Шаймардан Меруерт

Жоспар:
1. Кіріспе.
2. Əртүрлі глобальды əлеуметтік өзгерістер теориялары.
3. Глобальды(жаһандық) əлеуметтік өзгеріс себептері.
4. Əлеуметтік өзгерістерге мысалдар.
5. Глобальды əлеуметтік өзгеріс - гендірлік теңдік.(Феминистер
қоғзалысы)
6. Қорытынды.
7. Пайдаланылған əдебиеттер тізімі.
Кіріспе
Əлеуметтік өзгерістер дегеніміз не?
Əлеуметтанушылар əлеуметтік өзгерістерді мəдениеттердің, институттар
мен функциялардың өзгеруі ретінде анықтайды. Əлеуметтік өзгерістердің
көпшілігі бірден болмайды. Қоғамда əлеуметтік өзгерістер көбінесе өте
баяу жүреді. Жұмысқа көптеген əлеуметтік бөліктер мен күштер қатысады,
олардың көпшілігі тұрақтанып қалған нормаларды бұзуға қарсы тұрады.
Барлық қоғам белгілі бір кезде осындай өзгерістерден өтеді. Мұны білу
үшін тарихты зерттеуші болудың қажеті жоқ. Қазіргі қоғамды қарастырып
жəне оның жүздеген жылдар бұрын қандай болғаны туралы ойлаған
жеткілікті. Осыған қарап қоғам мүлдем басқа деңгейге көтерілді деуге
болады.
Əлеуметтік өзгерістердің қалай жұмыс істейтіні туралы қандай теориялар
бар?Қандай жаһандық əлеуметтік өзгерістер болды? Кəзір олар қалай
жұмыс істейді? Себептері мен салдары қандай?

Əлеуметтік өзгерістер теориялары
Белгілі бір өзгерістерге ұшырау барлық қоғамда болатыны сөзсіз бірақ,
неге бұл орын алатыны түсініксіз. Ғасырлар бойында əлеуметтанушылар
əртүрлі идеялар мен модельдермен күрескен. Əлеуметтік өзгерістердің үш
негізгі
теориясы
бар:
эволюциялық,
функционалистік
жəне
конфликтологиялық.
1) Эволюциялық
Əлеуметтік өзгерістердің эволюциялық теориясы 19 ғасырда танымал
болды. Əлеуметтанушылар Дарвиннің эволюция теориясын қоғамға
қолданады. "Əлеуметтанудың əкесі" танымал Огюст Конт эволюциялық
модельге сенді. Бұл теорияға сəйкес қоғам əрқашан "жоғары деңгейге "
жетеді. Организмдер қарапайымнан күрделіге қалай дамиды, дəл солай
қоғамдар да дамиды. Тез бейімделмейтін қоғамдар артта қалады. Бұл
көптеген əлеуметтанушыларды Батыс қоғамы өздерінің "дамыған"
жағдайына байланысты "жоғары" болуы керек деген қорытындыға келді.
Алдымен əлеуметтік эволюционистер барлық қоғамдар бірдей прогресс
тізбегінен өтуі керек деп тұжырымдады. Қазіргі теоретиктер өзгерістерді
көп сызықты болады деп ойлайды. Яғни қоғамдар əр түрлі жəне əр түрлі
бағытта дами алады.
2) Функционалистік теория
Əлеуметтік өзгерістердің функционалистік теориясы қоғам адам ағзасына
ұқсас дейді. Əрбір бөлік органға ұқсас. Жеке бөліктер өздігінен өмір сүре
алмайды. Əлеуметтанудың ірі көшбасшы ғалымы Эмиль Дюркгейм
қоғамның барлық бөліктері үйлесімді болуы керек деп есептеді. Егер олар
біріктірілмесе, "құмнаң артық емес" болады яғни қоғам құлдырауға
ұшырайды. Бір бөлігі зардап шеккенде, барлық басқа бөліктер тез
бейімделуі керек. Неліктен? Функционалистік теория қоғам əрқашан
тұрақтылыққа ұмтылады деп санайды. Туындаған мəселе уақытша
болсада,ол басқа бөліктерден назар аударуды қажет етеді. Бұл əлеуметтік
өзгерісті білдіреді.

Əрине функционализмде де өз сыншылары бар . Көптеген адамдар бұл
теория қоғамның элитасы көбінесе үйлесімділік пен тұрақтылықтың
миражын сақтайтынын ескермейді. Теория нəсілді,жынысты жəне
əлеумметтік классты да ескермейді. Функционализм өзінің шыңына
1940-50 жылдары жетті, бірақ 1960 жылдарында құлдырады.
3) Қақтығыс теориясы
Жанжал теориясы қоғам табиғаты бойынша тең емес жəне бəсекеге
қабілетті деп санайды. Карл Маркс бұл теорияны алға тартты. Маркс
эволюциялық модельге белгілі бір дəрежеде сенгенімен, ол əр фаза
бұрынғыдан да жақсы нəрсеге əкеледі деп ойламады. Көбінесе байлар мен
элиталар осал топтарды пайдалану арқылы қоғамның қалған бөлігін
басқарады. Бұл іс-əрекет адамдарды жанжалға итермелейді. Нəтижесінде
əлеуметтік өзгерістер орын алады. Қақтығыс моделі жылдар бойы дамыды.
Бұл феминистік теория, квир теориясы жəне сыни нəсілдік теория сияқты
басқа теорияларда кездеседі.