Шешендік сөздер-құнды мұра, асыл қазына
жүктеу/скачать 63,62 Kb.
|
Шешендік сөздер құнды мұра
| Шешендік сөздер-құнды мұра, асыл қазына
Тәрбие сағаты 9-а сыныбы Шешендік сөздер — құнды мұра, асыл қазына Тақырыбы: Шешендіі сөздер — құнды мұра, асыл қазына. Білімділік мақсат: шешендік сөздің алуан сипаттарын, шешендік сөздің түрлері, ерекшеліктері туралы мағлұматты тереңдете түсу;ихалқымыздың даналығының-шешендік асыл қазынасының тәлім-тәрбиелік сипаттарын, ғасырлар бойы халық сынынан екшеліп өткен құнды мұра eкендігін таныту; шешендік сөз өнерінің «өнер падишасы» саналатындығын, шешендіктің шалқар шабыт, шалқыған сыр мен сезімнен туатынын, даналығын ой, көркем сөз өрілімін талдай оқу. Төле би, Қаз дауысты Қазыбек би, Әйтеке би өмірлері жайлы мәлімет беру; олардың өркем сөзден «сарай салған» шешендіктерімен бірге қазақтың әйгілі де айбарлы билері екендігін таныту; ділмар шешендіктеріне байланысты әңгіме, аңыздарды талдата оқыту: сөз астарының мән-мағынасын ашқызу, мазмұнын меңгерту, құрылысын таныту. Дамытушыльщ манқсат: Оқушылардың шешендер сөздеріндегі оралымды өткір ойды анық танып, талдай білулерін жетілдіре отырып, ой белсенділігін дамыту; шығармашылық ізденіске бағыттау;оқылған жайға көзқарасын анық жеткізу дағдыларын, мәнерлеп оқу шеберлігін,сөйлеу мәдениетін қалыптастыру. Тәрбиеліі мақсат: кемеңгер шешендердің — үлгі-насихатқа толы ғұмыр иелерінің даналық ой маржандарын, сырлы сөздерін бойға сіңіру, адамдық қасиеттерін үйрену, әділдікті ту етіп жоғары көтерген, ел тұтастығын сақтауға зор мағына берген билер келбетін үлгі тұту, істерін өнеге ету; халықтық мұра — шешендік сөздерді және халықтық салт-дәстүрімізді сaқтап, шешендік өнерді қадірлеуге, ұлттық құндылықтарды бағалауға тәрбиелеу. Түрі: ұжымдық, топтық Әдісі: сұрақ-жауап, ой қозғау, жарыссөз, топпен жұмыс көрнекілігі: қанатты сөздер, әлем ойшылдарының шешендік өнер туралы пікірлері, билер суреттері Техникалық құралдар: интерактивті тақта, дербес компьютер І кезең: «Шешендік өнер» Үй тапсырмасы: 1. Шешендік сөздің І, ІІ кезеңдері — ХІ-ХІІІ ғасырлар аралығы. Майқы би мен Аяз биден басталады. Шешендік сөздің ІІ кезеңі — ХІҮ-ХҮІ ғасырларды қамтиды. Оған Асанқайғы, Жиренше шешендер жатады. 2. Шешендік сөздің ІІІ кезеңі — ХҮІІІ ғасырда өркендей түсті. Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, Шашқақұлы Жәнібек, Төле би, Әйтеке би, Қазыбек би. Шешендік сөздің ІҮ және Ү кезені — 2-ге бөлінеді. «Хан-сұлтандарға қарсы шешендер», Байдалы би, Ер Жәнібек, Тіленші би, Мөңке би Т.б. (Жауаптары бойынша бағаланады) ІІ кезең «Шешендік ҚҰПИЯ сөздер» Осымен, «Шешендік сөз» бөлімі аяқталды. Әділ қазылардың бағасымен таныс болыңыздар. ІІ кезең «құпия сандық». Бұл бөлімде шешендердің сөзінен үзінді беріледі немесе шешендік сөздерді жалғастыруға байланысты тапсырмалар беріледі. 1. Шешендік сөз қайдан бастау алады? (халық ауыз әдебиетінен) Ағын судың өлген і — Жалғасmырыңыздар кімдікі, (Жиренше шешен) Алты ай қыста қатқаны. Асқар таудың өлгені, Басын бұлттың жапқаны. Ай мен түннің өлгені, Еңкейіп барып батқаны. қара жердің өлгені қар астында жатқаны. Ажал деген атқан оі, Бір Алланың қақпаны. Дүниеде не өлмейді? Жақсының аты өлмейді, Ғалымның хаты өлмейді. 2. Ата-ананың қадірін Балалы болғанда білерсің .. -деп басталатын сөз кімдікі, шешеннің сөзін жалғастырыңыздар. (Абыз би) Ағайынның қадірін Жалалы болғанда білерсің. Балалықтың қадірін Саналы болғанда білерсің. 3. Құйрығы жоқ жалы жоқ, құлан қайтып күн көрер … деп басталатын сөз кімдікі, шешеннің сөзін жалғастырыңыздар. (Асанқайғы) Аяғы жоқ, қолы жоқ, жылан қайтып күн көрер? Шыбын шықса, жаз болып, таздар қайтып күн көрер, Жалаң аяқ балапан, қаздар қайтіп күн көрер? 4. «Ағай ының көп болса, Бірлігі оның бек болса, Жамандық жер кез келсе, Бір-біріне сеп болса, Бүтін тұрған бұзылмай Отыз екі тіспен тең» — кімнің сөзі, мағынасын ашыңыздар. (Шал ақын) 5. «Жаңбыр жаумаса, жер жетім, Басшысы болмаса, ел жетім, ұқпасқа айтқан сөз жетім … Атың жақсы болса, Ер жігіттің пырағы. Балаң жақсы болса, Жан мен тәннің шырағы. Әйелің жақсы болса, Бірінші иманың, ________________________________________ :Жүргізуші: Армысыздар ұстаздар, оқушылар, қадірменді қонақтар! Тілім үшін мың өліп, тірілді елім, Аралыммен арыммен қатар қойып, Тілді қорғау — парызым бүгін менің! — дей отырып, «Шешендіі сөздер — құнды мұра, асыл қазына» атты фольклор сайысын назарларыңызға ұсынамыз. Ақталған ақ арманы, үміттері, қашан көрсең жүреді күліп тегі • қаумалаған ағайын, аманбысың, Аманбысың, сайыстың үміткері Сайыскерлерімізді таныстырып өтейік. Сайысқа барлығы 6 оқушы қатысады. Әр топта 3 оқушыдан. І топ — «Сұңқар», ІІ топ — «Тұлпар» Шын жүйрік шабысымен танылады, Нақты білім, терең ой саналады. Баға берер әділқазы ортамызда, Сіздерге құрметпен қол соғылады Әділғазылар алқасымен таныс болыңыздар. 1. ……………. 2. …………… 3. …………. Жақсылық адамдардың тілегі екен, Тілейтін жақсылықты жүрегі екен. Дәстүрі қазағымның сарқылмаған, Шарттарын сайыскерлер біле ме екен? — сайысымыздың жобасымен таныстырып өтейік. Сайыс 4 кезеңнен тұрады. 1. «Шешендік сөз», 2. «Құпия сандық, 3. «Билердің сөзі — ақылдың кені». 4. «Көп ішінде сөйлеген — көсемдіктің белгісі» Сайыстың әрбір бөлімінен соң ұпай саны шығарылып отырады. Ең жоғары ұпай — «5». Жеңімпаздар дипломымен марапатталады. Сайыстың шарты түсінікті болса, «Шешендік сөздер — құнды мұра, асыл қазына» атты сайысты бастаймыз. 1 — кезең. «Шешендік сөз». Ережесі: Мұнда әр топ шешендіі сөзге байланысты үйге берілген тапсырмаларын қорғайды. Сіздердің жүмыстарыңызды әділқазылар алқасы бағалайды. І кезең: «Шешендік сөз». Мұнда үйге берілген тапсырма бойынша дайындықтарыңыз тексеріледі. Үй тапсырмасы: 1. Шешендік сөздің І, ІІ кезеңдері — ХІ-ХІІІ ғасырлар аралығы. Майқы би мен Аяз биден басталады. Шешендік сөздің ІІ кезеңі — ХІҮ-ХҮІ ғасырларды қамтиды. Оған Асанқайғы, Жиренше шешендер жатады. 2. Шешендік сөздің ІІІ кезеңі — ХҮІІІ ғасырда өркендей түсті. қаракерей қабанбай, қанжығалы Бөгенбай, Шапшақұлы Жәнібек, Төле би, Әйтеке би, Қазыбек би. Шешендік сөздің ІҮ және Ү кезеңі — 2-ге бөлінеді. «Хан-сұлтандарға қарсы шешендер», Байдалы би, Ер Жәнібек, Тіленші би, Мөңке би Т.б. (Жауаптары бойынша бағаланады). 1. Шешендік сөз қайдан бастау аладЬы? (халық ауыз әдебиетінен) 2. Ағын судың өлгені — жалғасmырыңыздар Алты ай қыста қатқаны, қара жердің өлгені, қар астында жатқаны. 3. қаз дауысты қазыбектің әйгілі «Біз қазақ деген мал баққан елміз … »-деп басталатын сөзін жалғастыру 4. «Жаңбыр жаумаса, жер жетім, Басшысы болмаса, ел жетім, Ұқпасқа айтқан сөз жетім … » қай шешеннің сөзі? (Төле би) 5. «Ай, Абылай, Абылай! Сені мен көргенде, Тұрымтайдай ұл едің … Сен қай жерде жүріп жетілдің? Үйсін Төле бидің Түйесін баққан құл едің» — деп жырлаған би кім? 6. «Атадан жақсы ұл туса, Елінің оңы болады. Атадан жаман ұл туса, Көшінің соңы болады,» — кімнің сөзі (қаз дауысты қазбек би) 7. «Күлдір де күлдір кісінетіп, күреңді мінер ме екенбіз? Күдеріден бау тағып, Ақ кіреуке киер ме екенбіз» — деп жырлаған шешен кім? 8. Қазaқ шешендеріне тән қасиет … * елші, мәмілегер * тәрбиеші * саясаткер, қоғам қайраткері, ақын * заңгер * ойшыл, ғалым * шешен * психолог ІІІ І кезең «Билердің сөзі- ақылдың кенi» (Ойmолғау; жазады, өз ойларымен жалғастырады) ./ «Не жақын?» Тату болса, ағайын жақын … ./ «Не қымбат?» Алтын ұяң — Отан қымбат … ІҮ кезең: «Көп ішінде сөйлеген – көсемдіктің белгісі, Көпке сөзі ұнаған — шешендіктің белгісі» мақал-мәтелдер сайысы Туған жер, шешендік өнер, сөз туралы мақал мәтелдер ҚОРЬІТЬІНДЬІ. Ұпай сандарын шығару, марапаттау. ________________________________________ ..,.. ..Екінші -жиғаның, Үшінші-ырысыңның тұрағы. »қай шешеннің сөзі, мағынасын ашыңыздар.? (Төле би) 6. «Ай, Абылай, Абылай! Сені мен іөргенде¬ Тұрымтайдай ұл едің, Түрікстанда жүр едің. Әбілмәмбет патшаға қызметкер болып тұр едің. қалтақтап жүріп күнелтіп, Уйсін Төле билердің Түйесін баққан құл едің. » — деп жырлаған би кім және бұл жыр кімге арналған неліктен? (Бұхар жырау) 7. «Атадан жaқсы ұл туса, Елінің оңы болады. Атадан жаман ұл туса, Көшінің соңы болады,» — кімнің сөзі (Қаз дауысты қазбек би) 8. «Күлдір де күлдір кісінетіп, Күреңді мінер ме екенбіз? Күдеріден бау тағып, Кіреуке киер ме екенбіз» — деп жырлаған шешен кім? (Ақтамберді жырау) Әділқазылар қорытындысын шығарады. жүктеу/скачать 63,62 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|