Оқушыларды қан топтары бойынша топтарға бөлу: I, II, III топтары
2. Психологиялық ахуал орнату
Қос шеңбердегі комплименттер (Оқушылар екі шеңберге (ішкі және сыртқы) бөлініп, бір-біріне жүзін қаратып тұрады. Ішкі және сыртқы шеңберде бір-біріне бет қаратып тұрған оқушылар кезектесіп бір-біріне комплимент айту керек. Содан кейін ішкі шеңбердегілер оң жаққа бір адым жасап, алдында алмасып тұрған басқа оқушымен комплименттермен алмасады.
1. Адам ағзасында иммундық жүйе қандай қызмет атқарады?
2.Иммундық жүйеге қандай мүшелер жатады.
3.Кемік майының қызметі.
4.Иммундық жүйенің шеткі мүшелерін сипаттаңдар.
5.Лимфоцит жасушалары қандай топтарға бөлінеді?.
6.Лимфоцит қандай қызмет атқарады.
7.Қарсыденелер дегеніміз не?
2-кезең. «Сандар құпиясы»
2-кезең. «Сандар құпиясы»
1.Тромбоциттердің тіршілік ұзақтығы
7-10 тәулік
2.Лимфа түйіндерінің саны
460
3.Адам ағзасында қанша бадамша без болады.
6
4.Ересек адамдағы кемік майының мөлшері
2,5-3кг
5.Көкбауырдың ұзындығы
10-14см
3-кезең.Биологиялық диктант (дәптермен жұмыс)
3-кезең.Биологиялық диктант (дәптермен жұмыс)
1.Ересек адамдардың сүйектерінде қызыл түсті........., сары түсті .......... болады.
2. ................. -екі бөліктен тұратын сыңар мүше.
3.Лимфа түйіндері әрі ................, әрі ................. сүзгінің қызметін арқарады.
4.Антигендерге қарсы ағзада түзілген заттарды-.......... деп атайды.
1.Ересек адамдардың сүйектерінде қызыл түсті кемік майы, сары түсті жілік майы болады.
2. Айырша без -екі бөліктен тұратын сыңар мүше.
3.Лимфа түйіндері әрі биологиялық, әрі механикалық сүзгінің қызметін арқарады.
4.Антигендерге қарсы ағзада түзілген заттарды-қарсы денелер деп атайды.
Әр оқушының алдына жеке «Оқушы парағы» берілген. Жаңа сабақты игеру барысында осы парақты толтырасыңдар. «Қан тобы» сөзі бәрімізге таныс. Балалар, сендер ол туралы не білесіңдер және не білгілерің келеді?
Не білемін?
Нені білгім келеді?
Төрт қан тобы болады
1.Қан тобын қалай анықтайды?
2.Қан тобын қандай ғалым ашқан? т.б.
Ой қозғау»
Оқушылардың жаңа сабаққа қызығушылығын ояту мақсатында «Қан топтары» таныстырылымы көрсетіледі.
Адам организміндегі қанның жалпы мөлшері қанша?
Қан топтары қаншаға бөлінетінін білесіңдер ме?
Қандай жағдайда адамға қан құяды?
Жаңа сабақ: Қан топтары және қан құю
Білу
Жаңа сабақ:
Жаңа сабақ:
«Қан құю, қан топтары»
Қан айналады жүректің әмірімен,
Қан тілдеседі жүрек деген тәңірімен.
Ақ түсті мөлдір және қызылданып,
Адамға күш береді пәрменімен.
Ата-бабамыздың ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан қасиетті дәстүрінің бірі- жеті атадан асқанша бір-бірімен қыз алысып, қыз беріспеу дәстүрі.Аталары туыс,қандары жақын адамдар бір-бірімен үйленсе, олардан туған ұрпақтың өмірге аурущаң, ақыл-есі кем болып туылатынын атам қазақ ежелден-ақ білгенін Бұқар жыраудың мына бір өлең шумағынанда көруге болады:
Ата-бабамыздың ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан қасиетті дәстүрінің бірі- жеті атадан асқанша бір-бірімен қыз алысып, қыз беріспеу дәстүрі.Аталары туыс,қандары жақын адамдар бір-бірімен үйленсе, олардан туған ұрпақтың өмірге аурущаң, ақыл-есі кем болып туылатынын атам қазақ ежелден-ақ білгенін Бұқар жыраудың мына бір өлең шумағынанда көруге болады:
«Жаманнан жақсы туса да,
Жақсыдан жаман туса да,
Тартпай қоймас тегіне»,-деген.
Су
90-92%
Эритроциттер
4,5-5,0 мың
Лейкоциттер
6-9 мың
Тромбоциттер
250-400 мың
Плазма
55-60%
Қан жасушалары
40-45%
Қан
Қан топтары .1900жылы-бір адамның қанының екінші адамға сәйкес келе бермейтіні анықталды.1901жылы австриялық ғалым К.Ландштейнер қанның үйлеспеушілігін зерттеу негізінде адам қанының 4-тобын ашты.Олар:
Қан топтары .1900жылы-бір адамның қанының екінші адамға сәйкес келе бермейтіні анықталды.1901жылы австриялық ғалым К.Ландштейнер қанның үйлеспеушілігін зерттеу негізінде адам қанының 4-тобын ашты.Олар:
Эритроциттердің бірігіп қалуын аглютинация деп атады.
Донор-қан беретін адам.Реципиент-қанды қабылдайтын адам.Егер донор мен реципиенттің қаны сәйкес келмесе қан үйлеспейді.
I II III IV
Қан тобы
Эритроцитте болатын аглютиногендер
Қан құюға болатын топтар
Қан беруге болатын топтар
0 (І)
-
O,A,B,AB
O
A (ІІ)
A
A,AB
O,A
B (ІІІ)
B
B,AB
O,B
AB (IV)
A және В
АВ
О,А,В,АВ
Қаны 1-топқа жататын адамның қанын барлық топқа аз мөлшерде 200-300мл құюға болады.
Адамда қан топтарын бір ғана ген бақылайды. Осы геннің бір локуста үш түрлі аллелі бар.Олар: IA,IB,IO
Осы аллелдердің бір-бірімен өзара әрекеттесу варианттары қанның тобын көрсетеді.
I0 I0 – I-топ
I0 IА – IАА – II-топ
I0 IВ-IВ IВ- III-топ
IA IA-IV-топ
Rh -фактор-ерекше нәруыздық зат.Оны ең алғаш 1940жылы К.Ландштейнер макака-резус маймылының қанынан анықтаған. Rh –ұрпақтан-ұрпаққа беріледі,өмір бойы өзгермейді.Адамдардың 85% –ның қанында резус-фактор бар,оларды оң-резус-фактор деп атайды.Ал адамдардың 15% –да резус-фактор жоқ, оларды теріс-резус-фактор деп атайды.Резусы теріс қанды резусы оң адамға ешқашанда құюға болмайды.
Түйіндей келе,дүниеге келген әр адам өзінің қан тобын және резусын білуі қажет.
Қанның мінезге қатысы қандай?
Қанның мінезге қатысы қандай?
1.Қанның тобы О.Мұндай адамдардың күш-қуаты,ерік жігері өте мол болады.Елмен тез тіл табысқыш,жұмысты жанын салып істейтін адамдар.
2.Қанның тобы А. Бұл адамдар адал әрі тындырымды.Өз мамандығы бойынша өнімді түрде жоғарылайды.Егер бір нәрсені қолға алса,тындырмай қоймайды.Олар «иә» деп келіссе, оған толық сенуге болады.
3.Қанның тобы В. Бұл адамдар сезімтал,кез-келген нәрсені тез үйреніп алуға бейім,өте сабырлы болады.
4.Қанның тобы АВ. Олардың бойындағы құштарлық барлық қиындықты ешкімге айтпай,жалғыз жеңгенді қалайды.
1.Термин сөздермен жұмыс. Дәптермен жұмыс.
1.Термин сөздермен жұмыс. Дәптермен жұмыс.
Аглютинация-
Донор-
Реципиент-
Иммунитет-
Резус-фактор-
3.Сергіту сәті. Мақал-мәтелдер жарысы.
3.Сергіту сәті. Мақал-мәтелдер жарысы.
1.Сыртта ұзақ жүргенің-ұзақ өмір сүргенің.
2.Қимыл-қозғалыс-кәрілікпен күресудің ен тиімді құралы.
Қанның өзі бөлінеді әрбір топқа,
Ол топтар бір-бірімен жақын доста.
Қан кеткенде топтастар көмектесер,
Донор болу қасиетті іс нағыз досқа.
Жұмбақтар.
1.Соғады күні-түні алмай тыным,
Құлайды ол тоқтаса таудай тілің.
2.Сан түрлі дәмге мән беріп,
Сөз сөйлеткен әнге еріп.
Бір жапырақ қызыл ет,
Атқарады үлкен қызмет
Түсіну
Түсіну
Шеңбер» стратегиясы бойынша мәтінмен жұмыс жасау
І-топ: Қан құю
ІІ-топ: Қан топтары
ІІІ-топ: Резус-фактор
Қолдану
Қолдану
Мәтінін және қосымша интернет материалдарын пайдаланып, әр топ өз тапсырмаларын постерге түсіріп, оны қорғайды.
І-топ: Қан құю
ІІ-топ: Қан топтары
ІІІ-топ: Резус-фактор
Семантикалық карта
Сұрақтар
Жауабы
Реципиент
1900
донор
4
2
Қан беретін адам
Қан қабылдайтын адам
Қан топтары нешеге бөлінеді
Бір адам қанының екінші адамның қанымен сәйкес келе беремейтіні қай жылы ашылды
Иммунитет нешеге бөлінеді
Топтастыру
Топтастыру
Қан құюдың маңызы
«Ой түйін».Интербелсенді тақта арқылы ауызша тест сұрақтарына жауап беру
1.Қан ұйымайтын ауру қалай аталады? а) Пневмония ә) Гемофилия б) Холера в)Дифтерия г)Скарлатина 2. Қан беретін адам а)реципиент ә)донор б)фагоцитоз в)пиноцитоз г)резус; 3. Универсалды донор деп қандай қан топтарын атайды? а)ІІтоп ә)І топ б)ІІІ топ в) ІҮ топ 4. Адам қанының төрт тобын ашқан және осы еңбегі үшін Нобель сыйлығын алған ғалым кім? а)Э.Дженнер ә)К.Ландштейнер б)И.И.Сеченов в)И.И.Мечников 5. Өзіңнің қан тобыңды неге білу керек? а)фагацитоз үшін ә)пиницитоз үшін б)агглютинация болмау үшін
1.Химик. Темір-тіршіліктің маңызды элементі.Қанның қызыл түсті болуы темірге байланысты.Темір оттегіні тасымалдайды.Ол қанның құрамдас бөлігі-гемоглобиннің маңызды бөлігі-гемге байланысты.Адам денесінде 4,2 г темір болады.
2.Дәрігер. Адамға темір жеткіліксіз болған жағдайда адам қаназдық ауруына шалдығады, басы ауырады, тез шаршағыш,әлсіз болады.
3.Биолог.Қан аздық ауруына шалдыққан адамға қан жасаушы жеміс-жидектер деу керек. Темір, оның тұздары:картоп, пияз, сарымсақ , жүзімнің құрамында болады.Жүрек-қан тамыр жүйесіне пайдалы жемістердің құрамына алма,апельсин, лимон да жатады.Алма қандағы гемоглобиннің құрамындағы темірдің көбеюіне қажет болса,апельсин шырынын ішу қан тамырдың жұмысын жақсартады.
Жемістерден қуат алып, жүздеріміз жадырай берсін!!!
Үйге тапсырма: «Қан құю, қан тотары» туралы қосымша мәліметтер жинақтау.
Үйге тапсырма: «Қан құю, қан тотары» туралы қосымша мәліметтер жинақтау.
Бағалау. ОҮБ және ОБ
Смайликтермен бағалау
Рефлексия.
Не білемін?
Не білдім?
Не білгім келеді?
Дендеріңіз сау, жүздеріңіз жарқын болсын.
Қанның өзі бөлінеді әрбір топқа,
Ол топтар бір-бірімен жақын доста.
Қан кеткенде топтастар көмектесер,
Донор болу қасиетті іс нағыз досқа.
О
О
А
АО
АО
А
АО
АО
О
О
А
АО
АО
О
ОО
ОО
Р АА х ОО Р АО х ОО
Немесе мынадай кесте арқылы көрсетуге болады.
Жауабы. Шешесінің қаны гомозиготалы – АА болғанда балаларының қаны II топ, ал гетерозиготалы АО болғада, Балаларының қаны, I,II топ болады. В гені болмағандықтан, балаларында III топ болмайды.
