі жаққа созылған. Қолдардың қосылуы және айырылуы, білезктерді бүгіп ұстау.

«Құмды күрейміз»

«Ұнтақтарды ығыстырмыз » көлденең

«Сегіздік» сол ,оң қолмен бір мезгілде.

Бастапқы қалып - сол сияқты, бірақ қолды бүгіп және жазып, тәрбеліс арналығын және қозғалыстың бүғағын төмендетіп немесе жоғарылатып, туруға мүмкіндік жасау: жүзіп жүрген затты (ойыншықты) өзіне қарай тарту: тігінен.

«Сегіздік» оң (сол), екі қолмен бір мезгілде

Бастапқы қалып-еңкейтілген тербеліс аралығын және қозғалыс ырғағын жоғарылай; екі қолмен бір мезгілде одан артқа («Ескекшілер»

Бастапқы қалыпқа оралу, қолдар судан өтеді; қолдардың қозғалысы «Жапырақшасындай», бір орыннан алға қарай қозғалу:

- «Кім бірінші?» Бастапқы қалып- артқа тіреліп, су түбінде отыру. Аяқтардың айырылуы және қосылуы, үлкен саусақтарды қосып, өкшелер алшақ тұрады.

- «Жүзуші». Бастапқы қалып - аяқтармен алма-кезек қимылдар, «Фонтан», «Футбол», Бастапқы қалып- аяқ түзу, бір табанды су үстіне шығару.

- «Доптаяқ», «Көсеу» саусақтарды жазып ұстау.

Бастапқы қалып - аяқтардың айырылуы және қосылуы, саусақтарды жазып ұстау.

- «Шаян». Бастапқы қалып – отырып, артқа тірелу. Көтеріліп қолды түзу ұстау

Бастапқы қалып- алға жылжу содан кейін қолдармен итерілу.

- «Кім шапшаң?» Бастапқы қалып - қолмен көтеріліп, аяқтарды су бетіне көтеру; дене түзу, осы қолдармен, аяқтармен қимыл.

Бастапқы қалып - қолдар суда екі жаққа жайылған, дененің оңға, солға бұрылысы, алақанды еңкейтілген қалыпта ұстау. Бастапқы қалып - кеудеге айналып, суда жату. Бастапқы қалып - осы қалыпта қолмен қозғалу.

Бастапқы қалып - осы қалыпта аяқпен құлаштап жүзу қимылы.

- «Әуедегі шар». Бұл келесі жаттығуларды меңгеру үшін қажет, көлденең қалыпта судың бетінде меңеруге бағытталған; осы мақсатта «Су түбіне отыру» жаттығуы орындалады, Егер де алдын-ала терең демді ішке тарту және тыныс алуды тоқтатуды (судың тереңдігі кеуде деңгейнен жоғары болу керек) орындаса, онда бұны орындау мүмкін емес.
Жүру
Төрт аяқтап жүру;сол сияқты шығыршықта жорғалау, таяқ астынан жорғалау. Жеке жүруді орындау, нұсқаушының қолынан таяқшадаң былау жиегінде, тіректі ұстала; сол сияқты қозғалыста (былау жиегі бойында, «қозғалыс таяқшасымен»).

Бастапқы қалып - қатарда, лекте, шеңберде жүру.

Бейнелі (шеру тарту) жүру: айналыммен, диагональмен.

Бастапқы қалып - ілмекпен, «жыланмен», «шырмашақпен» , «сегіздікпен»

Бастапқы қалып -, квадратпен; жүру кең адыммен.тізені көтеру «Тұлпарлар»; аяқ ұшында «Жүрушілер», өкшеде, табан екі жаққа айырылған, саусақтар жазылған «Алақан» Бастапқы қалып - осы барлық жылжытулар қарапайым, айқастырылған адыммен орындалады; оң (сол) бүйірмен алға, арқамен алға; бетпен (арқамен) айналымға нұсқаушыға, былаудың жиегіне; қолдан ұстала, қолды бір-бірінің иығына қойып, қол бас артында, иыққа.., нұсқаушының көмегімен және талабымен.

Бастапқы қалып - сол сияқты, бірақ екі қолмен бір мезгілде қимыл орындалады. («Құмды сағат», «Жапырақ») және алма-кезек («Иірме», «Доға», «Аударылған сұрақ таңбасы»).

Қуып жетудегі жүгіру - «Кім шапшаң?»

Бір мезгілде және алма-кезекпен қол қимылымен жүгіру. Барлық жылжулар адымен және жүгірумен, балалар осы материалды меңгерген кезде, айқын түрде орындау. Мысалы, балалар шеңберді құрап және шеңберге бетпен жылжиды, қолды бір-бірінің иығына қойып (немесе қолдармен ұстала), адымен айқастрылған. Шеңбердің орталығында доп жүзеді.Өз бетімен барлығы допқа ұмтылады. Кім бірінші допты алса, жеңімпаз атанады, немесе басқа ойын. Балалар ұзын былаудың жиегі бойында келе жатыр. Нұсқаушы белгісімен айналып бұрылады және қарама-қарсы жиекке жүргіреді. «Кім бірінші ?». Осындай тапсырмалар хауыздың көмегімен берілген уақытқа қойылады: барлық топпен бір мезгілде тапсармаларды орындау мүмкін емес, бірақ екі топшаларға бөлуге болады; алғашқыда топшалардан жеңімпаз айқындалады, ал кейін жеңімпаздардың жарысуы ұйымдастырылады және ең шапшаң қатысушы- «абсолюттік жеңімпаз» анықталады. Үй былауында немесе табиғи сулы қоймада жеке сабақтардың алғашқы оқыту кезеңдерінде жаттығулармен қанықтыру керек, ал дем алуға көлденең санақ қалпындағы жаттығуларды қолдану қажет. Кейін осы жаттығулар «дем алу» нышаны ретінде өткізіледі.

Секіру
 

Секіру, екі аяқпен бір мезгілде итермеленеді; сол сияқты, бірақ әр секіруде тереңге барып отырады. «Кім жоғары?» сол сияқты, бірақ секіруден кейін су түбіне отыру; сол сияқты өкшемен итеріліп, табанмен саусақтарды «Тоятақтау»

Бастапқы қалып - қалпында ұстау. Секірумен жылжу бір «Секіргіштер» және екі аяқпен «Торғайлар», «Кенгуру»

Бастапқы қалып - сол сияқты, бірақ қолдар белде, бастың артында, иыққа; сол сияқты, табанды ұстау және саусақтар «Алақан» қалпында, «Жүзгіш»;

Бастыпқы қалып кезінде - секіру міндетті түрде нұсқаушының қадағалауымен орындалады.

Су түбінен заттарды алып шығу және сүңгу.

Отыру, су түбінен бір затты алып шығу, әріпті, санды; бірінші заттар- сөзді немесе санды қосу . Бастапқы қалып - 2 жаттығуды орындау, бетті суға түсірмеу.

Бастапқы қалып - сол сияқты бетті суға түсіріп және көзді ашу.

Бастапқы қалып - еңкейіп, тапсырылған «өзінің» заттарын алып шығу; бірнші заттар әр түрлі түсті әріптер, сандар. Бастапқы қалып - жылжып, су түбінен заттарды алып шығу, бір-бірнің артынан орнласқан түзумен «Су асты жол».

Бастапқы қалып - қиылыспен «Доға», шеңбермен «Шығыршық», ирек-ирек бейнемен «Жылан», айналыммен «Дөңгелектермен», «Сегіздікпен»және т.б. Сүңгіп, су түбінен затты алып шығу; сол сияқты, бірақ тапсырылған («өзінің») затын алғанда, алдын-ала құрғақ жерде көрсетілген затты (мысалы, қызыл түсті тас) алып шығу; сол сияқты, бірақ бір түрлі түсі бар кез келген екі затты; әр түрлі түсті және әр түрлі формалы заттарды. Бастапқы қалып - кез келген тапсырылған әріптер және сандар; әріптер мен сандарды қосу. Бастапқы қалып - түзумен сүңгу; доғамен, ымырамен, шеңбермен, ирек-ирекпен және т.б; заттарды жинау, су асты жолымен орналасқан жыланмен, доғамен және шығыршыққа сүңгу. Бастапқы қалып - баспен суға бату (сүңгуді үйренбеген балаларға).

Алдыңғы жаттығулардың көбі суға баспен батуымен байланысты. Бірақ осындай жаттығуларды орындау кейбір балаларға мәнді қиыншылық тудырады: мында 1-1,5 жас аралығындағы балалар жатады. Осымен байлансты төменде келтірілген жаттығулар, суға біртіндеп батуды меңгертуге арналған.

Бастапқы қалып - су түбінде отыру, басқа су шашырату, бетке, иыққа; осы қалыпта «Бетті жуу»: нұсқаушы қадағалап тұрып, отырғызу;сол сияқты, суға баспен бату; қозғалған таяқты шартты орынға домалатып, суға баспен бату; сол сияқты, бату кезінде қарама-қарсы жаққа бұрылу. Бірақ берілген топтамада жаттығулар алғашқыда нұсқаушының көмегімен және қадағалауымен орындалады.

Бастапқы қалып - қол белде. Иек, ауыз, мұрын, қөз деңгейінде денені баспен бірге суға батыру.

Бастапқы қалып - қолдар белде. Отыра- демді ішке татрту, баспен суға бату; тұру (бетті сүртпеу)- демді сыртқа шығару; сол сияқты бірнеше рет қайталау; сол сияқты, бірақ демді сыртқа шығармай, су түбіне отыруға тырысу, сол сияқты су түбінен ойыншықты көтеру.

- «Бақбақ», «Сең»; Бастапқы қалып - сол сияқты, бірақ демді суға шығару, ерінді батыру.

- «Сыбызғы»; сол сияқты отыру және баспен суға бату; бірнше рет қайталау; демді шығаруды орындау (Зуылдақ), су түбіне отыру (Б.қ).

- Бастапқы қалып - еңкейіп тұру. Жүзіп келе жатқан ойыншықты алға қарай жылжыту үшін үрлеу. (Б.қ) және дұрыс бағытта; сол сияқты жатып таяну қалпы (Б.қ) сол сияқты қолмен жылжу , сол сияқты, бірақ демді ең аз уақытында шығару. Ойыншықты нысанаға дейін жеткізу.

Кімнің қолынан келеді? Бастапқы қалып - жатып таяну.

Бетті суға түсіру, дем шығару.

-Киттер (Б.қ) сол сияқты бірнеше рет қайталау: сол сияқты, қолда жылжу.

-Киттер жүзіп кетті (Б.қ) отыру, суға дем шығару, су түбіне отыру.

- «Зуылдақ»: тұрып демді ішке тарту үшін, ауызды кең ашу.

- «Сусиыр» Бастапқы қалып - жатып таяну. Суға дем шығаруды орындап, су түбіне жату.

-«Су асты қайығы» (Б.қ) Демді шығарып, алма –кезек отыру.

- «Сорғы» кідіріссіз біренше рет отыру, жеке демді суға шығару (Б.қ); сол сияқты , жоғары секіру

- «Киттер» жаттығуларды демді шығарумен орындау.

Суға демді дұрыс шығаруды келесі белгілермен бақылауға балады:

1.Судың бетіне ауа былпылдақтарының белсенді шығуы;

2.«Зуылдақ» - демді шығару жақсы естіледі;

3.Келесі демді шығару, судан көтеріліп, бала сол арада аузын ашады.

«Сусиыр» Демді суға шығарудың әлсіз жетіспеулігінің белгілері: ауыз судан көрінгнде, «себу» сипаты естіледі, өйткені бала ауаны әуелік шекарада және ортада үрлеуді аяқтайды; бас судан көрінгенде, ауыз кең ашылмайды, ал енсіз жарықты құрайды. Балалардың кішкене жастан дұрыс жаттығуларды және қимылдарды өз бетімен орындап, бақылауына үйрету керек. Өзінің тыныс алуыың дұрыс орындалуын бақылауға келесі әдістерді кепілдеуі мүмкін. Егер балаға дем шығару кезінде ауызға келетін су «кедергі» болса, онда осы жаттығу дұрыс орындалмағаны, дем шығару белсенді болмайды.

Егер ауаның көпіршіктері баланың құлағын немесе бетін қытықтаса, онда дем шығару белсенді және дұрыс орындалғаны.
Суда жату.
Біздің болашақ жүзушілеріміз сүңгуді және су астында жылжуды үйренеді. Бірақ адам су бетінде көлденең қалыпта жүзеді. Осындай қалыпты төменде келтірілген түрлі қызықты жаттығулармен меңгеруге болады, ал алдындағы жаттығулар балалаларды, мысалы «Түбі ыстық», «Шапалақтау», «Су түбіне отыру» және т.б. дайындайды. Су бетінде бас жату үшін, алдын-ала демді терең ішке тартуды және тыныс алуды тақтатуы қажет; егер бала демді ішке тартудың орнына демді шығаруды орындаса, онда су түбіне бату керек «Су асты қайығы» . Осы жағдайда жаттығуды қайталау.

«Су түрбіне отыру». Бастапқы қалып – жатып таяну. Су бетіне аяқты көтеріп, терең демді ішке тарту; бетті суға түсіру, тыныс алуды тақтату, көзді ашып, су түбіне қарау, аяқ пен қолды екі жаққа ажырату, «жұлдызша» (Б.қ.) секілді дене су бетінде жату қажет; сол сияқты тұрған қалпынан едәуір терең жерде: демді ішке тарту, тыныс алуды тоқтату; аяқ пен қол екі жаққа айрылған, еңкейіп, суға жату. Балалардың көбіне табиғи сияқты аяқтар түсе алады; оларды су бетінде арқа бұлшық еті және құрсақ шандырының жігері арқасында ұстағаны дұрыс. «Жұлдызша» қалпында бір мезгілдегі түзу аяқ пен қолдардың қосылуы мен ажырауы; білезіктің барлық уақытта еңкейтілген қалпында.

«Ұнтақтарды жинау» (Б.қ); сол сияқты, бірақ иық пен қолдың қосылуын белгілеу.

«Бағыт» (Б.қ) сол сияқты, бірақ табанның қалпын өзгерту (өз жағына және екі жаққа).

«Көсеу», «Имек таяқ»; көрсетілген қалыпта саусақтарды жаю.

«Жайылу»: аяқ ұшын созу, оларды бірге ұстай табандарды ішке бұру, - «Жүзгіш» (Б.қ) сол сияқты аяқтардың қосылуы кезінде табандармен сабалау қимылдарын орындау; «Жұлдызша» қалпында тек аяқ пен қолдың қосылуын және ажыратылуын орындау, табандардың қалпын өзгерту, қолдар алға, екі жаққа; сол сияқты бірақ түзу қолдардың (білезік еңкейген) қосылуын және ажыратылуын орындау, аяқтар ажыратылған; сол сияқты, бірақ уақытында қолдарды бүгу және жазу (білезіктер еңкейтілген), тербеліс аралығын және қозғалыстың қарқынын өзгерту; сол сияқты бірақ аяқ пен қолдың алма-кезек қосылуы мен ажырауы (Б.қ).

«Жұлдызша» қалпынан, қимыл аралығында кідіріс жасап, арқаға бұрылу және жоғарыға қарау.

«Жұлдызша арқада» (Б.қ); көптеген бұрылыстар кеудедегі қалпынан арқаға және керісінше серттелген қалпына беиімделген (Б.қ); «Арқада жұлдызша» қалпында аяқтарды қосып және бір мезетте қолмен есуді орындау, кейін денеге қолды жабыстыру, жоғарыға қарап, жату (Б.қ); осы қалпында аяқ пен қолды қосып, тартылып, жату (Б.қ); осы қалыпта аяқтарды қосып, бір мезгілде қолмен есу орындап, кейін еңкейтілген және көлденең орындау.

«Сегіздіктер» белде, тербеліс аралығын және қимылдың қарқынын өзгертеді. (Б.қ).

Бастапқы қалып – орындықта отыру. Түзу қолмен көлденең және еңкейтілген «Сегіздіктерді» орындау, қолдарды бүгіп және жазып, қимыл тербелісін жоғарылату және төмендету (Б.қ).

«Жұлдызша» қалпынан «Қалтқыны» орындау, тығыз топтасып, басты кеудеге түсіру, қолмен аяқты алып, көзді жұмбау (Б.қ); «Қалтқы» қалпынан «Жүлдызша» қалпына тұру; «Орындықта отыру» қалпын қабылдау және табан қалпын өзгертіп; «Қалтқы» қалпында қолмен «Сегіздіктерді орындау», жиекте ұсталу, оған табанды қою; сол сияқты бірақ ауызды су үстіне шығару; сол сияқты арқада, көлденең және еңкейтілген «Сегіздіктер» түріндегі қолдардың қимылы арқасында қабырғада ұсталу.
Сырғанау
Осы топтық жаттығулары тірексіз көлденең қалыпты жетілдіруге және жүзушінің бастапқы қалыпын үйренуге бағытталған: дене созылған және күш салу қалпында жылжиды, аяқ пен қол түзу және қосылған, аяқ ұшы созылған, бас қол арасында орнласқан, бас суға түсірілген, көз ашық, кеудеде сырғанау. Бастапқы қалыптың дұрыстығы кейінгі қозғалыстардың жөн болуын анықтайды, сондықтан сырғанауды меңгеруге арналған жаттығуларға өте маңызды көңіл бөлу керек. Дұрыс орындалған сырғанау келесі факторларды айқындайды: итерілу алдында бастапқы қалып, серпудің күші мен бағыты, сырғанау кезінде дененің қалпы. Алдында орындалған көптеген жаттығулар сырғанауды меңгеруге, жекелікте екі аяқпен бір мезетте итерілу (аяқтың бұлшық етінің күшеюі), суға кұлауға («Бағаналар»), «Қалтқы» және тағы басқаларға бағытталған. Енді төменде келтірілген жаңа жатығуларды зерттеу күтіп тұр.

Бастапқы қалып – су түбінде тұру, қол жоғары және екі жаққа созылған. Отырып демді ішке тарту, тыныс алуды тоқтату, еңкею, суға бетті түсіру; қолды суға салу, оларды қосып, алға созу; су түбінен итеріліп, кеудеде сырғанау.

- «Мергендер жүзіп кетті». Жатып таяну қалпында бүгілген аяқтарды қабырғаға қою- демді ішке тарту; басты түсіріп (бетпен суға) және тыныс алуды тоқтату; қолдарды тез қосып, алға түзеу, итермелеп, кеудеде сырғану, көзді жұмбау (Б.қ); сол сияқты, бірақ дене көлденең қалыпты қабылдаған кезде, сол (оң) қолмен есуді орындау, денеге оны қысып, осы қалпында сырғанау (Б.қ); сол сияқты екі қолмен бір уақытта есуді орындау, қолды денеге қысып, осы қалпында сырғанау (Б.қ). Соңғы екі жаттығулар берілген топтамаларда бір, және екі қолмен есу бір мезгілде тек қана бір рет орындалады, есуді орындаған қол денеге қосылып қалады, ал сырғанау жалғасады. Сырғанауды тоқтату тек қана осы жағдайларда: кейінгі тыныс алуды тоқтату қиындатылса, дене тоқтатылады (сырғанау таусылды). Бұны қайдан білуге болады? Егер сырғанау ашық көзбен орындалса, онда көз алдында «су түбі қашқандай болса». Аяқтар белсене түседі, батады, қозғалуға кедергі келтіреді; Нұсқаушының тапсырмасы орындалады. Еске саламын, осы жаттығуларды ұзақ тыныс алуды тоқтатумен байланыстырған, сондықтан олардың аяқталуымен суға кеміне 10 рет дем шығаруды орындау қажет.

Сырғанауды үйрену кезінде, қандай да бір бастапқы қалыптан орындалса да, қатты итерілу керек емес, қатаң қимыл бағытымен маңызды жасау. Кеудеде және арқада сырғанауды меңгеру өлшеміне қарай серпуді қатты орындау керек, өйткені осыдан сырғанаудың ұзақтығы да байланысты.

Бастапқы қалып – тұру, қол жоғарыда, отыру, артқа еңкею; дене тіректі жоғалтқан кезде және құлаған уақытында, екі аяқпен бір мезгілде артқа итерілу; арқаға жатып, сырғанау (Б.қ); сол сияқты, бірақ қабырғаға бетпен қарау және оған аяғын қою.

Қолдар денеге қосулы, иекті суға түсіру, екі аяқпен итерілу және осы қалпында арқада сырғанау жаттығуларын орындау. Жаттығуды орындау- демді ішке тарту, бетті суға түсіру, қолды тез түзету (бас қолдардың арасында), тыныс алу тақтадай тура- итеріліп, кеудеде сырғанау; сол сияқты 3 жаттығу, бірақ қолды бастың артына апару, денені баяу түсіру (батырыңқырау), итеріліп, арқада сырғанау; сырғанауды меңгеру өлшеміне қарай, серпу алдында әлсін суға батып, қатты итеріліп, кеудеде сырғанау, қолдың қалпы таспырмаға сәйкес анықталады. Алдыңғы жаттығуларда берілген топтамада серпуді, дене көлденең қалыпты қабылдағанда, ал қолдар созулы және қосулы болғанда маңызды орындау. Дененің бір қалыпта сақталуын қамтамасыз етеді.

Кеудеде сырғанау, қолдар алда. Есуді сол (оң) қолмен орындау, қолды денеге кысу және сырғанауды жалғастыру; сол сияқты, бірақ екі қолмен бір мезгілде есуді орындау.Арқада сырғанау, қолдар бастың артында. Сол (оң) белге бұрылыс, кеудеге бұрылыс 360; көрсетілген қалыптарды белгілеу (Б.қ.)

«Шыр айналау», «Шырмауық»; кеудеде сырғанау, тапсырмаға сай қолдың қалпы, аяқ ұшы «қалтқымен», «имек таяқпен», «көсеумен», «талтақтаумен». Ал, кейбір балалар өз еркімен немесе басқа да себептермен көлденең қалыпты қабылдап, аяқпен қимылдауға тырысады. Осы ұмтылысты шешуші техникаға мән бермей, көз жұму қажет. Жоғары келтірілген жаттығулар кейінгі сабақтардың негізгі мақсаты болып табылған емес, олар тек қана басқа жаттығуларды және тапсырмалардың кезінде шешуші рөл атқарды. Одан астам, кез келген балабақшада және хауыздың абонементтік топтарында аяқ пен қолдың қимылдарын үйренуін бастамай, сырғанауды меңгерген балалалар болуы мүмкін. Жүзудің әр түрлі тәсілін меңгеруге бейімі байқалады, яғни тыныс алуды тақтатумен толық үйлесімділікте жүзуіге ұмтылады. Осындай балаларды мақтаған жөн, өйткені олар еліктеуге үиір болады. Аз бейімі бар балаларға жүзудің бір тәсілін үйренуі ұзаққа созылады, брақ соңғы жиынтықта жүзуді барпығы үйренуі тиіс. Енді барлық балалалр қолмен және аяқпен қимылдаудың зерттеуіне көшеді, өйткені олар жайлы бастапқы қалпын (көлденең) үйренеді; бұл ендігі сабақтардың негізгі тапсырмасы болады. Егер аяқтың қимылын орындаған кезде мәнді техникалық ақаулар туындаса, онда оларды кетіру керек (осыны қалай істеу керектігі төменде айтылады). Алғашқыда қолмен жайлы қимылдарды зерттеу, барлық спорттық жүзу тәсілдерінің негізгі техникасын кұрайды. Барлық осы қимылдар екі қолмен бір мезгілде орындалады. Өйткені, профессор В.С. Фарфель мен оның оқушыларының зерттеулерімен белгіленген: адамның туа біткен қолмен қимылдары – бұл бір мезгілде бас салу, алма-кезек кимылдар ағзаның өсу және даму процесінде пайда болады. Кішкентай балаға көбірек екі қолмен бір мезетте жеңіл қимылды орындау. Олардың маңыздылығы келесі себептермен турақталады. Біріншіден, осы жағдайда үлкен күшімен туады, дене және бас жоғары орналасқан. Екіншіден, екі қолмен бір мезгілдегі қимылдың құрылымы спорттық жүзу техникасының тәсілдеріне жақын, өйткені су бетіндегі тірек көлемі осы жағдайда жоғарылайды, техникалық қателіктердің туындауы азаяды. Бұл келешектегі жүзушілерді прогресивтік техникаға оқыту қорының бірі.

Кеудеде сырғанау, кейінгі екі қолмен бір мезгілдегі қимылдармен. Түзу қолдар екі жақ арқылы төмен жамбасқа дейін; денеге қосылып; сырғанауды жалғастыру, тыныс алу тоқтатылған. (Б.қ) Түзу қолдар төмен және артқа, жамбасқа дейін (Б.қ) Бүгілген қолдар төмен-артқа, жамбасқа дейн (Б.қ) бүгілген қолдар ортаға, артқа, жамбасқа дейін.

«Ромб» (Б.қ) кеуде астында бүгілген қолдармен шеңберлі қимылдар, бастапқы қалыпқа түзете, - «Жапырақ» Б.қ «Құмды сағат» және «Жабылған құлып» түрінде бүгілген қолдар.

Есу бір қолмен жамбасқа дейін, басқасы әуемен (пронос) қимылды бастайды және кеиін тақтаусыз. «Қолда жүрмін» Б.қ алма –кезек жаттығулары.

Арқада сырғану келесі қол қимылдармен.

Төменде 4-6 жастағы балалар үшін сабақ конспектісінің үлгісі, таңдалған жүзу тәсілі түгелдей меңгерілу.

Сабақтың тапсырмасы: жүзудің таңдалған тәсілінің толық үйлесімділігі; қосымша жетілдірілеген элементтің техникалары.

Құрлықта.

Негізгі бағыт- қимылдың үйлесімді дамуы; функционалдық және күштік дайындық
Суда.
Көптеген судағы дем шығарулар (ойындық түрде) Түрлі қалыптарда таңдалған жүзу тәсілгі сырғанаудың жетілдірілуі (кідіріс уақытында- тыныс алу жаттығуларына).

«Өз» тәсілімен жүзу арақашықтықтың үлкейуі (кідіріс уақытында – тыныс алу жаттығуларына). «Өз» тәсілімен нұсқаушы тапсырмасын толық үйлесімді жүзу. Ойындар, қолжалғаулар, бағыттың артық жері – эмоционалдық әсер ету.

Суға көптеген дем шығарулар (ойындық түрде). Көптеген балаларда жалғасымды және тоқтаусыз жүзу тез істелмейді, әсіресе, құлаштап жүзушілерде. Бұл екі себеппен серттелген: вестибулярлық апараттың баспен ерекше қимылдауының демді ішке тартуда еместігі;дем шығаруды және демді ішке тартуды қолдардың қимылымен үйлестіруді білмегендігінен. Мектепке дейінгі балалар толық үймсімділікпен кеудеде құлаштап жүзуді үйренудің алғашқы кезеңдерінде, ереже бойынша тыныс алуды тақтатып және өте жоғары ырғақта жүзеді, терең демді шығаруын үлгермей, өзіне терең демді ішке тартуды қамтамасыз етеді. Сол балалар қимылды тыныс алумен үйлестіруге тырысып, су бетінде тыныс алады және бірнеше кезеңдерден кейін жүзуді тоқтатады. Екі жағдайда да спорттық жүзуге сәйкес тыныс алу қимылдың ырғагына байланысты. Бірақ жаңа бастаушыға сай, жоғары ырғақ қимылы оған өз уақытына энергиялық, күшті суға дем шығаруда болдырмайды. Не істеу қажет? Мында методикалық тәсіл көмектеседі «баяу жүзу». Тағы бір тәсіл бар: егер балаға демді ішке тарту қиын болса, онда ол басты бұру арқылы демді ішке тартады. Бұл жаттығуларда бас түзу қалпында қала береді, ал дене жайлы жаққа бойлай ості айнала бұрылатыны соншалық, ауыз су бетінде болғандай. Бірақ осы жаттығулар, құлаштап жүзу техникасын әдійі бұзуды қарастырады- уақытшаа әрекет, тыныс алуды жеңілдетеді. Тыныс алуды меңгергенен кейін, қимылдар дұрыс формасын иегекнніп және берілген жүзу тәсілінің техникалық құрылымына сәйкес болу керек.

Сабақтың конспектісі.
Саябаққа серуен.

Мақсаты: балаларға шеңбер арқылы өтуге жалғастыруды үйрету; қолды тигізбей өту; аяқпен жұмыс істеуін білу; құлаштап жүзу сияқты, суға бату.

Судың тереңдігі: тізеден жоғары.

Сабақтың барысы:

Нұсқаушы: Бүгін біз саябаққа барамыз. Жолмен түрлі аяқтар барады. «Кіп кішкентай және үлкен аяқтар ойыны. Балалар саябаққа келді, онда әткеншектер бар. Сырғанаймыз ба? Енді бір –бірлерінің қолдарын алып шеңберге тұрамыз. «Туннельдегі поезд» ойын –бетті суға түсірмей, шеңбер арқылы өту. Балалар поезбен домалап түсіп, «Фонтанды» көреді. Ойындық жаттығу «Фонтан»

Аяқ үшін жаттығу

Бассейннің терең емес түбіне отырып, арқа таяну қалпын алу, құлаштап жүзген секілді, аяқты көтеріңкіреп олармен жұмыс істеу.

Балалар, қараңдаршы менің қолымда не бар?

Үлкен теннис шаригін көрсетеді.

Бұл жай шар емес, ал «ойнақы шар»,неге оны солай атады?

Егер де оны үрлесең, ол жүзіп кетеді. (нұсқаушы шарды қалай үрлеу керектігін көрсетеді).

Ойындық жаттығу «Ойнақы шар»

33-34 сабақтар

Өткен материалды бекіту мақсатымен жүргізіледі. Жеке-дара жұмыс. Барлық сабақтар ойындық, осы сабақтардың құрылымы жақсы танымал ойындардан және нұсқаушының таңдаған жаттығуларынан құралады.
Жүзу. 4 жастан және одан да үлкен балаларды жүзуге, ойынға үйрету.
Ойынның басқа оқыту құралдардан ерекшелігі, оның бір қимылы айқындалған қиындықты ұсынып, түрлі ойындар жағдайында жеңіл үйретілуі мүмкін. Бүкіл сабақ ойын түрінде өте алады. Кіші балардың ойлау негізінде заттар мен құбылыстардың белгілері мен қасиеттері көрнекі суреттермен бейнелеуде жатыр. Сондықтан жаттығуларды көрсету және бейнелі салыстыру ойынды жүргізу кезінде, мағынаны ашып береді. Дене тәрбиесі теориясы бойынша оқыту үдерісінде қандай да бір әрекет белгілі дағды дәрежесі қалыптасқанына дейін кіргізіледі.

Келесі 3 кезеңге бөлінеді:

1. 
   Үйренудің алғашқы кездерді немесе мүмкін жағдайларды білуін қалыптастыратын сатысы.
   
2. 
   Терендетілген үйренудің кезінде біртұтас жобасында және бөлімінде өзіндік білу қалыптастыратын сатысы.
   
3. 
   Әрекеттің жұмыс істеу кезінде өзінің қалыптасқан нәтижесі мен дағды деңгейіне дейін қажет. Сондықтан да әрбір оқыту бөлімінде (тыныс алу жаттығуы, сырғанау жаттығуларын меңгеру т.б.) біз 3 фазаны айырамыз.
   

Б. Өткен материалды бекіту үшін ойындар.

В. Бұрынғы материалды қайталау үшін ойындар.

Кейбір балалрда сулы ортада болғанда, жағары сезімталғыштық және басқа да қалаусыз реакциялар байқалады. Әдетте мұны судан қорқу деп атайды. Қорқыныштың түрі адамдардың кері эмоциясына қатысты болады. Сулы ортаға жағары сезімталғыштық жүзуді жаңа бастаған балада жағымсыз түйсікке судың бетке, әсіресе көзге тіиюінен асқыну реакциясы байқалады. Судың қысымы және температураның әсерінен қимылдың қысылу - қымтырылуын тудырады да, тыныс алудың қинылшылығы байқалады. Сондай-ақ балаларда терең жерлерде қорқыныш сезімінің пайда болуы мүмкін.

Оқыту үдерісінде (әсіресе бастапқа кезеңінде) жүзуді жаңа бастаған балада осындай жаттығуларға жағымсыз түйсіктің пайда болуын алдын- ала ескерту және сулы жоғары ортаға сезімталғыштығын болдырмауға акцент жасау керек.
Оқыту үшін келесі кеңестер бар:

1. 
   Дененің жүзгіштік бөлігін ең жақсы жағдаймен қамтамасыз ету үшін,барлық алғашқа жаттығулады (сырғанау, бату, судан шығу, су бетінде жату) демді терең ішке тартумен орындау керек.
   
2. 
   Әрбір жана оқушыдан судың астында көзді ашуын және бетті сүртпеуін талап ету кажет.
   
3. 
   Қайта батуды орындау кезінде, оқушыларға суда көзді ашудын және су түбіндегі заттарға қарауын ұсыну. Кім сулы ортада жоғары сезімталғышты иеленеді, соған ерекше көңіл бөлу керек.
   
4. 
   Суда кеудеде жатудың бірінші әрекетін жиірек тірекпен, қол созумен жақсы істеу. (немесе басқа нық зат).
   
5. 
   Кеудеде сырғанауды орындау кезінде, егер қол «бағыт» қалпында болса, онда дененнің ұзына бойына ось бойымен тепе – теңдіктің бұзылуы мүмкін. Тепе –теңдікті сақтау үшін, қолды иық аралығында ұстау керек.
   
6. 
   Арқада сырғанауды оқыту кезінде, суда бағыт алу нашарлайды, т.к. бет жоғарыға бағытталған. Сондықтан үйретудің алдында бала денесін көлденең жазықтықта көмектесу керек.
   
7. 
   Жиектен суға аяқпен төмен секіруді зерттеу кезінде алғашқыда топтасып суға кіру орындалады. (тізені ішке көтеру), осы дененің қалыпында суға бату терең болмайды.
   

• 
  денсаулықты нығайту, адам ағзасының шынығуы, дағды гигиенасының тұрақты болуы;
  
• 
  жүзу техникасының зерттеуі және жүзудің өмірге қажет дағдысын үйрену;
  
• 
  жан-жақты күш салудың дамуы және күш, шыдамдылық, жылдамдық, иілгіштік, ептілік қасиеттерді жетілдіру;
  
• 
  судағы қауіпсіздік ережесімен таныс болу.
  

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. 
   Осокина Т.И «Как научить детей плавать» просвещение, 1985г.
   
2. 
   Страковская В.Л. «300 подвижных игр для оздоровления детей от 1 до 14 лет», 1994 г.
   
3. 
   Крячко И.А. «Физическая культура и здоровья детей и подроствков» Москва 1966г.
   
4. 
   Икимова Г.К. «Массаж туралы ұғым», Алматы 1991г.
   
5. 
   А.А.Минх, и Н.Малышева «Обучение плаванию в школе», Москва 1972 г.
   

6. 
   Қазақша-орысша сөздік «3000 слов» Алматы 2002 ж.
   
7. 
   Қазақша –орысша сөздік Алматы 2007 ж.