Бекітемін Директордың өндірістік жұмыстар жөніндегі орынбасары Э.Уксгалиева өндірістік сабақ тақырыбы: Генератордың құрылысы оның ақауларын тауып, реттеу жолдары. ЖД-11 тобының өндірістік оқыту шебері: Оспанов С.С. Жәнібек 2014 жыл
Сабақтың мақсаты:Оқушыларға генератордың құрылысын және атқаратын қызметі мен ақауларын тауып үйрету.
Оқушының
білімділігін,
икемділігін жетілдіру.
Оқушының теория
да алған білімін
практикада
қолдана
білу дағдысын
қалыптастыру.
Сапалы жұмыс
жасауға іскерлікке
тәрбиелеп, құзыретті
маман
дайындау.
Ақпараттық
Коммуникативтік
Проблеманы шешу
Сабақтың түрі:Сарамандық жұмыс. Пәнаралық байланысы: Трактор автомобиль пәні, автокөлік құрылысы пәні, электротехника, жөндеу жұмыстары, еңбекті қорғау. Сабақтың көрнекілігі: Плакаттар, технологиялық карталар, тапсырмалар, слайдтар, интерактивті тақта. Пайдаланатын құралдар: арнайы кілттер, генератор, нұсқау картасы. Сабақтың өтетін орны: Зертхана
Ұйымдастыру кезеңі
Оқушыларды түгендеу.
Оларды топқа бөліп, жұмыс орнын әзірлеу.
Кіріспе нұсқау:
Оқушыларға генератор жөндеуге керекті құралдарды атап беру.
ҚАУІПСІЗДІК ТЕХНИКАСЫ МЕН ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
1. Арнай киім ҚТ талаптарына сай болуы тиіс.
2. Құрал-жабдықтар жұмысқа жарамды болып электр құралдары жерге нолденген болуы тиіс.
3. Жұмыс орнында артық заттар мен қоқыс болмауы тиіс.
4. Қыры кеткен немесе гайка өлшеміне сәйкес келмейтін кілт қолдануға тыйым салынады.
Бензин денеге тиген кезде оны жедел түрде керосинмен шайып, артынша сабынды сумен жуу керек. Егер бензин көзге тиген жағдайда онысумен мұқияттап жуып, дәрігерге көрсету керек
Ток өткізгіш, жалғастырғыш, сымдардың дұрыстығын тексеріп, жалғау.
Жаңа сабақты түсіндіру:
Егер адам мен көлік құралын салыстыратын болсақ, онда оның жүрегі ІЖҚ болса, ал адамның нерв жүйесі генераторға(барлық борттық жалғағыштармен бірге) сәйкесінше тиесілі. "Генераторсыз көлік құралы қозғала ала ма?" қозғалады, шамалы уақытқа ғана, тек аккумулятор батареясы отырғанша(былайша айтқанда разрядталғанша). Ал міне, сол АКБ зарядталуы үшін және борттық жүйені қалыпты, жұмыстық кернеумен қамтамасыз ету үшін генератор қызмет етеді. Автокөлік генераторының құрылысы бір қорапта жиналған бөлек- бөлек элементтерден тұрады.
Генератордың қорабы бір жағынан статордың негізі болып табылады. Көбінесе дюралюминиден жасалынады. Оның жақсы желдетілуі үшін терезе тәріздес саңылаулары бар. Қалыптың алдыңғы және артқы жағында ротор орналасатын подшипниктері орнатылған.
Статордың орамы мыс сымдардан тұрады. Сымдар статор сақинасында орнатылады.
Сақина магниттік сапасы жоғары металлдан жасалынған (трансформаторлы темір). Автокөлік генераторы үш фазалық энергия өндіретіндіктен, статордың үш орамы бар, өзара үшбұрыштармен жалғанған. Фазалық орамдардың жалғанған жері түзеткіш көпірге қосылады.
Ротор өзалдына бір орамды электромагнит болып табылады. Орам ротор өзегіне бекітіледі. Орам сыртында ферро магнитті материалдан жасалған сақина болады. Оның диаметрі статордың ішкі диаметрінен 1,5-2мм кіші болады. Реттегіш реле пен ротор орамына келетін кернеуді реттеу үшін мыс сақиналар қолданылады. Олар ротор өзегінде орналасады, ротор орамдарымен графитті щетка арқылы байланысып тұр. Реле-реттегіш генератордағы кернеуді реттеп, бақылайды. Түзеткіш мост н/е диодты мост 40 Ампер тура токты алты диодтан тұрады. Диодтар ток өткізгіш негізде орналасқан, қос-қостан Ларионов схемасымен жалғанған. Мұндай байланыс айнымалы үш фазалыдан, тұрақты кернеу алуға мүмкіндік береді.
Автокөлік генераторының жұмыс істеу принципі.
Автокөлік генераторының жұмысының негізіне статор орамдарында ротор орамында болатын магнит өрісінің көмегімен тұрақты ауыспалы электр кернеуін тудыру.
Қозғалтқыш генератор роторын ремен арқылы қозғалысқа келтіреді.
Электр энергиясының көздері
Автокөліктегі электрэнергиясының көзі - АКБ мен генератор. Автокөлік төмеңгі айналымда не қозғалтқыш іске қосылмаған кезде АКБ энегрия көзі болып табылады. АКБ 2 полюсі бар: “+” электр тізбек тұтынушыларына жалғау үшін, “-” көлік қаңқасына жалғау үшін. АКБ тек 12 В кернеулі тұраұты ток береді, ал генератор орташа және жоғарғы айналымдарда электр энергиясын бере алады. Генератор электр тізбекте АКБ-ге параллель жалғанған. Егер генератор кернеуі АКБ кернеуінен жоғары болса ол оны зарядтай алады.
Электрэнергиясын тұтынушылар Автокөліктегі электр тогын тұтынушы – оның сыртқы жарықтандыру аспаптары(көлемдік оттар, шамдар, бұрылыс көрсеткіштері, артқы номер жарығы), қозғалтқышты іске қосу жүйесі, бақлап-өлшеу аспаптары, терезе тазалағыш, кабина жарығы, дыбыстық сигнал, терезе көтергіш және т.б. Генератор дегеніміз- механикалық энергияны электр энергиясына айналдырушы құрал. Иінді біліктен алынған айналым ремень арқылы шкивқа беріледі, шкив ротор бірлігіне жалғанған. Айналу кезінде ротордағы оң полярлық диод пен теріс полярлық диодта магнит өрісі пайда болады.Двигательдегі айналым жай жүріс болған жағдайда өз қуаты 20- 25 % -ды береді. Электр тогын өндіреді.
Роторда жиі кездесетін ақаулар
Ақауларды жою жолдары
1. Ток бермей қалуы
2. Валдың желінуі
3. Сымдардың үзілуі
4. Бұранданың кетуі
1. Щетканы ауыстырып салу.
2. Вал желінген жағдайда жаңадан вал мен подчивник салынады.
3. Сымдар үзілген жағдайда олар балқып жанады, сондықтан оларды балқыған сымдарды алып жаңартып салынады.
4. Бұрандасы кеткен болса, бұранданы токорьге апарып резбасын қайта жондырып ретке келтіру.
Генераторда жиеі кездесетін ақаулары
Ақаулардың жою жолдары
1. Жетекші ременнің тозуы
1. Ременді жаңартып ауыстыру
2. Щетканың желінуі
2. Желінген щетканы ауыстыру
3. Подшипнигінің шашылуы
3. Подшипнигі шашылған жағдайда оны жаңадан ауыстырып салу
4. Валдың желінуі
4. Егер вал желінген жағдайда валды жондырып қайта салады.
5. Орамдардың бір -бірімен жабысып қалуы
5. Орамдары бір-біріне жабысып балқыған болса, онда сымдардың орындарын жаңартып саламыз
6. Диоттардың жануы
6. Диоттар жанған жағдайда диоттарды ауыстырамыз
7. Генератордың шкивінің шығып кетуі
7. Болтының резбасын қалыпқа келтіру
Электр энергиясының көздері деп нені айтады?
Генератор дегеніміз не?
2. Генератордың атқаратын қызметі?
3. Генераторда кездесетін ақаулар?
4.Техникалық қауіпсіздік ережелерін ата?
Жаңа сабақтан сұрақ- жауап
№
Жұмыс орны
Жұмыс атаулары
Сабаққа қатысқан оқушылар саны
Жұмыс орнының алмасуы
1
1 ауысым
Генераторды бөлшектеу
5
1 2 3
3 1 2
2
2 ауысым
Генератордың ақауларын табу
5
2 3 1
1 2 3
3
3 ауысым
Ротордың ақаулары
5
3 1 2
2 3 1
Оқушылардың ауыспалы жұмыс орны
Нұсқау картасы
Тапсырма 7
Сабақтың мақсаты: Оқушылардың теорияд алған білімдерін практикамен ұштастыру
Сабаққа пайдаланатын құрал жабдықтар: 1. Генератор, 2. Әр түрлі кілттер, 3.Бұрағыштар. 4. Қысқаш, 5. Плакаттар, 6.Оқулықтар,
7. Алғашқы медициналық қызмет көрсету.
Сабақтың уақыты: 6 сағ.
Сабақ өту барысы:
Р/с
Тапсырма
Орындау бағыты
1
Генераторды бөлшектеу
1. Генераторды тазалау
2. Гайкасын ағытып шкивті аламыз
3. Төрт болтты ағытып аламыз 10-ші кілтпен және бұрағышты пайдаланамыз
4. 1-ші қақпағы алынады
5. Подшипнигін аламыз
6. Щеткасын бұрғышпен алу
7. Подшипнигінен бірге валды аламыз
8. Роторды аламыз
9. Диоттардан бөліп айырып алып, орама бөлініп түседі.
10. Соңғы қақпақтан диоттарды айырып аламыз. Диоттар пайкіленген немесе гайка мен бекітіліп тұрады.
Қорытынды сұрақтар: 1. Шкивтің гайкасын немен ағытамыз?
2. Генератордың екі қақпағы немен ағытылады?
3. Валдың подшипнигін қалай аламыз?
Техникалық қауіпсіздік ережелер: Генераторды бұзған жағдайда балғаның басы бос болмауы керек. Бұрағыштың
ұштары талапқа сай болуы керек. Соны мен қатар бұрағыштар қолға тайып кетуін қадағалау қажет. Қол сүртуге немесе бөлшектерді алған кезде қолдары май болмауыүшін шүберек пайдаланамыз. Суырғышты пайдаланған кезде үш тырнақшаларытехникалық пайдалануға сай болуы қажет.
Нұсқау картасы
Тапсырма 9
Сабақтың мақсаты: Оқушылардың өндірістік оқуға деген қызығушылығын, ой- өрісін, шеберлігін дамыту.
Сабақтың мазмұны: Токтың қызметі.
Сабаққа пайдаланатын құрал жабдықтар:
Генератор. 2. Арнайы кілттер. 3. Балға. 4. Шапқы. 5. Қысқаш. 6. Әр түрлі бұрандалар. 7. Плакаттар.
8. Оқулықтар.
Сабақтың уақыты: 6 сағат
Сабақ өту барысы:
р/с
Тапсырма
Жиі кездесетін ақаулар
Ақауларды жою жолдары
1
Ротордың ақаулары
Ток бермей қалуы
Валдың желінуі
Сымдардың үзілуі
Бұранданың кетуі
Щетканы ауыстырып салу.
Вал желінген жағдайда жаңадан вал мен подчивник салынады.
Сымдар үзілген жағдайда олар балқып жанады, сондықтан оларды балқыған сымдарды алып жаңартып салынады.
Бұрандасы кеткен болса, бұранданы токорьге апарып резбасын қайта жондырып ретке келтіру.
Қорытынды сұрақтар: 1. Қандай себептен ток бермей қалады?
2. Бұрандалы не себептен кетеді?
3. Сымның үзілу себебі?
Қауіпсіздік ережелер: Балғамен жұмыс істеген кезде, сонымен қатар шапқы,
қысқаш, бұрағыштарды қолданған кезде қолдарымызға, көздерімізге мұқият болу керек.
Пайкілеген кезде ұқыпты пайкіленуін қарап қадағалау, тексеру.
Сақтық шараларын қатерге алу.
Нұсқау картасы
Тапсырма 8
Сабақтың мақсаты: Оқушылардың теориядан алған білімдерін дұрыс пайдалануға үйрету
Сабақтың мазмұны: Генератордың ақауларын реттеу жолдары.
Сабаққа пайдаланатын құрал жабдықтар: 1. Гинератор. 2. Арнайы кілттер- 9, 12 және 19мм. 3.Түрлі бұрағыштар. 4. Қысқаш.
5. Балға. 6.Шапқы. 7.Плакаттар. 8.Оқулықтар. 9.Алғашқы көмек көрсету жабдықтар.
Сабақтың уақыты: 6 сағ.
Сабақ өту барысы:
Р/с
Тапсырма
Жиеі кездесетін ақаулары
Ақаулардың жою жолдары
1
Генератордың ақауларын табу
1. Жетекші ременнің тозуы
1. Ременді жаңартып ауыстыру
2. Щетканың желінуі
2. Желінген щетканы ауыстыру
3. Подшипнигінің шашылуы
3. Подшипнигі шашылған жағдайда оны жаңадан ауыстырып салу
4. Валдың желінуі
4. Егер вал желінген жағдайда валды жондырып қайта салады.
5. Орамдардың бір -бірімен жабысып қалуы
5. Орамдары бір-біріне жабысып балқыған болса, онда сымдардың орындарын жаңартып саламыз
6. Диоттардың жануы
6. Диоттар жанған жағдайда диоттарды ауыстырамыз
7. Генератордың шкивінің шығып кетуі
7. Болтының резбасын қалыпқа келтіру
Қорытынды сұрақтар: 1. Генератордың ремені үзілген кезде мотор немен жұмыс жасап тұрады?
2. Щеткасы не себептен желінеді?
3. Подшипниктер не себептен шашылады?
4. Генератордың ремені ұзарған кезде қалай анықтаймыз?
Техникалық қауіпсіздік ережелер: Балғамен жұмыс істеген кезде, балғаның сабына көңіл аударамыз. Егер балғаның сабы бос немесе жарылған болса басқа балғаны пайдаланамыз. Бұрағыш пен жұмыс жасаған кезде қолдарына мұқият болу керек. Шапқы мен жұмыс жасаған кезде мұқият ұстап тұрсаңдар қолдарыңызды соғып алуларыңыз мүмкін, себебі шапқы соққан кезде тайып кетуі мүмкін. Егер қолдарыңды жарақаттап алған жағдайда медициналық көмек жасалу керек.
