Тапсырма: Шығу тегіне байланыстырмай, грамматикалық құрылысы мен типінің ұқсастығы жағынан топтастыру яғни Тілдердің типологиялық тұрғыдан топтастырылуын жіктеңіз



Дата13.11.2022
өлшемі14,84 Kb.
#157916
Байланысты:
оям бож
8кл 1 тоқсан 2022-2023 with all aims

Тапсырма: Шығу тегіне байланыстырмай, грамматикалық құрылысы мен типінің ұқсастығы жағынан топтастыру яғни Тілдердің типологиялық тұрғыдан топтастырылуын жіктеңіз. Типологиялық классификацияның даму тарихына көз жүгіртіп, даму, өзгеру бағытын көрсетіңіз. Мамандық тілінің қай типке жататынын мысалдармен дәлелдеңіз.
Типология пәнін анықтау жөнінде түрлі пікірлер бар: тіл мамандарының біреулері типология ғылымының шеңбері мен көлемін шамадан тыс кеңейтсе, басқалары, керісінше, типологияны зерттеудің мейлінше тар саласы деп түсіндіреді.Барынша кең тараған және мезгілі жағынан бұрын туған мәні ғылымның тұтас бөлімінің атауына – лингвистикалық типологиға немесе тілдер типологиясына қатысты. Тіл мамандарының көпшілігі тіл білімінде типологины жекелеген тұтас тілдер мен тілдер топтарының жүйелері сияқты, жекелеген деңгейлерін, шағын деңгейлері мен микрожүйелерін салыстыру немесе салғастыру жолымен зерделенетін тілдердің типтері туралы ілім ретінде түсіндіруге келіседі. Типологиялық зерттеулер барлық тілдерде көрінетін ортақтықты бөлуді ұсынады. Барлық тілдер үшін сойлем құрамында сөздердің арасындағы қатынас ғана емес, тілде берілетін зат пен іс- қимыл, субъект, предикат, объект, модальдық нышандарымен анықтауыштық сияқты ұғымдар да ортақ. Барлық тілдер үшін осы ортақтық типолигиялық салғастырудың негізінде жатыр, себебі нақты тілдік материалда оны анықтаудың грамматикалық тұлғасы бірыңғай жобаны бермейді (И.И. Мещанинов). Тілдердің типологиялық (морфологиялық) жіктелуі тек тілдік құрылымның қасиеттеріне сүйене отырып, генетикалық немесе кеңістіктік жақындығына қарамастан морфологиялық деректерге негізделген. Тілдердің типологиялық классификациясы дүние жүзіндегі барлық тілдердің материалдарын қамтуға, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын көрсетуге, сонымен бірге мүмкін болатын тіл түрлерін және әрбір тілдің немесе топтың ерекшеліктерін типологиялық тұрғыдан анықтауға ұмтылады. ұқсас тілдер, тек морфологиядан ғана емес, сонымен қатар фонологиядан, синтаксистен және семантикадан алынған деректерге сүйене отырып.
Тілдердің типологиялық классификациясына тілді қосудың негізі тілдің түрі, яғни оның құрылымының іргелі қасиеттерінің сипаттамасы болып табылады. Дегенмен, түрі тілде абсолютті жүзеге асырылмайды; шын мәнінде әр тілдің бірнеше түрі болады, яғни әрбір тіл политипологиялық. Сондықтан бұл немесе басқа типтің берілген тіл құрылымында қаншалықты болатынын айту орынды; осы негізде тілдің типологиялық белгілеріне сандық түсінік беруге талпыныс жасалады. Тілдердің типологиялық классификациясын түпкілікті деп санауға болмайды, негізінен оның барлық ерекшеліктерін көрсете алмауынан. бөлек тілқұрылымын ескере отырып. Бірақ ол тілдің басқа салаларын талдау арқылы оны нақтылау мүмкіндігін жасырын түрде қамтиды. Мысалы, классикалық қытай, вьетнам, гвинея сияқты оқшауланған тілдерде морфемаға тең бір буынды сөздер, политонияның болуы және басқа да бірқатар өзара байланысты белгілер байқалады.Тілдерді фонетикалық грамматикалық құрылысына қарай бірнеше типке бөлуге болады. Сондықтан тілтану типологиясы, немесе салғастырмалы лингвистика ғылымы тілдерге әртүрлі тұрғыдан келеді: 1. Фонетикалық типология, 2. Синтаксистік типология. 3. Морфологиялық типология Бұлайша топтастырудың тілдер арасындағы туыстыққа тікелей қатысы жоқ. Алдымен фонетикалық типология жөнінде. 1. Тілдер дыбыс құрылысты және буын құрылысты болып бөлінеді. Дыбыс құрылысты тілдерді сөздер дыбыстардан құралса, буын құрылысты тілдерде буындардан құралады. Буындар одан әрі бөлшектенбейді, ол тек инициаль (буынның басы) және финальға (буынның соңы) бөлшектенеді. Монотониялық және политониялық тілдер. Монотониялы тауыс тоны сөз мағынасын ажыратпайды. Политониялы тілдерде сөздің мағынасын ажырататын дауыс тоны. Яғни сөздің айтылу әуені оның мағынасын көрсетеді. Политониялы тілдерге мысалы, Қытай, Вьетнам тілдері жатады. Онда сөздің мағынасын айтылу әуені анықтайды. Монотониялы тілдерде сөздің мағынасын оның құрамындағы дыбыстар анықтайды. Типологиялық классификациялардың ішінде ең жете зерттелгені морфологиялық типология. Онда әлемдегі тілдерді тұлғалық түрлену жүйесі бойынша топтастырады. 1. Түбір тілдерде сөз түрлендіруші аффикстер болмайды, сөздер орын тәртібі арқылы байланыса береді (қытай тілі). Агглютинативті тілдерде жұрнақтар мен жалғаулар кең таралған және олар түбірдің үстіне бірінен соң бірі үстемеленіп жалғана береді де сөз ұзара түседі. Әлгі қосымшалар бір мағыналы болады, ал түбір өз тәуелсіздігін сақтайды, өзгермейді (қазақ тілі). (көше-көшелер-көшелерге-көшелерімізге). 3. Флективті тілдерде қосымшалар түбірдің көрінісіне өзгерістер енгізеді және ол қосымшаларда көп мағына болады, сондықтан сөздің көлемі ұзармайды, түбір өз ішінен өзгереді (орыс тілі). (улица-улицы-улицам-улиц) Синтетикалылық индескін (Дж. Гинберг бойынша) алу үшін тілдегі текстіні алып, ондағы морфтардың санына сөздердің санын бөледі. Алынған көрсеткіш 2-ден төмен болса, аналитикалық, 2-ден 3-ке дейін болса, тіл синтетикалық, 3-тен жоғары болса, полисинтетикалық болады

Достарыңызбен бөлісу:




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет