Тақырыбы: «Темекі, спиртті ішімдіктің ағзаға әсері» Сабақтың мақсаты: Оқушыларға ш

Шардара ауданы

Т.Айбергенов атындағы мектеп - гимназиясы

Биология пән мұғалімі

Сералиева Әлия Тағайқызы

Тақырыбы: «Темекі, спиртті ішімдіктің ағзаға әсері»

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға шылым шегудің, ішімдіктің, нашақорлықтың зиянды әсерлерін ашу, оның салдарынан туатын аурулар туралы оқушылар білімін арттыру, оқушылардың өмірге, әсіресе  адамзат ұрпағына деген аяушылық  сезімін, аурудың алдын алуды үйрету. Жаман әдеттен бойларын аулақ салуын, оқушының санитарлық – гигиеналық талаптарға сай болуын қалыптастыру, дамыту және болашақ қоғамның салауаттылығы әр адамның денсаулығына байланысты екенін, денсаулықты сатып алуға болмайтынын, сондықтан «Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде»! мақалын негізге ала отырып, оқушы бойында азаматтық жауапкершілік қалыптастыру, адамгершілікке , инабаттылыққа, ел жандылыққа баули отырып Отансүйгіш қоғамымыздың нағыз азаматы мен азаматшаларын тәрбиелеу.

Көрнекілігі:  Интербелсенді тақта, суреттер, видео фильмдер, постер, маркер, әр - түрлі стикерлер.

Күтілетін нәтиже: Оқушылар тақырыптың мазмұнын аша отырып, өздері ізденеді, ситуациялық жағдаяттан шығу жолдарын іздейді және шешеді. «Денсаулық – зор байлық» демекші, темек, спирт, нашақорға қарсы күресу керек екенін яғни өмірдің қадірін, құндылығын, қасиетін және тазалығын түсінеді.

Сабақтың түрі:  Топтық, зерттеу сабағы.

Сабақтың әдісі: Топпен жұмыс, диалог құру, жағдаятқа қалдыру сұрақтары, дарынды оқушыларды анықтау, сыни тұрғыдан ойлауын дамыту.

Сабақтың барысы: Оқушыларға тақырыпқа сай  материалдарды оқып жинастыру және  «Темекінің зияны» , «Ішімдіктің зияны» , «Нашақорлықтың адам өміріне зияны» , «СПИД ғасыр дерті» атты реферат пен постерге суреттер салу және баяндап беру. 

Сабақтың барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі.

Кіріспе сөз. (мұғалім)

Өмір адамға табиғатпен берілген ең қымбат дүние. Адамның ұзақ , мәнді де сәнді өмір сүруінің негізі - оның денсаулығы. Денсаулық   адамның ең қасиетті де құнды, қайталанбас, жоғалса қайта орнына қиындықпен келетін, орны толмас асыл қазынасы. Қазіргі таңда бүкіл әлемді толғандырып отырған мәселелердің бірі – адамның денсаулығы. Адам өміріне қауіп төндіретін жағдайларға соғыс, ашаршылық экологиялық жағдай және адам ағзасын азғындайтын зиянды әрекеттер жатады. Осы жағдалар ішіндегі адам ағзасын азғындайтын зиянды әрекеттер деп отырғанымыз, бұлар: шылымқорлық, ішімдік, нашақорлық.

Жас жеткіншек  талшыбық секілді иілгіш , жел қайда соқса  сол жаққа  қарай бейімделеді. Қай ата - ана баласының тәрбиесіз, бұзақы  болуын қалайды? Әйтсе де, жаман әдетке үйрену оңай. Енді осы зиянды әдеттер туралы әңгіме  жүргізейік. Бүгінгі тәрбие сағатында біз осы зиянды әрекеттер туралы әңгіме қозғап, солардан сақтану жолдарын қарастырамыз. «Денсаулық – зор байлық», «Дені саудың –жаны сау»  деп халқымыз бекер айтпаса керек. Өкінішке орай, адамзатпен ХХІ ғасырға  аузын арандай ашқан  аждаһадай сұм ажалдың төресі «нашақорлық», «ішімдік», «темекі» бірге аяқ басты. Қаншама бейкүнә адамдар осылардың құрығына түсіп, дүние салып, талай ауруларға ұшырады. Сондықтан да, елімізде салауатты өмір сүруге дабыл қағып, әртүрлі шаралар ұйымдастырылып жатыр. Осындай шараның бірін бүгін 9 «ә» сынып оқушылары «Ауырып ем іздегенше , ауырмайтын жол ізде» атты  тақырыбында өткізгелі отыр. Сонымен тәрбие сағатымызды ашық деп жариялаймыз.

Сергіту сәті: Видео фильм – Нашақорлыққа қарсы акция!

Ендігі кезекте сынып оқушыларын 3 – топқа стикерлер арқылы бөлдім. Олар:

І - топ «Шылымқорлыққа қарсы» тобы, ІІ - топ «Ішімдікке қарсы», ІІІ - топ «Нашақорлыққа қарсы»

І - топ «Шылымқорлыққа қарсы» тобы

 Ұраны: «Темекіден түтін сорсаң улайсың, өзіңді - өзің жіпсіз байлап шырмайсың»

 ІІ - топ «Ішімдікке қарсы»

Стол үстінде постерге:

1. «Маскүнем арын сатып ішеді»

2. «Мас болу өз бетімен жындану деген сөз» (Аристотель)

3. «Бұзықтың көбі мастықтан болады» (Л.Н.Толстой)

4. «Ішпесең – момын торысың,

Ішсең – елдің зорысың,

Отбасының сорысың»

5. Тазда бас бар, шаш жоқ,

Маскүнемде ауыз бар, бас жоқ.

Маскүнемдік – алкоголь ішімдіктерін үнемі қолданудан және шектен тыс үйір болудан қанға сіңіп кететін дерт. Маскүнемдік тұқым қуалайды. Арақ барлық ішкі құрылысқа әсер етеді, оларды уландырады. Арақ ішу – адамның  өз қолымен өз өмірін  15 - 20 жылға  қысқарту болып табылады. Балалардың  миының дамуының  40 - 60 пайыз артта қалу себебі – ата - аналарының маскүнемдігі. Арақ адамның  қорғаныш күшін  төмендетеді. Оны тоқтатпай жұқпалы аурулардан, оның ішінде туберкулез ауруынан  құтылу мүмкін емес. Арақ ішетін  адамның  бес баласы болса , оның төртеуі ауру болып  туылады. Ал төрт баладан  есейгесін  дені сау бала туатынына  кім кепіл? Ішімдікке салынған  адам отбасына ойран салады, алған жалақысын  ішімдікке жұмсайды, үйдегі нәрсені бір шөлмек араққа сатады, әке-шешесінің зейнетақысына жармасады, жұмыс  істемейді, еңбектен гөрі ойында арақ тұрып, тепсе темір үзетін азамат сенделіп көшеде жүреді. Ішімдіктің болашақ нәрестеге, бейкүнә сәбиге зиян екендігі  сөзсіз. Арақ - шарап  түгілі сыраның  өзі іштегі нәрестенің  кіндік тамырынан бір - ақ шығады. Баланың іштегі  өлі немесе кемтар болып туылуы көбінесе осы жағдайларға байланысты. Соңғы зерттеу нәтижесіне зер салсақ , ішкен адамда алкоголь зардабы 21 күнге  дейін жалғасатын көрінеді. Маскүнем адам ақылынан  айырылып, қасындағы адамдарға  зиянын тигізеді, оғаш қылықтар көрсетіп мазасын алады. Көп қылмыстарды  шарап ішкен  адамдар жасайды. Жол апаттары  да көбінесе  ішкен адамның кінәсынан болады. Себебі  мұндай жағдайда адам өте ызақо , кекшіл, ашуланшақ болады.

Оқушылардың кері байланысы (Рефлексия)

-          Кімде - кім  өзіне өмір беріп , әлпештеп өсірген ата - анама қарыздармын деп білсе, соларға адал боламын десе,

-          Арақ ішпесін!

-          Кімде – кім сұлу қызға жар боламын десе,

-          Арақ ішпесін!

-          Кімде – кім өз ұлына өнегелі әке боламын десе,

-          Арақ ішпесін!

-          Кімде - кім өз ортасына  қадірлі адам  боламын десе,

-          Арақ ішпесін!

-          Кімде - кім өз қоғамына пайдалы азамат боламын десе ,

-          Арақ ішпесін!

Қорыта айтқанда:

Спиртті ішімдікке болма әуес,

Күресу керек саған осы жолда.

«Денсаулық –зор байлық» деп бекер айтпас,

Өмірің ей, достарым, өз қолыңда.

Арақтың басқа да зиянды жақтары да жеткілікті. Ата - бабаларымыз ешқашанда ащы суды серік етпеген, ол кездегі адамдарға салауаттылық жайлы әңгіме өткізудің қажеті болмаған. Ойын - тойдың сәнін ашып, көркін келтіретін спорттық ойындар  мен ән - жырдың шашылған шашуы небір дүбірлі бас қосулардың әрін келтіріп,  адамдардың көңіл-күйін тасытқан.

Есірткі - бұл адамның көңіл - күйін, сана - сезімін, мінез - құлқын бұзатын қауіпті, тыйым салынған химиялық зат. Ол адамның есін алып, құмарлық желігіне ұшыратады, нашақор есірткісіз өмір сүре алмайтын бейшара халге түседі. Есірткінің негізгі түрлеріне апиын, кокаин, көкнәр, марихуана, гашиш және тағы басқалар жатады. Барлығы да адам ағзасы мен психикасына әсер етіп, зақымдайды. Мұны «мидың қатерлі рагы» дейді. Егер ол асқынып кетсе, адам деградацияға, яғни дағдарысқа ұшырайды. Онда «мен» деген нәрсе болмайды, «балам бар - ау», «әке -шешем мен үшін  жүгіріп жүр -ау», «ел-жұртқа не деймін?» деген сұрақтарға есеп бермейді. Жасөспірімдерді құрыққа түсіру үшін таратушылар түрлі айла – шараға барады. «Бір рет иіскеп көр, одан ештеңе  болмайды», «Нашақор дегендер тамырға енгізеді, сен өйтпейсің , бұл жәй нәрсе, ұнаса көресің, ұнамаса тастайсың» деп әбден бастарын айналдырады. Адамды ә дегенде тәуелді етіп қояды. Бәрінің де әсер салдары бірдей. Бәрібір қанға түседі, бәрібір сана уланады. Көп шеккен адамның миы құрғап кетеді. Нашақорлар «иіскеген ештеңе емес , мұрынға тұрып қалады» деп қателеседі, тамырға салмасаң болды, зиянсыз деп ойлайды. Шын мәнісінде айырмашылық жоқ. Иіскеген кезде ләззат үшін 0,5 грамм қажет болса, тамырға салғанда 0,1 грамнан - ақ ләззат алады. Бірінші рет көргенде ләззат алады, сосын ағза тәуелді болып  іздеумен өтеді. Қолданбаса ұйқысы бұзылады, буын-буыны сырқырайды. Сөйтіп, бара - бара тек ауырмау үшін іздейді. Есірткіні  алғаш  қолданар алдында, ең алдымен, ойлан. Ол ешқандай жақсылық әкелмейтінін ұмытпа. Егер сен қызық ретінде  есірткі сатып алған болсаң, одан тез құтылуға асық. Танысың қанша жерден үгіт жүргізсе де қарсылық таныт.

Кім мұндайды естіпті,

Есірткі жұртты есіртті.

Иіскеген жастардың

Жан – тәнін  түгел кесіпті.

Сақ болайық , ағайын,

Қатерлі жау – есірткі!

Осындай жат әдеттер жаман ауруларға әкеліп соқтырады. Соның ішінде ғасыр дерті болып отырған СПИД ауруына тоқталайық. СПИД – әр  әрпі бір ұғымды білдіретін күрделі сөйлем. Осының шығу төркінімен танысып көрейік. Бұл орыс тілінде мынадай сөздерден қысқартылып алынған: синдром – С,  против – П,  иммуно – И,  дефицит – Д,  ал қазақша баламасын қарастырсақ, онда «синдром» – қауіпті, қатерлі (өлім),  «против» – тосқауыл немесе иммунитетке тосқауыл жасайтын, «иммуно» – иммунитет немесе қорғаныш қасиеті және «дефицит» – зәру, жоқ, табу, қиын деген, яғни орысша ұғымынан қысқарған  «СПИД»  сөзі  «иммунитетке тосқауылды зарарлар синдромы»  деген мағынаны береді. СПИД ауруының қоздырушысы өте кішкене денелер – вирустар. Олар қарапайым клеткалардан да кішкене болады. СПИД кеселінің қауіптісі сол – ол адамның «жанды жеріне» үймелейді. Қазақ халқы адамның  «жанды жері» деп жыныс мүшелерін, омырауын және жүрек, бауыр, бүйрек сияқты мүшелерді атаған. Міне, осы айтылған жеке мүшелерде СПИД вирустары тез өрбіп, бұларда кеселді ісік – рак ауруын тудырады. Адам  СПИД кеселінен өзі  ғана зардап шегіп қоймай, басқа адамдарға да қауіп туғызады. СПИД вирусы үйелеген «жанды» мүшелерді емдеуге көп уақыт кетеді, себебі бірден ол айқын біліне қоймай, басқа ауруларды өзіне серіктес етіп, алғашқы дәрігерлік тексерулерде байқалмай басталатын апат ауруы.

СПИД ауруы адамға қалай жұғады және қалай сақтануға болады?

Қазіргі медицина ғылымының зерттеуі бойынша СПИД ауруымен ауырған адамнан екінші біреуге қан және жыныс жолдары арқылы беріледі. Ендеше СПИД вирусы еркектен жұғып, ал ұрпаққа, басқа адамға әйел арқылы таралады. Сонымен қатар, бұл қауіпті аурумен сәбилер де, жасөспірімдер де ауруы мүмкін. Бұлардың  мұндай науқасқа ұшырауына емханаларда ине салып, қан алғанда немесе дәрі еккенде шала қайнаған инені пайдалану себеп болады. Қазір мемлекет тарапынан, медицина ғылымының талабы бойынша халықты емдеуде тек бір рет пайдаланылатын дербес инелер (шприц) қолданылуы көзделіп отыр. СПИД - пен ауырмау үшін алдын ала шаралар жасалынып, адамдар саналы түрде тәртіп сақтауы қажет. Тазалық сақтау гигиенасын мұқият орындау – әр адамның өзіндік қасиетіне байланысты. Әрбір адам төсек - орнын, тіс жуғышын, сабынын, сүлгісін, ішкі киімдерін, тырнақ, шаш, сақал - мұрт алатын құралдарын жеке, дербес ұстауы керек. Жол үстінде, туристік лагерлерде кез келген адамдармен қарым - қатынаста жеке бас гигиенасына ерекше назар аудару керек.

Нашақорлық туралы видео фильмді тамашалаймыз:

4-5 жыл  оны білмей жүріппін.

Таусылмақ  дәм. Бітпек өмір өзенім.

«Өлермін» деп күңіренем, күйзелем,

Мені есірткі найзасымен түйреген.

Өз әлімше  арман - көлде жүзе алмай,

Қанатымнан қырқылатын күйдемін.»

Естіп отырсыздар оқушылар, фильмдегі кейіпкерлер өмір туралы , табиғат, жаратылыс туралы көп ойланатынын адамнан да , басқадан да көмек жоқ екенін сезінгенін яғни кейінгі ұрпаққа, жастарғағ оқушыларға өздері ішкен уды ішпеңдер, денелеріңді тесіп,  өзіңді азаптамаңдар және біз жүрген ізбен  жүрмеңдер демекпін!

Жас жеткіншек! Өздеріңе  өлер кезде  айтып кету борышым,

Ауырсаңдар  бұл кеселмен, дәрігер де бере алмайды  қол ұшын.

Құтқаратын  күш жоқ, онда әлсіз, тірі өліксіз,

Жат әдет пен темекіге, есірткіге жоламаңдар сол үшін.

Міне, оқушылар  әр адамның  мәнді де, сәнді, өмір сүруі үшін денсаулықтың әсері ұшан - теңіз екен. Сондықтан  да өмірлеріміздегі ең жарқын  жастық шақтарымызда дендеріміздің саулығына  бүгіннен бастап қамқор  болайық. Жастық шақтарымыздың тамырына  анаша, арақ, темекі балта болып шабылмасын! –деп өз сөзімді тәмамдағым келеді.

Сынып бөлмесінде отырған оқушыларға айтарым:                                          

Есірткі құрысын,

Ішімдік жойылсын.

Дені сау қазақтың,

Ұрпағы көбейсін.

Мәдениет өркендеп,

Табиғат көркейіп,

Қазақтың сымбатты,

Ұл - қызы көбейсін!

Ой толғаныс: Оқушылар бүгінгі тақырыпты қаншалықты меңгердіңдер?

Сабақтан алған әсерлері (рефлексия)