Тақырыбы: Жоғары білім беру ұйымдарының студенттерін қабылдау Орындаған
жүктеу/скачать 165,35 Kb.
|
Таб
|
Тақырыбы: Жоғары білім беру ұйымдарының студенттерін қабылдау Орындаған: Табакбаева А.Б. Тексерген: Мекебаева Ж.А. Алматы, 2023 Білім беру қазіргі елдерд қоғам мүшелерінің білімі мен дағдыларын үздіксіз жетілдірудің өт кең жән жоғары дамыған, сараланған және көп деңгейлі әлеуметтік жүйесі болып табылады. Бұл жеке тұлғаны әлеуметтендіруде, оны белгілі бір әлеуметтік мәртебеге и болуға дайындауда және тиісті рөлдерді орындауда, қоғамдық жүйелерді тұрақтандыруда, интеграциялауда және білім беру стратегияларын жетілдіруде маңызды рөл атқарады. Жоғары оқу орындары мен олардың қоршаған орта арасындағы ғасырлар бойы дамып келе жатқан қатынастарын және олардың аймақтық және ұлттық экономикаларының бәсекеге қабілеттілігін қалай арттыра алатынын және даму стратегияларын даярлауын атап өту маңызды. Өткен онжылдықта бірқатар бағыттар бойынша Қазақстанның білім беру жүйесінде прогрессивті құрылымдық және функционалдық өзгерістер болды. 2010 жылы Қазақстан бірыңғай еуропалық білім беру кеңістігін құруға бағытталған Болон декларациясына қосылды. Енді Қазақстандық жоғары оқу орындарының түлектері үшін бұл бәсекеге қабілетті дипломдар алуды білдіреді. Білім саласы өзіндік құрылымы бар әлеуметтік ішкі жүйе ретінде дамып келеді. Айта кететін жайт, жоғары білім беру жүйесі аймақтық даму саясаты мен теорияларынан айырмашылығы, ол ежелгі дәуірден бастау алады (Arbo & Benneworth, 2007). Жоғары оқу орындарының білім беру және кәсіптік оқыту арқылы адами және әлеуметтік капиталды дамытуға қосқан үлесін қарастырған кезде тек ғылыми білімді өндіруге қарағанда әлдеқайда көп әсер етуі мүмкін (Pinto et. al., 2013). Бұл әлеуметтік капиталдың жаңа интеллектуалды капиталды құруға ықпал ететіндігінен байқалады (Nahapiet & Ghoshal, 1998). Мысалы, жоғары білімге инвестиция салу «Азиялық жолбарыстардың» өсуінің негізгі факторы болып саналады (Sen, 2001). Басқа авторлардың пікірінше, тиімді жұмыс істейтін білім беру жүйесі бүгінде студенттер, ата-аналар, өнеркәсіп, саясаткерлер және үкімет сияқты әртүрлі мүдделі тараптар үшін үлкен маңызға ие (Kumar & Thakur, 2019). Сондықтан осы зерттеуде барлық мүдделі тараптардың қажеттіліктерін қанағаттандыратын өңірлер үшін елдің білім беру әлеуетін қамтамасыз ету үшін ЖОО-лардың рөлін көрсетуге тырысамыз. Осылайша, осы мақаланың тақырыбын әр зерттелетін жылдың басында жоғары оқу орындарында оқитын студенттер саны арқылы аймақтардың білім беру әлеуетін көрсету үшін таңдадық. Сондай-ақ өңірде жоғары оқу орындарын дамытудың қаншалықты маңызды екенін, оның Қазақстан өңірлерінің әлеуметтік-экономикалық әлеуетін дамытуға қалай ықпал ететінін көрсету маңызды деп есептейміз. Жүргізілген әдеби шолу негізінде мұндай зерттеу әлі Қазақстан мысалында жүргізілмегенін және нәтижелер ғылым мен Қазақстанның білім беру жүйесін дамыту үшін өте құнды болуы мүмкін екенін атап өтуге болады. Қазақстан Республикасының 2000 – 2021 жылдар аралығындағы жоғары білім беру ұйымдарының студенттерін қабылдау саны қарастырылды. Сурет 1. ҚР жоғары білім беру ұйымдарының студенттерін қабылдау саны, (адам) Кестеде Қазақстан Республикасының 2000-2021 жылдар аралығындағы жоғары білім беру ұйымдарының студенттерін қабылдау (адам) қарастырылды (қосымша-1). 2000 жылы Қазақстан Республикасы бойынша барлық студенттер саны 135 454 қамтыса, 2005 жылғы студенттер саны 1,52 пайызға артқан. Бұл жерде 2004 жылғы көрсеткіш ең жоғарғы болып тұр, себебі 2004 жылы ҰБТ жүйесі пайда болды. 2010 жылы 2005 жылға қарағанда 0,97 есе азайған. 2010 жылы Қазақстан Болон процесіне қатысып, жоғары білімі бар еуропа елдерінің тізімінде 48 елдің ішінен 47-ші орынды иеленді. Ал, 2015 жылы 2010 жылдан 0,57 пайыз есе азайды. 2015 жылы студенттер саны 115 195 қамтыса, 2020 жылы ол 1,32 пайызбен көбейді. 2018 жылы "Білім туралы" Қазақстан Республикасының заңына жоғары оқу орындарының академиялық және басқарушылық тәуелсіздігін кеңейту мақсатында түзетулер енгізілді. Университеттер өздерінің интеграцияланған және икемді білім беру бағдарламаларын құра алады, олар оқу барысында алынған нәтижелерді ескере отырып құрылады және қазіргі еңбек нарығына бағытталған. Осылайша, бакалавр дәрежесін жеделдетілген режимде алу мүмкіндігі бар, бұл елде жоғары білім алудың қаржылық және уақыттық шығындарын азайтады, студенттер осы мамандық туралы заманауи білім алады. Ал, 2020 жылы мен 2021 жылының айырмашылығы 1,04 пайызды қамтиды. 2020/2021 ж. басындағы жалпы студенттер саны 618 090 адамды құрады, оның ішінде бакалавриатта - 576 557 адам, магистратурада - 34 619 адам, докторантурада - 6 914 адам. Профессор-оқытушылар құрамының жалпы саны 36 607 адам құрайды (www.stat.gov.kz). Білім беру қызметтерінің экспортын дамытудың арқасында еліміздің жоғары оқу орындарында шетелдік студенттердің үлесі 6,7% - ға дейін өсті. Сурет 2. ҚР 2000 – 2021 жылдар аралығындағы жоғары біліммен жалпы қамту мен жоғары білім беру ұйымдарының студенттерін қабылдау байланысы Қазақстан Республикасының жоғары біліммен жалпы қамту пайызы жоғары білім беру ұйымдарының студенттерін қабылдаумен тек 2000 жылдан 2011 жылға дейін байланыста болған (қосымша-1). Яғни, кестеде 2011 жылдан бастап жоғары біліммен жалпы қамту жоғары білім беру ұйымдарының студенттерін қабылдаудан көбірек болған. Қазақстанның жоғары оқу орындарына түсу ұлттық бірыңғай тестілеуден өту нәтижелері бойынша жүзеге асырылады. Осы жылдар ішінде 1,8 миллионнан астам мектеп түлектері тестілеуден өтті. 2017 жылдан бастап олар орта білім туралы аттестат және жоғары оқу орындарына түсу және жоғары оқу орындарында оқуға мемлекеттік гранттар алу үшін мектепте бітіру емтихандары және мемлекеттік білім алу үшін "Алтын белгі" түрінде қорытынды аттестаттаудан өтеді. 2019 жылдан бастап мектеп түлектері жылына 4 рет тест тапсыра алады. Қайта тестілеуден кейін университетке түсу тек ақылы түрде мүмкін. Қазіргі уақытта жастардың негізгі" әлеуметтік қадамдары " сапалы білім беру болып табылады. Жалпы, білім деңгейі бойынша 718 мың жастың жоғары білімі бар (15,9%), 306 мың жастың аяқталмаған жоғары білімі бар (6,8%), 728 мың жастың орта кәсіптік білімі бар (16,2%). Сурет 3. ҚР 2021 жылда жоғары білім беру ұйымдарының студенттерін қабылдау саны Қазақстан Республикасының жоғары білім беру ұйымдарының студенттерін қабылдау 2021 жылғы жалпы Қазақстан бойынша қарастырғанда ең жоғарғы көрсеткіш жинаған Алматы қаласы болып табылады (қосымша-2). Жалпы, 2021 жылы Алматы ЖОО-на 51 554 адам түсті. Бүгінде Алматыда 36 университет пен 94 колледж бар. 2021 жылы 36 университетте 182 мың студент оқыды, сонымен қатар осы оқу жылына сәйкес қалада 255 мыңнан астам жас оқыды. Маңғыстау облысында студенттер саны ең төмен - 1957 адам, тек 2 жоғары білім беру ұйымы бар. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында 180 университет бар. Оның 13-і азаматтық, 167 - сі азаматтық оқу орындары. Азаматтық оқу орындарының 55 - і мемлекеттік, 112-сі мемлекеттік емес университеттер болып табылады. Алғашқы қазақ жоғары оқу орны 1928 жылы Алматыда "Қазақ мемлекеттік университеті"деген атпен құрылды. Сурет 4. ҚР аймақтары бойынша жоғары білім беру ұйымдарының студенттерін қабылдау саны, (адам) Бұл диаграммада Қазақстанды 4 аймаққа бөліп, 2019, 2020, 2021 жылғы жоғары білім беру ұйымдарының студенттерін қабылдау көрсеткіштерін қарастырылды (қосымша-3). 2020/2021 оқу жылының басында Қазақстан Республикасында филиалдарды қоса алғанда 129 университет жұмыс істейді. 33 университет мемлекеттік, 92 жеке, 4 шетелдік. 3 жыл қатарынан Шығыс Қазақстан ең көрнекті болды. Бүкіл Шығыс Қазақстанда 39 университет бар. Олардың көпшілігі Өскеменде орналасқан. Ең төменгі көрсеткіш Солтүстік Қазақстан облысында тіркелді. Петропавлда барлығы 19 университет бар (www.vipusknik.kz). Сурет 5. ҚР жоғары білім беру ұйымдарының студенттерін қабылдауға алдыңғы 3 жылға жасалған болжамы (1) Сурет 6. ҚР жоғары білім беру ұйымдарының студенттерін қабылдауға алдыңғы 3 жылға жасалған болжамы (2) Қазақстан Республикасының жоғары білім беру ұйымдарының студенттерін қабылдауға 2022, 2023, 2024 жылдарға болжам жасалды (қосымша-4). Мұндағы 5-суретте R²-дің мәні 0,5-тен аз болғандықтан болжам жасауға келмейді, себебі, тренд сызығы дұрыс емес. Сол себептен 6-суретте тренд сызығын көпмүшелі қылып, R²-ні 0,5тен асырып, болжам жасалды. 2025 жылға қарай халықаралық білім беру бағдарламаларын іске асыру, бес жетекші шетелдік университеттердің филиалдарының жұмыс істеуі және елдің жоғары білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілігі мен халықаралық имиджін арттыру мақсатында "сапалы білім беру "Білімді ұлт" ұлттық жобасы қабылданды, оның шеңберінде топ-200 рейтингіне кіру сияқты көптеген негізгі көрсеткіштерге қол жеткізу жоспарлануда. Осыған байланысты болжам көтерілді. Қорытындылай келе, Қазақстанда 180 университет бар олардың барлығы Болон білім беру жүйесіне сәйкес жұмыс істейді, аймақтық контексте осы университеттерде оқитын студенттер саны 3-суретте көрсетілген. Бұл диаграмма бүгінде елде барлық аймақтардан келген жастарға, сондай-ақ қалаларда да, шалғай жерлерде де тұратындарға білім алуға мүмкіндік беретін университеттердің кең желісі бар екенін көрсетеді. Алматыдағы университеттердің ең көп саны 36 университет пен 94 колледжді құрайды және ол қала шегінде орналасқан. Өңірлік бөліністе Астанада 18 университет, Оңтүстік Қазақстанда 10 университет және Қарағандыда 8 университет бар. Жоғары білім берудегі негізгі бағыт мамандарды даярлауға (бакалавр дәрежесі) бағытталғанын атап өту маңызды, онда студенттердің жалпы санының 92% - ы оқиды. Тек 5,8% - ы елдің барлық университеттерінде магистратура деңгейінде, ал 0,94% - ы докторантура деңгейінде оқиды. Білім беру және елдің білім беру әлеуетін арттыру саласындағы мемлекеттік саясат мынадай негізгі көрсеткіштерге негізделуі тиіс: жоғары оқу орындарының педагогикалық құрамының саны және университеттердің өздері. Ең алдымен, педагогикалық ұжымды қолдау қажет. Бұл ынталандыру шараларының барлық түрлерін, біліктілігі мен құзыреттілігін жетілдіруге, сондай-ақ материалдық игіліктер беруге ықпал ететін іс-шаралар болуы керек. Менің ойымша, университеттер санын өзгерту емес, олардың сапасы мен өзектілігін арттыру қажет. Менің ойымша, егер студент белгілі бір университетте оқығысы келсе және олардың әрқайсысының өзіндік даралығы немесе күші, бәсекеге қабілеттілігі болса, біздің студенттер шетелге кеткісі келмейді. Осыған қарамастан, Қазақстанда жеке тұлғаны әлеуметтендіруде маңызды рөл атқаратын, оны белгілі бір әлеуметтік мәртебеге ие болуға дайындайтын және әлеуметтік жүйелерді тұрақтандыру, интеграциялау және жетілдіру бойынша тиісті міндеттерді орындайтын жеткілікті заманауи білім беру жүйесі қалыптасып, мақсатты түрде реформаланатынын атап өту маңызды. Сонымен қатар, аймақтардағы жоғары білімнің стратегиялық дамуын зерттеу одан да тереңірек зерттеуді қажет ететінін атап өткім келеді. Мысалы, менің ойымша, студенттерге сауалнама жүргізу, білім беру тұтынушыларының қажеттіліктерін тікелей түсіну және студенттің көзқарасын көрсету қажет. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 1. Арбо, П., Бенневорт П. Жоғары оқу орындарының аймақтық үлестерін түсіну: әдебиеттерге шолу. – 2007ж. – 78 б. 2. Нахапает Дж., Гошал С. Менеджмент академиясына шолу. – 1998ж. – 242-266 б. 3. Сен А. Бостандық ретінде Даму. – 2001ж. – 34 б. 4. Кумар А., Такур Р. Р. Халықаралық өнімділік және өнімділікті басқару журналы. – 2019ж. – 774-796 б. 5. https://stat.gov.kz/ 6. www.vipusknik.kz 7. www.enic-kazakhstan.edu.kz 8. www.inform.kz Қосымша 1
Қосымша 2
Қосымша 3
Қосымша 4
жүктеу/скачать 165,35 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||