Сабақ№25 Сабақтың тақырыбы: Өзен шаяны. Тіршілік ортасы және тіршілік ету дағдысы

Міндеттері: Білімділік: өзен шаянының құрылысы тіршілік ортасы және ерекшеліктері туралы түсінік беру.

Көрнекілігі: үлестірмелі карточкалар, таблицалар, муляж

Сабақтың барысы:
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау Тақырыбы: Типтің жалпы сипаттамасы. Буынаяқтылардың буылтық құрттардан ұқсастығы және айырмашылығы. Кластың жалпы сипаттамасы.

1.Мүшелер жүйесінің ерекшеліктеріне қарай типтерге сипаттама беру.

Қарапайымдылар типі 2 ,9,12, 16, 19

Ішекқуыстылар типі 3, 8, 10, 13, 15

Құрттар типі 4, 6, 14, 18, 20

Ұлулар типі 1, 5, 7, 11, 17,
1.Екі үш қуысты жүрегі бар

2.Қолайсыз жағдайда циста түзеді

3. Сәулелі симметрия

4. Алғаш рет аралық мезодерма қабаты түзілді.

5.Өкпе және желбезек арқылы тыныс

6. Алғаш рет зәр шығару жүйесі пайда болды

7.Қанайналым ашық жүйелі

8. Алғаш рет жүйке жасуша пайда болды

9. Талшық, жалған аяқ, кірпік арқ қозғалады

10. Атқыш, аралық жасушалары бар

11.Бас, тұлға,аяқ, бақалшақ

12. Бір жасушалы жәндіктер

13.Көп жасушалы, екі қабат түзілді.

14.Алғаш рет түйық қан айналым жүйесі пайда болды.

15. Регенераци құбылысы алғаш жүрді

16. Асқорту қызметі (фогацитоз,пиноцитоз) жолымен жүреді

17.Үккі тіл, бауыр безі

18. Кірпікшелі дернәсілдерін трохофора деп атайды.

19.Лейшмания, лямблия, құртамыш, трипаносома паразитті жәндіктер

20. Ауыз қуысы-жұтқыншақ-өңеш-жемсау-бұлшықетті қарын-аналь тесігі

1.Тірі ағзалардың сыртқы немесе немесе ішкі тітіргенгіштерге жүйке жүйесі арқылы жауап қайтаруы – рефлекс деп аталады.

2.Денедегі зақымданған немесе жойылып кеткен үлескінің бұрынғы қалпына қайта келу құбылысы регенерация деп аталады.

3. Мезодермадан түзілген мүшелерді қоршап жататын дәнекер ұлпасын – паренхима дейміз

4.Ағзадағы белгілі бір құрылысы бар, үйлесімді қызмет атқаратын дене бөлігі – мүше деп аталады

5.Сиыр цепенінің асбұршақтай көпіршікті дернәсіл – финка деп аталады.екінші

6.Бір ағзада аналықбез бен аталықбездің орналасуы гермафродит немесе қосжынысты деп аталады.

7.Құрттың сыртын дене жабынының жасушаларынан бөлінетін тұтас қабықша – кутикула деп аталады.

8.Ұрықтанған жұмыртқадан тікелей ересек жәндікке ұқсас жас жәндіктердің пйда болуы – тура даму деп аталады.

9. Жұмыртқадан шыққан дернәсіл ересегіне мүлдем ұқсамай пайда болатын үрдісті – түрленіп даму деп аталады

1.Буынаяқтылар типіне жататын жәндіктердің тіршілік ортасы – суда да, құрлықта да, паразиттік жолмен де тіршілік етеді. +

2.Аяғы бунақталған +

3. Сәулелі симметриялы -

4. Денесінің сырты тығыз кутикуламен қапталған -

5.Бас,көкірек, құрсақ +

6. Ауыз апараттары кеміруге, шаншып соруға, жалауға бейімделген +

7.Көру, иіс сезу, сипап сезу, тепе-теңдік сақтау жақсы дамыған +

8. Зәр шығару мүшелері жасыл без, мальпигий және сатанбез тамыршалары бар +

9. Асқорыту жүйесідамымаған -

10.Буынаяқтылар даму кезінде жиі-жиі түлемейді -

ІІІ. Жаңа сабақ

Жоспар;

Миға шабуыл.

- Тақтадан қандай жәндіктердің суретін көріп тұрсыңдар?

II. Мағынаны тану

1.Мәтінмен жұмыс

Өзен шаяны өзен-көлдер мен ағынды тоғандарда мекендейді. Бұл-судың тазалығын қажет ететін шаян. Шаянның денесі екі бөліктен: баскөкірек және құрсақтан құралады. Баскөкірек бөлігінде бірі- ұзын, бірі-құсқа екі жұп бунақтанған мұртшалары, екі көзі мен ауыз мүшелері алдыңғы жағында болады. Бұлардан сәл төменірек бес жұп бунақтанған аяқтар көрінеді, олардың алдыңғы екеуінің ұшында үлкен қысқышы бар, ал қалған төрт жұбы жүретін аяқтар болып есептеледі.Шаянның баскөкірегі алты бунақты құрсақпен жалғасып, бунақтардың әрқайсысында екі-екіден екі тармақты қысқа аяқшалар болады. Шаянның құрсағы жалпақтау келген қатты тақташадан тұратын құйрық жүзбеқанатымен аяталады. Құрсақтың соңғыбунағында аналь тесігі болады.Шаян денесін қатты хитинді жабын қаптағандықтан, сілемейлі қабықшамен қапталған денені шұбалшаң тәрізді соза немесе жиыра алмайды. Сондықтан ол су түбінде бунақтанған жүру аяқтары арқылы жүреді , суда бунақтанған құрсағын лезде бүгіп, құйрық жүзбеқанатын қатты серпу арқылы жүзеді. Су түбінде қозғалғанда- алға қарай, суда жүзген кезде артқа қарай қозғалады. Бұд кезде хитинді жабынмен қапталған аяқ немесе құрсақ бунақтары сауыттың ішкі жағындағы бұлшықеттер арқылы қимылдайды.Шаянның сауыты қорғаныш жабын болады, ішкі қаңқа тәрізді бұлшықеттер арқылыбуындасқан сүйектерді қимылға келтіріп, қызмет атқарады.

5 құрсақ Н) қозғалатын 6 бунақтан тұрады

Шаян аулау ойыны

Буынаяқтылар деп неге аталады?

Қандай кластарға бөлінеді?

Қандай ортада мекендейді?