ПОӘК 042-14 05 20. 43/03. 2011 №3 басылым 05. 09. 2011 ж

Мазмұнды шығармашылық сипат алады. Жоғарғы курстарда білімді, дағдыны ары қарай қалыптастыру, жетілдіру және бекіту, шығармашылық ойлауды дамыту және нақты міндеттерді шешуге, өз бетінше шешім қабылдауға және жүзеге асыруға үйрену, алынған  білімді тәрбиеде пайдалану, жеке тапсырмалар бойынша студенттердің өз бетінше ғылыми зерттеу жұысы үдерісінде жүргізіледі. Содықтан олар барлық деңгейдегі конференцияларға, байқауларға қатысу, университет қызметкерлерінің жетекшілігімен  ҒЗЖ жүргізу, диплом жұмыстарының байқауына,  ҚРБҒМ байқауына, гранттар байқауына қатысуы керек.

Бұдан басқа ғылыммен айналысатын студенттердің сонғы курстарда оқытушылармен қызметкерлердің жетекшілігі мен студенттердің шығармашылық ұжымы жоғары оқу орынындарының лабораториялары мен өндірістерде зерттеумен, жобалау – конструторлық талдамалармен айналысатын, оның ішінде кешенді дипломдық және курстық жобаларды орындаумен, кейін нәтижесі қызығушылық танытқан өндірістерге енгізетін ғылыми-техникалық отрядтарға қатысуы міндетті болып саналады.Бұл студенттерге нақта міндеттермен,олардың шешімін, жобасын жасауға және өздерінің ұсыныстарын тәжірибеде жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Гранттар беру ғылыми және басқа да шығармашылық қызметті қаржылық қолдаудың бір түрі болып табылады.Жоғарғы оқу орындарының оқытушылары мен ғылыми қызметкерлерге байқау нәтижесі бойынша нақты ҒЗЖ орындауға берілген грантқа студенттерге төлеу арқылы оларды қатысуға тарта алады (қатыстыра алады).Бұдан басқа қазіргі кезде талантты студенттер мен студенттердің кіші ғылыми топтарының, уақытша студенттердің еңбек ұжымы, ғылыми және техникалық қызметін қарджыландыру үшін байқау негізінде гранттар беру кеңінен дамуда.

Студенттер, сондай-ақ жоғарғы оқу орындарының ұжымдық шығармашылық және ұйымдасқан жұмыстардың дағдыларын үйрену мақсатында ұйымдастырылатын және де жоғары оқу орындарының лабораториялары мен кафедраларына,өзінің қызмет саласының ұйымдар мен мекемелеріне тәжірибелік көмек көрсететін ғылыми, техникалық, жобалау, экономикалық  және басқа да студенттік  бюролар мен ұйымдардың құрамында ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізе алады.

Оқу үрдісін ұйымдастыру ғылымның қазіргі жетістіктерін,мәдениет,экономика, ғылым,техника мен технология салаларындағы өзгерістерді көрсететін білім берудің барлық қырларының жүйелі жаңаруын ескере отырып жүргізілуі керек.Бұл салада нақты нәтижелер алу үшін автордың жасына сәйкес түзетілген тәжірибеден өткізілген технологиялар,өзіндік ғылыми жұмыстар,мақалаларына енгізілген теориялық және практикалық оқудың синтезіне ерекше назар аудару керек.

Мамандықтар бойынша жоспар жасау қоғамдық ғылымдар,жалпы ғылыми,технологиялық мамандық пәндері,кафедралары  бітіруші кафедраларымен бірге жүргізледі. Жұмысты алдын-ала білімге, дағдыға, іскерлікке маманның сапасына нақты талаптар қоятын бітіруші кафедра бақылайды.

Студенттердің ғылыми зерттеу жұмысы міндетті есеп берумен, конференция, үйірме отырысында баяндаумен, курстық жұмыс және т.б жазумен аяқталады.

Студенттердің сабақтан тыс уақытта табысты орындалған және оқу бағдарламасының  таланттарына жауап беретін ғылыми-зерттеу, жобалау-конструкторлық және шығармашылық-орындаушылық жұмыстары сәйкес келетін курстық жұмыстар,лабораториялық жұмыстар,дипломдық жобалармен басқа тапсырмалардың орнына есептелуі мүмкін

• 
  Студенттердің ғылыми жұмыстары кафедралардың ұсынысымен жыл сайын сәуірде өткізілетін жоғары оқу орыдағы студенттердің конференциясында баяндалады.
  
• 
  Үздік «студенттік» жұмыстар АИУ СҒЗЖ бойынша ҒТК комиссиясының ұсынысымен аймақтық,республикалық байқауларға жіберіледі.
  
• 
  СҒЗЖ ұйымдастыру мен ғылыми-зерттеу жұмыстарындағы жетістіктері үшін студенттер мақтау қағазымен,ақшалай сыйлықпен марапатталуы мүмкін.
  
• 
  Ғылыми-зерттеу жұмыстарында улкен ерекшелік көрсеткен студенттер Академиялық Инновациялық Университетінің Студенттік қоғамына біріктіріледі.
  

• 
  ҒЗЖ жүргізуге байланысты қажеті материалдық  шығындар (құрал жабдықтарға, материалдарға) ғылыми-зерттеу жұмыстарына университетке мемлекеттік бюждеттен бөлінген қаржы есебін және шаруашылық келісім жасалған тапсырыс беруші қаржы есебінен бекітілген тәртіп бойынша жүргізіледі.
  
• 
  Студенттерге байқаулар мен көрмелердегі жеңістері үшін берілетін бір жолғы ақшалай стипендияны төлеу бюджеттен тыс қаржыға немесе  ОҒЗЖ қаржыларына жүргізіледі. Қаржыны жұмсауды бақылауды университеттің Ғылыми кеңесі мен және СҒҰ Кеңесімен жүргізіледі.
  

Ғылым анықтамасынан ғылыми білім қатаң жүйеге жинақталып, қорланатын ғылыми қызметтің өнімі болып табылады деген ой қорытындыланады. Егер білім мен ғылым ғылымды қалыптатыратын негізігі екі жүйе болып табылса, онда оның даму диалектикасы ғылыми білім мен ғылыми қызметтің бірлігі мен қарама-қайшылықтарынан тұрады.. Ғылыми білім жоққа шығарылады, өзгеріске енеді, ғылыми қызметпен толығып отырады, ал ол кезеңінде өте жоғары деңгейдегі ғылыми білімді қалыптастырады. Екінші жағынан, ғылым қызмет қолда бар ғылыми білімге негізделеді. Ғылыми қызмет ғылымның белсенді элементі болып табылады, алдымен жүйеге келтіріп, одан кейін жаңалықтарға қол жеткізу үшін қолдана отырып, ғылыми білімді қозғалысқа енгізіп отырады. Басқа ғылымдар сияқты, ғылыми қызметтің де объектілері мен субъектілері бар. Әрине, бұл жүйенің негізгі элементі ғылым субъектісі – адам болып табылады, ол белгілі бір білімнің иесі болып табылады және ол ғылыми қызметке даяр. Ғылыми зерттеудің объектісі мен субъектісі.

Бұлардың қатарынан ғалымдар, шығармашылық тұлғалар алынып тасталынбайды. Ол өзінің өлімі-жітімін мойындайды және ғылымға жаңа білім белестерін енгізу - өзінің парызы деп есептейді. Ол өз шәкірттеріне ғылымға енбеген ғылыми болжамдарды, мәселелерді үйретіп, бойларына дарытады. Міне сондықтан да танымал ғалымдардың ғылыми мектептері өте маңызды болып табылады. Олар ғылымның үзіліссіз дамуына, өзекті мәселелердің шешім табуына және ақпараттардың сақталуына, т.б. ықпалын тигізеді.

Адамның тәндік дамуы, соның ішінде өркендеуі, тірі табиғаттың танымал заңдылықтарына бағынады. Қазіргі адамдардың тас дәуіріндегі адамдардан көп айырмашылығы жоқ. Бірақ адамның миы өз дамуында көптеген өзгерістерді бастан кешірді. Бұл жоғары дәрежеде ұйымдастырылған материаның ерекші бір түрі - адамзат миының ауқымды мүмкіншіліктерін танытады. Ежелгі адамзат парасаты біздің заманымыздың адамдарынан төмен болса, онда ол жинақталған білім санының өзгешелігімен және ойлау амалдарының ерекшелігімен түсіндіріледі. Адамзат өз тәжірибелері мен білімдерін ұрпақтан ұрпаққа қалдыра алу қабілетімен ерекшеленеді. Адамның бұл қабілеті оның мәдени эволюциясын қалыптастырады.Адамның мәдени эволюциясы қозғалыстың бір формасы ретінде, ғылыми қызметтің маңызды объектісі болып табылады.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1. 
   Ғылыми зерттеудің объектісі мен субъектісі туралы ұғым
   
2. 
   Адамның тәндік дамуы және оның өркениеті, олардың ғылыми зерттеуге талдау жасай білу қабілеттілігі.
   
3. 
   СҒЗЖ кешенді жүйесі
   

1. 
   Орта білімде ҒЗ пайдалану және қолдану.
   
2. 
   Орта білімде ҒЗ пайдаланудың негізгі принциптерін анықтап алу
   

Кез келген ғылыми жоба адамның жаңа бірдеңені білгісі келуінен басталады. Зерттеуші оқушы келесі жұмыстарды жасай алуға тиісті: зерттеу проблемасын танымдық есеп түрінде қисынға келтіру, зерттеу мақсатын анықтау, қажетті мәліметтерді жинау, басты бағытты айқындау, танымдық есеп шешуінің болжамын жасау, зерттеу объектісінің үлгісін жасау, зерттеу әдiстемесiн жасау; зерттеу жұмыстарын өткiзу, алған нәтижелерді сипаттап түсiндiру, алған бiлiмдердi қолдану туралы ұсыныс жасау, өз зерттеуiнiң нәтижелерiн жұрт алдында қорғау.

Осыған сүйене отырып оқушының зерттеу жұмысының технологиялық тiркесiн құрастыруға болады.

1-кезең. Зерттеу тақырыбын таңдау, шешiм талап ететiн мәселелердiң көлемін анықтау. Зерттеудiң маңыздылығын, өзектілігін және практикалық құндылығын анықтау. Зерттеудiң жалпы және аралық мақсаттарын, міндетін анықтау.

2-кезең. Зерттеу мәселесі анықталғаннан кейiн, жұмыстың әдiснамасы, бастапқы тұжырымдамасы, яғни ғылыми жұмыстың жоспары және болжанған нәтижелері анықталады. Зерттеу кезінде дәлелдеуді талап ететін ғылыми жұмыстың болжамын құру.

3-кезең. Зерттеу тақырыбы бойынша мәліметтер жинау. Зерттелетiн тақырып бойынша жасалған ұқсас жұмыстарды талдау. Зерттеу объектісін және затын анықтау.

4-кезең. Зерттеу әдiстерiн таңдау және ғылыми жұмыстың әрбiр кезеңiндегi бiрнеше әдiстердiң үйлесімін құру. Бiздiң жағдайымызда теориялық зерттеу әдiстерi: талдау, синтез, үлгілеу, салыстыру, жіктеу жиірек қолданылады. Жобаның орындалу алгоритмін жазу. Алгоритмді математикалық, бағдарламалық және жобалық шешiмдер түрінде iске асыру.

5-кезең. Ғылыми тәжірибені ұйымдастыру және өткiзу. Нәтижелердi талдау және жобаны жақсарту бойынша ұсыныстарды тұжырымдау.

6-кезең. Зерттеу жұмысының қорытындысы зерттеу нәтижелерiн ортақ талқылауға ұсыну болып табылады. Бұл мәселеде ең бастысы процесті дұрыс ұйымдастыру, жұмыстың барлық кезеңдерінде дұрыс координация жасау, ортақ идеямен бiрiккен мұғалiмдер және оқушылар ұжымының болуы.

Ең күрделiсі - зерттеу мақсаты мен тақырыбын анықтау. Жұмыс нәтижесi тақырыпты қаншалықты дұрыс таңдауға байланысты. Тақырыпта жаңалық, күтпегендiк, ерекшелiк болуы керек. Зерттеу мақсаттарына қойылатын талаптар: эксперименталды материалдың белгілі көлемi, деректердi өңдеудің математикалық аппаратының болуы және пәнаралық талдау. Бiз эксперименталды мәлiметтердiң талдау күрделiлiгiне байланысты есептерді практикум есептері, зерттеушi есептер және ғылыми есептер деп бөлемiз.

• 
  тақырып қызықты болып, оқушының бейімділігіне сәйкес келуi керек;
  
• 
  тақырып орындалатындай болуы керек, шешiмі нақты пайда әкелуi тиiс;
  
• 
  тақырыпта бірегейлілік, күтпегендiк, ерекшелiк элементтері болуы керек;
  
• 
  тақырып орындалатын, түсінерлік, әдеби көздер де қол жетерлiк болуы керек.
  

Зерттеу жасауға қойылатын шарттар – зерттеу объектiсін және затын анықтау.

Жоғары мектеп практикасының зерттеулері көрсеткендей болашақ мамандардың зерттеушілік құзыреттілігін көтерудің тиімді жолдарының бірі – студенттерді ғылыми-зерттеу жұмыстарына тарту болып табылады.

Жоғары және орта арнаулы оқу орындарында студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстарының түрлеріне: ғылыми баяндамалар, рефераттық жұмыстар, зертханалық және практикалық тапсырмалар, эксперимент жүргізу, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар жатады (сурет 1).

Ғылыми мақала, эссе жазу

Рефераттық жұмыстар жазу

Ғылыми баяндама, пікір жазу

Эксперимент жүргізу

Қойылған мақсаты мен мазмұнына қарай рефераттарды төмендегідей типтерге бөлуге болады:

1. 
   Ақпараттық рефераттар. Мұнда автор бір немесе бірнеше жұмыстың мазмұнын қысқаша баяндайды.
   
2. 
   Бағалаушы рефераттар белгілі бір проблема бойынша бірнеше ғылыми әдебиеттер негізінде жазылады және проблемаға түрлі көзқарастар, түрлі жұмыстардағы ғылыми тұжырымдамалардың сыни талдамасы келтіріледі, реферат авторының ұстанымы анықталады.
   

М.Р. Дружинин курстық жұмыстың орындалуына мынадай талаптар қояды:

• 
  курстық жұмыс жоғары теориялық дәрежеде орындалуы қажет;
  
• 
  курстық жұмыс зерттеушілік сипатта болуы тиіс;
  
• 
  курстық жұмыс педагогикалық бағытталған, яғни онда бірқатар педагогикалық міндеттер және студенттердің кәсіби дайындығына көмектесетін қазіргі мектеп мәселелері орын алуы тиіс;
  
• 
  курстық жұмыста талқыланатын мәселелер теориялық және ғылыми негізделген, оның тұжырымдары қазіргі педагогика мен психологияның даму деңгейлеріне сәйкес болуы тиіс;
  
• 
  курстық жұмыстың мазмұны мен құрылымы логикалық жағынан жүйелі болуы тиіс.
  

Студенттің дипломдық жұмысы толық өз бетінше орындалатындықтан, курстық жұмыстан ерекшеленеді. Дипломдық жұмыс орындалған курстық жұмыстың жалғасы болуы тиіс.

Дипломдық жұмыс орындалғаннан кейін студентте оқу пәндерінің логикалық байланысы, сонымен қатар педагогикалық және өндірістік практикалардың өзара байланысы жөнінде ұғым қалыптасады.

Дипломдық жұмыс мазмұны кафедраның бекіткен тақырыптары бағдарында және кафедраның арнайы пәндер сипатында жасалады. Оның дәйектілігі қазіргі қоғамның жоғары оқу орындарына қойылатын талаптарынан, мақсаты мен міндеттерінен туындауы тиіс.

Жоғары оқу орындарында оқу және ғылыми-зерттеу жұмыстары мәселесі бойынша талдау жасай отырып, мынадай ерекшеліктерді анықтадық:

• 
  студенттің теориялық білім деңгейін арттырады;
  
• 
  теориялық білімін практикада қолдану дағдыларын бекітеді;
  
• 
  студенттің өз бетінше зерттеу біліктерін қалыптастырады;
  
• 
  оқу-зерттеу жұмыстарын жүргізе білу дағдысының қалыптасуына әсер етеді;
  
• 
  зерттеу нәтижелерін объективті бағалауға тәрбиелейді;
  
• 
  озат тәжірибелерді жинақтауға үйретеді;
  
• 
  талдай білуге және күтпеген жағдайларда жол таба білуге үйретеді;
  
• 
  мамандығына, пәнге, ғылыми ізденуге қызығушылығын оятады;
  
• 
  студенттің жеке «ішкі» қабілетін ашады; сөйлеу мәдениетін дамытады.
  

Тұтас педагогикалық үдерістің құрамды бөлігі ретінде студенттердің ғылыми-зерттеу жұмысының мазмұны студенттердің оқу жұмысына қатысты алғанда қалыптасады және төмендегі негізгі формалар бойынша анықталады.

Оқу үдерісіне енгізілген студенттердің ғылыми-зерттеу жұмысы ғылыми зерттеулердің элементтері бар курстық және дипломдық жұмыстарды, тапсырмаларды, лабораториялық жұмыстарды орындауды; оқу үдерісінде немесе өндірістік практика кезінде ғылыми-зерттеушілік сипаттағы типтік емес тапсырмаларды орындауды; арнайы курстар шеңберінде ғылыми мәліметтерді өңдеуді, ғылыми экспериментті жоспарлауды және ұйымдастыруды, ғылыми зерттеулер әдістемесінің теориялық негіздерін оқып үйренуді қамтиды.

Оқу үдерісімен қатар жүретін зерттеу жұмысы студенттерді топтық немесе дара түрде мемлекеттік қаржыландыру немесе келісімшарт тақырыптарын орындауға қатыстырудан көрінеді.

Сабақтан тыс уақыттағы студенттердің зерттеу жүмыстарына ғылыми семинарлар, конференциялар, симпозиумдар, студенттердің оқу-зерттеушілік жұмыстарының байқау-конкурстары, пәндер және мамандықтар бойынша олимпиадалар, т.б. жатады.

Жоғары оқу орны студенттерінің ғылыми – зерттеу әрекетіне дайындығының моделін ұсыну үшін студенттердің «педагогикалық әрекетке дайындық» ұғымының біртұтас құрылымындағы үш компонентті бөліп көрсетуге болады:

• 
  мотивациялық құндылық: кәсіби мінез –құлықтың тұрақты мотивтерінің жиынтығы, еңбектің қоғамдық мәнін ұғыну, үнемі өз бетінше білім алу мен өзін -өзі тәрбиелеуге қалыптасқан бағдар, субъектінің педагогикалық әрекетке немесе жекелеген кәсіби функцияларды орындауға эмоционалдық ұнамды қатынасы
  
• 
  операциялық компонент: педагогикалық әрекеттің нақты бағытын өткізуге дайындық, педагогика ғылымының ұғымдарындағы өзінің күнделікті әрекетін ұғыну білігі;
  
• 
  когнитивті компонент: педагогикалық әрекеттің ерекшеліктері, оның міндеттері жайлы білу; өзінің әрекетін көрсете және болжай білуі.
  

Студенттердің ғылыми – зерттеу әрекетіне кәсіби – тұлғалық дайындығы дегеніміз үнемі өзгеріп және жаңарып отыратын үдеріс ретінде қарауға мүмкіндік беретін педагогикалық әрекеттің шығармашылық аспектілерін терең тануға және қажетті зерттеушілік дағдыларды меңгеруге қалыптасқан позициясының (мотивінің, ұмтылысының, тұлғалық бағдарының) болуы.

Сондай-ақ мұнда жоғары оқу орнындағы кәсіби оқуды аяқтай мерзіміне дейін студенттердің ғылыми – зерттеу құзіреті саласындағы мүмкін табыстарының деңгейі де қарастырылады.

Бұл жерден туындайтын негізгі ой – студенттердің ғылыми-зерттеушілік қызметке дайындығы тек қана жай қажеттілік емес, сонымен қатар жаңа тұрпатты мектептің жұмысына сәтті бейімделу үшін міндетті шарт болып табылады. Диссертацияда –студенттерді ғылыми-зерттеу жұмысына сабақтан тыс уақытта тарту әдістері мен түрлері қарастырылды. Жоғары оқу орындарындағы студенттердің бойында ғылыми –зерттеу жұмысының дағдыларын сәтті қалыптастыру үшін төмендегі мәселелерді қарастыру қажет:

• 
  студенттердің бойында ғылыми –зерттеу дағдыларын қалыптастыру;
  
• 
  жоғары оқу орындарында кәсіби біліммен қатар болашақ педагогтардың бойында ғылыми – зерттеушілік әрекетінің дағдысы сатылы түрде қалыптасу қажет;
  
• 
  технологиялық құрамдас бөлігін (дәстүрден тыс түрлерін жасау және ендіру) молайту негізінде сабақта және сабақтан тыс ғылыми – зерттеу әрекетінің мүмкіндіктерін арттыру;
  
• 
  өндірістік практика және сабақтан тыс уақытта студенттердің ғылыми – зерттеу дағдысын қалыптастыру үшін арнайы тренингтер ұйымдастыру;
  
• 
  берілген зерттеу жұмысын орындау үшін студенттердің мүмкіндігі мен қабілетін ескеретін деңгейде ғылыми –зерттеу дағдысын қалыптастыру.
  

• 
  жоғары оқу орнында кредиттік оқыту жүйесінде студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысу жағдайы тексерілді;
  
• 
  студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстарына қатысу себептері, студенттерді ғылыми–зерттеу жұмыстарына тарту деңгейлері анықталды;
  
• 
  оқудан тыс уақытта және ғылыми-зерттеу практикасы кезінде жоғары оқу орны студенттерінің ғылыми –зерттеушілік әрекетінің дағдыларын ғылыми және шығармашылық жобалар ұйымдастыру арқылы дамыту;
  
• 
  ғылыми-зерттеу жұмыстарының тиімділігін арттыруда оқытушылардың іс-әрекеті зерттелді.