Реферат Такырыбы: Гносеологиялық оптимизм, скептицизм және агностицизм
жүктеу/скачать 103 Kb.
|
Нуржанова Айфарис Фил т5,2
- Бұл бет үшін навигация:
- Антикалық философиясының соңғы сатысындағы тағы бір ағым - ол скептицизм
|
“Әлеуметтік-гуманитарлық пәндер” кафедрасы Реферат
Орындаған: Нуржанова А. Тобы: ЖМҚБ-02-20 Қабылдаған:Жанысбеков М. Ә. Шымкент-2022ж Жоспар: Кіріспе
Негізгі бөлім Скептицизм және оптимизм. Таным формаларының көп түрлігі Агностицизм Антикалық философиясының соңғы сатысындағы тағы бір ағым - ол скептицизмҚорытынды Әдебиеттер Кіріспе
Скептицизм (грекше skeptikos — ойланушы, зерттеуші) баяғыдан бері жалпы қабылданған, тіпті аксиомаға айналған қағидалардың ақиқаттығына күмән келтіреді. Философия мен мәдениет тарихында тұтастай скептицизм екі жақты рөл атқарады. Ақылға сыйымды скептицизмнің пайдасы бар, тіпті шығармашылық қызметке де керек. Таным амалы ретінде скептицизм ақиқатқа жақындау болып табылатын күдік келтіру формасында көрініс береді. Күдік ғылымда жаңа жетістіктерге бастайтын жемісті нәтиже бере алады. Белгілі үнді ақыны Р.Тагордың ақылды шамға теңегені сияқты, жарың көп болған сайын көлеңке де қою. Ежелгі грек философы Зенон туралы данышпандық аңыз бар. Шәкірттері одан неге жиі күмәндана беретіні туралы сұрағанда, ол диаметрлері әр түрлі екі шеңбер сызып, алдымен үлкен шеңберді, соңынан кіші шеңберді көрсетіп тұрып былай деген екен: "Мынау үлкен шеңбер — менің білімім, кішісі — сендердікі. Ал шеңберден тыс жатқандардың бәрі белгісіз. Енді мынаған көңіл аударыңдар: сендердің білімдеріңнің белгісізбен шекараласуына қарағанда, менің білімдерімнің белгісізбен түйісуі көбірек. Сондықтан мен сендерге қарағанда көбірек күмәнданамын". Ақиқатқа бастайтын күдік, Л.Толстойдың пікірі бойынша, "философиялық қинайтын күдік" болуы керек. Өзге жағдайларда скептицизм арзандап кетеді және соқыр фанатизм болып шығады. Екінші жағынан, жоғарыда айтылған агностицизмге ұласып кетеді. Алайда абсолютті скептицизмді тұтастай танымның, ғылымның дамуы теріске шығарып отыр. Мысалы, XIX ғасырдың кейбір абсолютті скептиктері: "Адамзат ешқашан Күннің химиялық құрамын біле алмайды", — деген еді. Олар мұны мәлімдеп болғанша, спектрлік анализ Күннің құрамын айқындап берді. Агностицизм (грекше a — емес, gnostos — білім) — дүниенің танылмайтындығы туралы ілім. 1869 жылы ағылшын биологі Т.Гексли өзінің философиялық ұстанымын осылай атаған. Алайда ғалымның өзі жаратылыстанушы ретінде табанды агностик бола алмады. Агностиктердің ұстанымы бойынша адам әлемді тек бөлшектеп қана таниды немесе мүлдем тани алмайды. Философияда алған бетінен қайтпайтын скептиктер мен агностиктер көп емес. Философия әрқашанда дұрыс танымға қызығушылар мен мүдделілердің ынтасын оятып, үнемі табиғат пен коғамның жаңа қырларын ашып келеді. Агностицизмге қарсы салмақ ретінде біздің санамыздың тәуелсіздігін негізге ала отырып, дүниенің ұстанымды түрде танылатынын жақтайтын танымдық оптимизмді құрайтын философиялық ағым бар. Сана — барлық өзге дүниеден тысқары емес, керісінше, оның дамуының заңды нәтижесі және ағзалық құрамды бөлігі. Оптимизм философиясының негізіне дүниені ғылыми танудың және коғамдық тарихи практиканың барлық тәжірибесі кіреді. Таным үдерісі бір-бірімен байланысқан көп түрлі формаларда жүзеге асырылады. Олардың ішіндегі негізгілері мыналар: Адамзат тарихының алғашқы баспалдақтарында табиғат туралы, сонымен қоса адамдардың өздері, олардың өмірлік жағдайлары, қатынастары, коғамдық байланыстары туралы қарапайым ақпарат беріліп, шамалы практикалық таным пайда болды және қазірге дейін өмір сүріп келеді. Адамдардың күнделікті тәртібі, олардың табиғатпен және өзара қатынастарының негізін құрайтын тұрмыстық таным деп аталған форма осындай танымның нәтижесі болып табылады. Танымның тарихи формаларының біріне ойын арқылы тану жатады. Тек балалар ғана емес, ересектер де дүниені ойын арқылы таниды екен. Ойын арқылы адам мол білім қорын алады, біздің заманымызда ойын ғылымда және өндірісте кең қолданылады. Ғылыми-техникалық және практикалық мәселелерді шешу мақсатында ойын сценарийлері мен модельдері қарастырылады. Балалардың рухани дүниесін қалыптастыруда ойын арқылы танудың ерекше маңызы бар. Танымның ежелгі формаларына: аңыздық және діни танымдар жатады. Алғашқы танымдық форма шеңберінде табиғат туралы адамдардың өздері және олардың өмірлік жағдайлары туралы біршама білімдер жинақталды. Тұтастай аңыздың таным, әрине, шынайылықтың ғажайып бейнесі ретінде көрініс береді. Аңызға адамның қоршаған ортадан өзін алып шыға алмауы, құбылысты табиғи себептермен түсіндіре алмауы тән. Діни таным болса, ол дүниетанымның бір формасы бола тұра, шешуші дәрежеде адамның өмірі мен оны қоршаған дүниеге өсер ететін, табиғаттан жоғары, ғажайып күштердің бар екендігін негізге алады. Дін мынадай негізгі мәселелерді зерттейді: әлемнің пайда болуы; табиғи құбылыстарды түсіндіру; адамның өмірі, тағдыры, өлімі; адамның қызметі және оның жетістіктері, адамдық парыз, мораль және адамгершілік мәселелері. Дін қабылдаудың бейнелік-эмоциялық, сезімдік-көрнекілік формаларына сүйенеді. Сенуші адам шынайы эмоциямен Құдайды өзінше "көреді" және діни бағыттардың ерекшелігіне байланысты түрлі суреттерді елестетіп, жан күйзелісін басынан кешіреді. Негізгі дүниежүзілік үш — ислам, христиан, буддизм діндері мен синтоизм, индуизм сияқты ұлттық діни жүйелер бар. Діни таным, нағыздықтың ғажайып бейнеленуі бола тұра, ол туралы белгілі бір білімдерді жинақтайды. Мысалы, Інжіл мен Құранда діни білімдермен қоса, ғасырлар бойы адамдардың көптеген ұрпақтары жинақтаған өзге білімдер де бар. Сонымен, аңыздар шеңберінде танымның бейнелік формасы пайда болған екен. Бұдан әрі ол өнерде мейлінше дамыған сипат алды. Өнер туындысының кез келгенінің мазмұнында әрқашанда түрлі халықтар мен елдер, олардың ғұрыптары, әдебі, тұрмысы, сезімдері, ойлары туралы мағлұматтар болады. Музыка, театр, бейнелеу өнері көркем туындыларынан осыларды көруге болады. Бұл дегеніміз — өнер адам танымының, оның дүниені игеру формаларының бірі екенін көрсетеді. Агностицизм (грек agnostos - танымға қол жетпейтін), философиялық ілім, оған сәйкес таным ақиқаты туралы мәселе түпкілікті шешілуі мүмкін емес, қоршаған адамның шындыққа объективті сипаттамасы алынды. Диалектикалық материализм әлемнің объективтілігін мойындай отырып, оның танымалдығын, адамзаттың объективті ақиқатқа жету қабілетін мойындайды. Агростицизм позициясы философия тарихында идеализм (әсіресе субъективті), ал кейбір жағдайларда - материализм өкілдерімен бөлінді. Бұл жағдай диалектикалық материализмде философияның негізгі сұрағының екінші жағы ретінде әлемнің танымалдығы туралы мәселені бөлуге негіз болады. "Агностицизм" термині ағылшын жаратылыстану сынаушысы Гексли 1869-да енгізілді, алайда агностицизм позициясының өрнегін антикалық философияда, атап айтқанда Протагор, софистерде, антикалық скептицизмде анықтауға болады. Агностицизмнің бастапқы формалары білімнің жетілмегендігі, өзгергіштігінің анықталуына байланысты пайда болды. Бұл әсіресе бүкіл мәннің бастапқы негіздерінің проблемасына қатысты болды: философияны дамытудың ерте сатысында-ақ, әр қайсысы өзінің ерекше жиынтығына немесе олардың біреуіне сүйенген әлем жасау картинасының көптеген нұсқалары ұсынылды.; бірақ нұсқалардың ешқайсысы жеткілікті логикалық сенімділікті ие емес. Бұл фактіні түсіну скептицизм тудырды, ал оның соңғы түрі - Агностицизм-ақыл-ойдың заттардың шынайы мәніне ену мүмкіндігін принципті түрде жоққа шығару болды. Философия тарихында Агностицизм Юма жүйесінде жүйелі түрде жүргізілді. Танымның жалғыз көзі-тәжірибе болып табылады деп пайымдай отырып, Юм оны тексеруге ұшыраудың мүмкін еместігін негізге алды, осыдан, оның пікірінше, осы тәжірибе мен объективті әлем арасында тепе-теңдікті орнатудың мүмкін еместігін қадағалады. Мысалы, себептілік ұғымы бір құбылыстың екіншісінен кейін жүруін бірнеше рет қайталаудың нәтижесі ретінде туындайды. Осы қайталанушылықты, ойлау тиісті құбылыстар арасындағы себеп-салдарлық байланыстың бар екендігі туралы қорытынды жасайды. Алайда, шындығында, Юм деп ойладым, мұндай қорытынды тек ойлау өнімі. Сол сияқты, барлық таным тек тәжірибемен және оның шегінен шыға алмайды,сондықтан тәжірибе мен шындық арасында қандай қарым-қатынас туралы айтуға болмайды. Юма мен оның ізашарларының көзқарасы таным шындықты қарапайым көшіру емес, субъект объектіні игерудің күрделі процесі болып табылатынын түсінудің өзіндік көрінісі болып табылады, бұл үдерісте көп нәрсе субъектінің шығармашылық белсенділігімен айқындалады. Бірақ Юмада бұл тезис теріс сөзге ие болса, онда Кант оның оң мазмұнын ашуда маңызды қадам жасады. Өзінің теориялық-танымдық тұжырымдамасының негізіне "заттар өзімізде" (танымға қол жетпейтін) және "Біз үшін заттар", яғни. агностицизм ұстанымын іс жүзінде қабылдап, Кант бұл шектеуді саналы ойлаудың ішкі белсенділігін талдау үшін бастапқы нүкте ретінде пайдаланды. Осы жерден оның таным шарттары туралы, оның ішінде тәжірибенің өзі туралы сұрақтың қойылуы пайда болды. Осы шарттардың бір қатарын объектінің өзі, екіншісі - саналы субъект жасайды. Демек, Кант бойынша, Таным өнімінде объектінің өзіне тиесілі нәрсені және ойлау табиғатымен әкелінген нәрсені ажырату қажет. Осы соңғы талдай отырып, Кант сезімталдық пен ақылдың априориялық (Априори қараңыз) формаларын көрсетеді. Антикалық философиясының соңғы сатысындағы тағы бір ағым - ол скептицизм (skeptіkos - ізденуші, зерттеуші). Олар өздерінің аты ізденуші болса да, барлық Дүние жөніндегі білім, заңдылыктардың ақиқаттылығын теріске шығарады, бәріне күмәнданады. Скептицизмге қарсы тұрған ілім - ол догматизм (dogma-ілім), ғылымда ашылған белгілі теорияларды өзгермейтін, абсолютті ретінде қарау. Егер скептицизм ағымын осы сөздің мағнасы арқылы түсінгіміз келсе, онда бүкіл философияны осы ағымға жатқызуға болады, өйткені бұл пәннің саласында бірде-бір бүкіл ғылым қауымы мойындаған ақиқат жоқ. Әр-түрлі философиялық ағымдар Дүниенің ең жалпы сурақтарына өзінше жауап береді. Философиялық дүниетаным өте күрделі де қиын, болмыс әлі көп құпияларын өзінің бойында сақтап жатыр, әрбір ұрпақ үлкен ізденіс пен толғау арқылы өзінің дүниетанымын тереңдете түседі…Ал бірақ танымның қиындығын скептицизммен теңеуге болмайды. Скептицизм барлық дүниетанымға күмәндану, танымның ақиқатқа жетуге болатынын теріске шығарған кезде ғана дүниеге келеді. Скептицизмнің түп-тамыры Софистика мектебіне кетеді. Протагорды еске түсірейік. “әр зат жөнінде кемінде екі қарама-қарсы пікір айтуға болады²,- дейді ол кісі. Ал мұның өзі скептицизмге жол ашады. Қазіргі таным теориясындағы қайсыбір білімнің салыстырмалы екендігі де белгілі бір жағдайда скептицизмге әкелуі мүмкін. Скептицизм бағытының ірі тұлғасы Пиррон (360-370 б.ғ.)Пиррон жазылған еш нәрсе қалдырмаса керек. Ол өзінің ойларын оқушыларына әңгіме етіп жеткізіп отырған. Ол еш нәрсені сулу, ия түрсіз деп, әділетті, ия болмаса әділетсіз деп айтпаған. Оның ойынша, ақиқат жоқ, ал адамдар тек қана әдет-ғұрып арқылы өмір сүреді деген. Заттар сезіммен де, ақыл-ой мен де танылмайды, сондықтан олар жөніндегі қайсыбір пікір болмасын ақиқатқа жеткізбейді. Пиррон өзінің осы пікірлерін дәлелдеу үшін былай дейді. Ешнәрсені заттар жөнінде айтуға болмайды, өйткені олар әр-түрлі тіршіліктердің бір-біріне ұқсамайтын түйсіктерін тудырады - біреулеріне ол зат пайдалы, екіншілеріне - зиянды; әр-түрлі адамдар да заттардан әр-түрлі әсер алады. Белгілі бір нәрсе адамның әр-түрлі түйсіктерінде әр-түрлі қабылданады (күннің сәулесі көзге жарық болып, денеге жылылық әсерін тигізеді). Адам өзінің жан-дүниесінде әр-түрлі жағдайда белгілі-бір затты әр-түрлі қабылдайды. Заттар әр-турлі басқа құбылыстармен бірге қабылданады да, әр жағдайда әр-түрлі болып көрінеді; белгілі бір түжырымға екінші оған қарсы пікірді айтуға болады және олардың біреуі екіншісінен көрі ақиқатқа жақын деп айту қиын. Сондықтан, Дүние жөніндегі ақиқат тек Құдайдың колында. Олай болса, адам еш нәрсенің ақиқатын білмегеннен кейін олар жөнінде ешқандай тұжырым жасаудан аулақ болуы керек. Пиррон жөнінде мынандай аңыз қалған. Кемемен теңізде жүзіп келе жатқанда үлкен толқындар пайда болып, адамдардың көңіл-күйі түсіп кетеді. Бірақ Пиррон жағалайға самарқаулыкпен қарап, адамдарға кемедегі тамақ күйсеп жатқан торайды көрсетіп: неге қорқасындар осы торай сияқты еш нәрсеге алаңдамай, өздеріңді дана адамға ұқсас сияқты ұстамайсыңдар ма? -деген екен. Атақты орыс философы А.С.Богомолов, “Скептицизм адамдық дәрежеге сай емес, одан төмен тұрған ілім²,- деген пікір айтады. Өйткені, қауып туғандағы қорқыныш сезімі адамдыққа лайықты болмағанмен, қорыққан адам ең болмаса өзінің өміріне кауып төніп тұрғанын біледі. Ал нағыз адамдық нәрсе - ол содан кейін барлық күш-жігерін жинап, сол қауыпқа қарсы тұру, осы күресте барлық өмірдегі алған тәжрибесін, білімін жұмсау болса керек. Богомоловтың бұл пікіріне толығынан қосылуға болады. Сонымен скептицизммен антикалық философия аяқталады. Грек философиясында ең алдымен оптимистік дүние таным пайда болды. “Білемін және соған сәйкес әрекет етемін²- деген қағида көне гректердің ең биік идеалы; Эпикурлықтар “Білемін, сондықтан бас тартамын- деді. “Білемін және оған көнемін- деп стоиктер айтты. Ал Скептиктер “Білмеймін, сондықтан қалай болса солай өмір сүремін- деп көне грек ой пікірін аяқтады. Ал мұның өзі Көне Заманның тарихи мүмкіншілігінің (құл иеленүшілік қоғамның) сарқылғанын, жаңа ой-өрісіне өрлеу керектігін қажет етті. Бұл жаңа талапқа сай келген Орта Ғасырларда пайда болған тамаша философия - діннің шеңберінде пайда болған сенім философиясы еді. Келесі тарауда соны талдауға көшеміз. Егер скептицизм ағымын осы сөздің мағынасы арқылы түсінгіміз келсе, онда бүкіл философияны осы ағымға жатқызуға болады, өйткені бұл пәннің саласында бірде-бір бүкіл ғылым қауымы мойындаған ақиқат жоқ. Әртүрлі философиялык ағымдар Дүниенің ең жалпы сұрақтарына өзінше жауап береді. Философиялық дүниетаным өте күрделі де қиын, болмыс әлі көп құпияларын өзінің бойында сақтап жатыр, әрбір ұрпақ үлкен ізденіс пен толғау арқылы өзінің дүниетанымын тереңдете түседі... Ал бірақ танымның қиындығын скептицизммен теңеуге болмайды. Скептицизм барлык дүниетанымға күмәндану, танымның ақиқатқа жетуге болатыньш теріске шығарған кезде ғана дүниеге келеді. Скептицизмнің түп-тамыры Софистика мектебіне кетеді. Протагорды еске түсірейік. «Әр зат жөнінде кемінде екі қарама-қарсы пікір айтуға болады», - дейді ол кісі. Ал мұның өзі скептицизмге жол ашады. Қазіргі таным теориясьшдағы қайсыбір білімнің салыстырмалы екендігі да белгілі бір жағдайда скептицизмге әкелуі мүмкін.Скептицизм бағытының ірі тұлғасы - Пиррон (360-370 б.ғ.д.).Пиррон жазылған еш нәрсе калдырмаса керек. Ол өзінің ойларын оқушыларына әңгіме етіп жеткізіп отырған. Ол еш нәрсені сұлу, ия түрсіз деп, әділетті, ия болмаса әділетсіз деп айтпаған. Оныңойынша, ақиқат жоқ, ал адамдар тек қана әдет-ғұрып арқылы өмір сүреді. Затгар сезіммен де, ақыл-оймен де танылмайды, сондықтан олар жөніндегі қайсыбір пікір болмасын ақиқатқа жеткізбейді.Пиррон өзінің осы пікірлерін дәлелдеу үшін былай дейді. «Еш нәрсені заттар жөнінде айтуға болмайды, өйткені олар әртүрлі тіршіліктердің бір-біріне ұқсамайтын түйсіктерін тудырады: біреулеріне ол зат пайдалы, екіншілеріне зиянды; әртүрлі адамдар да, заттардан әртүрлі әсер алады. Белгілі бір нәрсе адамның әртүрлі түйсіктерінде әртүрлі қабылданады (күннің сәулесі көзге жарық болып, денеге жылылык әсерін тигізеді). Адам өзінің жан-дүниесінде әртүрлі жағдайда белгілі бір затты әртүрлі қабылдайды. Заттар әртүрлі баска құбылыстармен бірге кабылданады да, әр жағдайда әртүрлі болып көрінеді; белгілі бір тұжырымға екінші оған қарсы пікірді айтуға болады және олардың біреуі екіншісінен гөрі ақиқатқа жақын деп айту қиын. Сондықтан Дүние жөніндегі ақиқат тек Құдайдың колында». Олай болса, адам еш нәрсенің ақикатын білмегеннен кейін, олар жөнінде ешқандай тұжырым жасаудан аулақ болуы керек. Пиррон жөнінде мынандай аңыз қалған. Кемемен теңізде жүзіп келе жатканда үлкен толқындар пайда болып, адамдардың көңіл-күйі түсіп кетеді. Бірак Пиррон айналаға самаркаулыкпен қарап, адамдарға кемедегі тамақ күйсеп жатқан торайды көрсетіп: «Неге қорқасыңдар, осы торай сияқты еш нәрсеге алаңдамай, өздеріңді дана адамға ұқсас сиякты ұстамайсыңдар ма?» - деген екен. Атақты орыс философы А.С.Богомолов: «Скептицизм адамдық дәрежеге сай емес, одан төмен тұрған ілім», - деген пікір айта-ды. Өйткені қауіп туғандағы корқыныш сезімі адамдыққа лайықты болмағанмен, қорыққан адам ең болмаса өзінің өміріне кауіп төніп тұрғанын біледі. Ал нағыз адамдык нәрсе - ол содан кейін барлық күш-жігерін жинап, сол кауіпке карсы тұру, осы күресте барлық өмірдегі алған тәжрибесін, білімін жұмсау болса керек. Богомоловтың бұл пікіріне толығынан косылуға болады. Сонымен скептицизммен антикалық философия аяқталады. Грек философиясында ең алдымен оптимистік дүниетаным пайда болды. «Білемін және соған сәйкес әрекет етемін» деген қағида көне гректердің ең биік идеалы. Эпикурлықтар: «Білемін, сондықтан бас тартамын», - деді. «Білемін және оған көнемін», - деп стоиктер айтты. Ал Скептиктер: «Білмеймін, сондықтан калай болса солай өмір сүремін», - деп, көне грек ой-пікірін аяқтады. Ал мұның өзі Көне Заманның тарихи мүмкіншілігінің (кұл иеленушілік қоғамның) сарқылғанын, жаңа ой-өрісіне өрлеу керектігін қажет етті. Бұл жаңа талапқа сай келген Орта Ғасырларда пайда болған тамаша философия діннің шеңберінде пайда болған сенім философиясы еді. Келесі тарауда соны талдауға көшеміз. Таным процесінде объект затсызданады (распредмечивается) және өмір сүрудің басқа түріне өтеді, яғни идеалды-идея немесе образ түріне өтеді. Игерілген объективтік мәндер, күштер мен олардың заңдылықтары объективтік заттық формада, сол қалпында сақтау үшін ғана емес, адамдар қатынастарында атқаратын әртүрлі функциялары үшін, соның ішінде келесі практикалық процесте қолдану үшін қажет болады, яғни олар үнемі жаңа практикалық процеске тартылып, іс-қимыл, процесс формасына ауысады. Бұрынғы игерілген “адамдық” сипатқа ауысқан табиғат күштері енді жаңа істе адамдардың белгілі бір құралы, адамдық күш, мән, адамдық қабілет ретінде қатысады. Философияда практика деп адамның өз қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында әлемді немесе оның жекелеген бөліктерін өзгертуге бағытталған іс-әрекетін айтады. Біріншіден, практика танымның қозғаушы күші, негізі мен бастауы болып табылады. Практиканың нақты сұраныстары танымдық қажеттіліктерді және адамзаттық міндеттерін, тіпті танымның өзін іс-әрекеттің түрі ретінде тудырды. Гностиктарге қарсы шығып, танымның мүмкіндіктеріне күмәнмен қараған келесі бағыт агностицизм (грек.т. agnostos – танылмайтын, тану мүмкін емес) бағыты болды. Таным табиғатын түсіндіруде идеалистік жолды ұстанған агностиктердің пайымдауынша, адам танымының мүмкіндіктері шектеулі, ол әлемді тұтастай танып – біле алмайды, сондай – ақ, әлемнің біздің танымымыздан жоғары тұруының өзі адам танымының мүмкіндіктерін шектейді. Жалпы «агностицизм» терминін философияға енгізген ағылшын жаратылыстанушысы Т.Гексли. Ол осы термин арқылы Құдай болмысы, объективті шынайылық, жанның мәңгілігі сияқты біз тәжірибе арқылы таный алмайтын «мәндерді» тәжірибелік білімге сүйеніп түсіндіруге ұмтылған ғалым сенімсіздігін білдіру үшін қолданды. Канттың агностицизмі өте қарапайым идеяға сүйенді – біз эмпирикалық түрде тексере алмайтын нәрсені, яғни көру, есту, сезім арқылы тікелей түзете алмаймыз - біз оны 100 пайыз сенімділікпен соңына дейін біле алмаймыз. Бұл біздің болжамдарымызда қалады, олардың кейбіреулері Мұқият, ал басқалары аз. Кант әлемді білудегі басты қиындық адамның өзі, дәлірек айтқанда оның ақыл – ойы деп санайды. Ол даулы. Әлемді тереңірек және тереңірек білуге тырысып, ақыл қарама – қайшылықтарды тудырады (оларды Кант антиномиясы деп атайды). Әлемнің шексіз екенін сенімді түрде дәлелдеуге болады, бірақ әлемнің шексіз екенін дәлелдеуге болады. Құдайдың бар екенін дәлелдеуге болады, бірақ Құдайдың жоқ екенін дәлелдеуге болады. Дауласушы тараптардың ешқайсысы да дұрыс немесе бұрыс болмайды. Канттың агностикалық философиясының орталық ұғымы - "заттар" немесе "заттар өзі"ұғымы. Материалдық әлемнің кез-келген объектілері бір уақытта "заттар" және құбылыстар болып табылады, яғни.қосарлы сипатқа ие. Біз материалдық әлемнің кез – келген тақырыбын тек құбылыс ретінде білеміз, және бұл мағынада ол құбылыс немесе "біз үшін нәрсе", бірақ ол өзі туралы принцип бойынша толық білмейді.Кантовтың "заттар" мен құбылыстарының мысалы ретінде сіз кез-келген, тіпті ең қарапайым тақырыпты ала аласыз. Мысалы, шыны стақан. Ол белгілі бір пішінге, массаға, түске немесе түссіздікке, мөлдірлікке ие, жанасуға тегіс. Мұның бәрін біз әйнекке қарап, сезінеміз. Әйнектің аталған барлық сипаттамалары-бұл оның құбылыстары, біз оны өз сезімімізбен біле аламыз. Машинаның пішіні цилиндр тәрізді, стақан түрлі-түсті немесе мөлдір және т.б. нысанды қалай сезінеміз, бұл бізге оның құбылысы. Бірақ әйнекте біз көре алмайтын және сезбейтін нәрсе бар. Біз әйнекті құрайтын атомдарды көрмейміз, бірақ оның атомдардан тұратынына сенеміз, өйткені кез-келген заттың атомдық құрылымы туралы бұл болжам жалпыға бірдей мойындалған, сенімге айналды. Егер бір күні әйнекті құрайтын атомдарды арнайы құрылғылардың көмегімен көру мүмкін болса, әйнек атомдарын құрайтын одан да кішкентай бөлшектердің – кварктардың болуы туралы мәселе бірден пайда болады. Біз тағы да мұндай кварктар шын мәнінде бар деп болжаймыз және сенеміз. Және де шексіздікке дейін. Шыны атомдар жиынтығы немесе одан да кішкентай бөлшектер – кварктар-бұл өз ішіндегі нәрсе. Бұл қасиетте ол принципті толық білмейді, өйткені біз атомдар да, кварктарды да сезбейміз. Канттың агностицизмі-оның философиясының орталық ойына енеді, біз бұл әлемді оның өзі сияқты емес, тек біздің сезімдерімізде көрініс табатын және біздің ойымызбен түсіндірілетін нәрсе. Ғылым қаншалықты тез дамып, айналамыздағы әлем туралы идеяларымызды кеңейтсе де, біз әлі білмейтін және тек болжай алатын нәрсе болады. Жалпы, Кант ғылымның күші туралы, Адамның ойлау қабілеті туралы ойлана отырып, әлемнің ғылыми танымының маңыздылығын жоққа шығармады, бірақ мұндай танымның өз шегі бар деген қорытындыға келді деп айтуға болады. Бұл шекара - "заттар" әлемі. Бұл Канттың агностицизмі-бұл адам танымайтын нәрсе әрқашан болады және қалады деген сенім. Адам әлемді тереңірек және дәл білетін болса да, әрқашан белгілі бір көкжиек болады, ол үшін өту мүмкін болмайды. Канттың ілімінің қарама-қайшылығы-адамның іс-әрекеті агностицизм идеясын үнемі жоққа шығарады. Мысалдар өте қарапайым және айқын. Біз электр тогының не екенін нақты білмейміз, бірақ ток электрондар шығаратын электромагниттік толқын деп болжаймыз. Осы болжамға сүйене отырып, адам электр станциялары мен электр шамдарын құрды, радио мен теледидар, телефония пайда болды. Барлық осы өнертабыстар электромагниттік толқын ретінде электр тогының табиғаты туралы гипотезаға негізделген. Біздің телефондар, радио және теледидар қабылдағыштарымыз жұмыс істегендіктен, бұл гипотеза дұрыс болғанын және біз электр тогының мәнін түсінуге мүмкіндік алдық. Әлемде әрқашан адам танымайтын нәрсе болады деген көзқарас тұрғысынан агностицизм философиялық идея ретінде Мәңгілік. Бірақ адам әлем туралы білім шекарасын үнемі кеңейтіп отыратындықтан және бұл қазіргі кезде өте тез жүретіндіктен, агностицизмді жоққа шығаруға дәлелдер үнемі болады. Қорытынды Сонымен табиғатты және қоғамды танудағы ең басты принцип- адамдардың әлуметтік қызметінің мәнін ашып, оның сан қилы қасиеттерін, түрлері мен формаларын, қоғамдық қатынастар мен сананың арақатынасын анықтау қажет. Адамның әлуметтік мәні қанша бай, терең болса, адам қызметі де сонша көп түрлері болып келеді. Әлемде әрқашан адам танымайтын нәрсе болады деген көзқарас тұрғысынан агностицизм философиялық идея ретінде Мәңгілік. Бірақ адам әлем туралы білім шекарасын үнемі кеңейтіп отыратындықтан және бұл қазіргі кезде өте тез жүретіндіктен, агностицизмді жоққа шығаруға дәлелдер үнемі болады. Пайданылған әдебиеттер Бекіту S. 2007. Декарт, Платон және үңгір. Философия 82 (320): 301-337. Juge C. 2009. Күннің жолы олар көре алмайды: Платонның үңгірді, ескерту мен Кормак МакКартидің «Жолда» басшылығы. Cormac McCarthy Journal 7 (1): 16-30. Қоғамдық білім негіздері: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлықбағытындағы 10-сыныбына арналған окулық / Ә.Нысанбаев, Ғ.Есім, М.Изотов, К.Жүкешев, т.б. – Алматы: «Мектеп» баспасы, 2006 жыл. https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D0%BC%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D0%BC%D0%B5%D0%BD_%D0%B4%D0%B5%D2%A3%D0%B3%D0%B5%D0%B9%D0%BB%D0%B5%D1%80%D1%96 жүктеу/скачать 103 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|