Сабақтың тақырыбы: Организмнің ішкі ортасы:қан, ұлпа сұйықтығы, лимфа. Қан. Сабақтың мақсаты: Білімділігі

Организмнің ішкі ортасын қан, ұлпа сұйықтығы, лимфа құрайды. Ішкі ортаның тұрақтылығы ( гомеостаз) ағза ұлпаларының тіршілігі, дұрыс қызмет атқаруы үшін өте маңызды. Гомеостазды жүйке және эндокриндік жүйелер реттейді. Қан -дәнекер ұлпаға жатады.

Ол адамның ішкі ағзасын толтырып тұратын үш сұйықтықтың біреуі. Қан, жасушаларға оттегін,қоректік заттар жеткізу,СО₂ және ыдырау өнімдерін сыртқа шығару қызметін атқарады.Сонымен қатар жылуды реттейді. 23 секундта қан денені бір рет айналып шығады. Сонымен бірге қан қорғаныш, тасымалдау /гормондар/ қызметін де атқарады.

Қанның қызметі:

• 
  Адам ағзасында қан әрбір мүшені, дененің әрбір жасушасын бір-бірімен өзара байланыстырады.
  
• 
  Оттекті өкпеден ұлпаларға жеткізіп, көмірқышқыл газынан тазартады.
  
• 
  Қорек заттарды асқорыту мүшелерінен ұлпаларға жеткізеді.
  
• 
  Ағзаның соңғы қажетсіз өнімдерін бүйрекке және т.б. мүшелерге тасымалдайды.
  
• 
  Дене температурасының тұрақтылығын сақтайды.
  
• 
  Ағзаны зиянды микроптардан қорғайды
  
• 
  Ішкі секреция бездерінен бөлінетін гормондарды тасымалдайды.
  
• 
  Жасушаларда қышқылдың, судың денгейін реттейді.
  
• 
  Қорғаныштық қызмет атқарады (қанның ұю қабілеті).
  

Қанның ең керемет қасиетінің бірі – ұюы. Қан ұйығанда тромб түзіледі. Тромб-фибрин ақуызынан түзілген. Ұю Са / кальций/ тұздарының қатысуымен жүреді. . Тромбоциттер – сүйек майының ірі жасушаларының ыдырауынан түзіледі (57-сурет). Ыдысқа құйылған қанның екінші қабатын тромбоциттер құрайды. Тромбоциттердің диаметрі 2–5 мкм, түссіз, домалақ немесе сопақша пішінді ядросыз жасуша. Қанның 1 мм³-де 250–400 мың тромбоциттер болады. Қанның ұюына қатысады. Тромбоциттер сүйек кемігінің майында жасалады. Қан тамырлары зақымданғанда тромбоциттер тез бұзылып, қанды ұйытатын ерекше зат бөледі. Қан тамырларының зақымданған жерлерін бітейді. Тромбоциттердің тіршілік ұзақтығы 7–10 күн.

Қанның қызыл түсті болуы – эритроцитке байланысты.. Олар оттегін өкпеден жасушаларға апарады, ағзадағы СО₂ сыртқа шығарады.

Лейкоциттер – қорғаныш қызметін атқарады, ал тромбоциттер – қанның ұю қызметін атқарады. Қан жасушалары сүйек кемігенде, көк етте. Лимфа түйіндерінде түзіледі. Адамның 1 мм³ қанында 4–9 мың әр түрлі топқа жататын (лимфоцит, моноцит және т. б.) лейкоциттер болады. Лейкоциттер құрылыс ерекшелігіне сәйкес 2 топқа бөлінеді: түйіршікті және түйіршіксіз. Түйіршікті лейкоциттердің цитоплазмасында ұсақ түйіршікті түзілістер болады. Түйіршікті лейкоциттерге – нейтрофилдер (45–75%), эозинофилдер (1–5%) және базофилдер (0–1%) жатады. Түйіршіксіз лейкоциттерге – лимфоциттер (18–30%), моноциттер (2–9%) жатады (қосымша бет). Олардың цитоплазмасында түйіршікті түзілістер болмайды. Лейкоциттер сүйек кемігінің майында, лимфа түйіндерінде, айырша безде және көкбауырда түзіледі. Қанда таңертеңгі ашқарында (тамақ ішпегенде) аздау, тамақтанғаннан кейін көбейеді. Тіршілік ету ұзақтығы 2–5 тәулік. Эритроциттер сияқты лейкоциттер де көкбауыр мен бауырда жойылады

Эритроциттер – ядросы жоқ. Олардың орташа d – 7, 2 - 7, 5мкм – құрамында қызыл түсті беретін гемоглобин нәруызы бар Гемоглобин құрамында темір (гем ) және нәруыздық бөліктер (глобин ) кіреді. – қанның 1мм көлемінде 4, 5 - 5млн эритроцит бар. - олардың ортасы қысыңқы тегершік пішінді. Бұл эритроциттердің бетін 1, 5 есе үлкейтеді және газдардың мол көлемде алмасуына бейімірек келеді. - орташа тіршілік ұзақтығы 120 күн. - сүйектің қызыл кемігінде түзіледі. - бауыр мен көкбауырда жойылып отырады. - қызметі: өкпеден ұлпаларға оттегіні, ал ұлпалардан өкпеге көміртегіні тасымалдайды.

Қаназдық (анемия) ауруының пайда болу себептері:

1.Қандағы эритроциттер санының кемуінен, гемоглобин мөлшерінің азаюынан.

2.Адамнан көп қан кеткен жағдайда.

3.Интоксикацияда.

4.В₁₂ витаминінің жетіспеуінен де болады.

Жаңа сабақты бекіту:

1.Қанның негізгі қызметі қандай?

2. Қан жасушаларын ата

3.Қан ұйымайтын ауру қалай аталады?