Тақырыбы: Сутегі химиялық элемент және жай зат. Сутегінің изотоптары

Тақырыбы: Сутегі - химиялық элемент және жай зат. Сутегінің изотоптары.

1. Білімділік – заттардың физикалық және химиялық қасиеттерін еске түсіру арқылы салыстырмалы түрде жаңа білім беру, сутектің қолданылуын айту. Реакция теңдеулерін құра білу.

2. Дамытушылық –оқу материалын таңдау, жазу, көру, айту арқылы қарапайымнан күрделіге репродуктивті тапсырмалардан шығармашылық зерттеушілік қабілеттерін арттыру, электрондық оқулықпен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру.

3. Тәрбиелік – сутегінің тіршілік үшін маныздылығын көрсету, топпен жұмыс істеуін, жылдамдыққа баулу.

1. 
   Физикалық қасиет дегеніміз не?
   
2. 
   Химиялық қасиет дегеніміз не?
   

Сутекті алғаш Г.Кавендиш зерттеп, оны «жанғыш ауа» деп атаған (1766). А.Лавуазье сутектің қасиеттерін зерттеп, химиялық элементтер тізіміне қосыпты (1787). «Сутек» терминін орыс химигі М.Ф.Соловьев ұсынды (өз тілінде, 1824).

Сутекті алғаш рет мырышпен тұз және күкірт қышқылын әрекеттестіру аркылы 1776 жылы Г. Кавендиш алған. Ол оған «жанғыш ауа» деген ат берген, себебі ол жай заттардың арасындағы өте жанғыш газ. Ал 1783 жылы А. Лавуазье мен Ж. Менье суды термиялық айырып, ол оттек және сутек элементтерінен тұратынын анықтаған, казіргі колданылып жүрген атауын (Hydrogenium- су тудырушы) француз ғалымы А. Штон де Морво берген (1787жылы). Оның орысша да, қазақша да аттары осы мағынаны білдіреді.

Кездесуі Бұл табиғатта таралуы бойынша 9-шы орында тұрған элемент, оның үлесіне жер қыртысының 1,4%-ы тиеді, жер бетінде сутек байланысқан күйде (су,мұнай, тас көмір, т. б.), ал ғарышта 63%-ы болады.
Табиғатта тұрақты екі изотопы ¹Н (протий) және ³Н (тритий) кездеседі, жасанды жолмен радиоактивті изотопы 3Н мен өте тұрақсыз ⁴Н алынған. Сутек - әлемде көп тараған элемент. Массасы бойынша атмосферадағы сутектің мөлшері 3,5 *10 -6% литосфера мен гидросферада – 1% , суда – 11,9%.

Аталуы:

Бейметалдардың сутекпен қосылыстарын атау үшін сутекті қосылыс түзуші, элемент атына ды, ді, ты, ті, лы, лі жалғаулары жалғанып, сутек сөзі қосылып оқылады.

Мысалы: HCl - хлорлы сутек; НВr - бромды сутек; H₂S - күкіртті сутек; НҒ - фторлы сутек.

Кейбір бейметалдардың сутекті қосылыстарының тарихи қалыптасқан атаулары бар:

• 
  Н₂О - су;
  
• 
  NH₃ - аммиак;
  
• 
  СН₄ - метан;
  
• 
  РН₃ - фосфин;
  
• 
  SiH₄ - силан.
  

H₂+2Na=2NaH натрий гидриді

Н₂+Са=СаН₂ кальций гидриді

Сутектің металдармен қосылыстарын атау үшін металл атына гидриді деген сөз қосылып оқылады.

Сутек иіссіз, ең жеңіл газ, суда ерімейді, палладий, платина, никель, т.б. металдарда жақсы сіңіреді; балқу t - 259,1 °C, қайнау t – 252,6 °C. Сутектің молекуласы екі атомнан тұрады (Н₂), диссоциациялану дәрежесі 35000С-та 20%, ал 50000С-та 96%-ға тең.

Тотығу дәрежелері +1,-1.

Физикалық қасиеттері

Сутек элементінен тұратын жай зат — сутегі, ол екі атомнан тұрады, формуласы Н₂; М(Н₂)=2, М=2 г/моль. Бұл түссіз, иіссіз, дәмсіз, өте жеңіл (р=0,09 г/л) газ күйіндегі бейметалл, оның қайнау (-252,76°С) және балқу (-259,2°С) температурасы өте төмен. Суда нашар ериді (100 көлем суда 2 көлем газ (t=20°С).^[1]

1. 
   48 грамм магний тұз қышқылымен әрекеттескенде түзілетін тұздың массасын тап.
   
2. 
   320г оттекті жағу үшін қ.ж-да қанша және қандай массасы және сутектің қанша мөлшері қажет.