Тәрбие отбасынан басталады

Ахметова Гүлмира Пернебекқызы

№140 қазақ орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі
Отбасы- адамзат қоғамының ең шағын бейнесі.Отбасы тәрбиесі қоғамдағы өзгерістермен тығыз байланысты, сондықтан ол қоғам мүддесіне қызмет етуі тиіс.

Отбасы –ең алғашқы тұлғаны дамытатын әлеуметтік орта.Отбасылық тәрбие, отбасының тұрмысы қазіргі кезде тек қана ата-аналар ісі емес, жалпы мемлекеттік іс екені анық.

Қоғамда отбасы екі қызмет атқарады, бірі-дүниеге ұрпақ әкелу,екіншісі-дүниеге келген сәбиді тәндік жағынан дамытуды қамтамасыз етіп,өмір бойы рухани жағынан жетілдіріп,оны тұлға ретінде қалыптастыру. Әлеуметтану ғылымында «отбасы» ұғымы үш аспектіде қарастырылады:

• 
  Адамның әлеуметтік өмірі басталатын және оны әлеуметтендірудің негізгі факторларының бірі болып табылатын алғашқы әлеуметтік топ;
  
• 
  Қоғамда қабылданған ұстанымдар,нормалар,ережелер негізінде өмірдің түрлі жақтарын бақылайтын және қадағалайтын әлеуметтік институт;
  
• 
  Барлық мүшелерінің нақты статустары мен рөлдері анықталған әлеуметтік жүйе.
  

Отбасы –бала тәрбиесінінің ең алғашқы ұжымы.Ата-ана және отбасы мүшелері бала дүниеге келген күннен бастап,оның тіршілік әрекетін ұйымдастырады, яғни ,оның өміріне қамқорлық жасайды,болашағын жоспарлайды,саналы азамат болып өсуі үшін барлық мүмкіндікті жасайды.

Олай болса, отбасының мынадай міндеттері туындайды:

• 
  Балаларға тәрбиелік ықпал әдістерін,салт-дәстүрлерді анықтайтын конструктивтік міндеті;
  
• 
  Балалардың сабақтарын,еңбек іс-әрекеттерін және демалыс тәртіптерін ұйымдастыратын ұйымдастырушылық міндеті;
  
• 
  Ата-аналар арасындағы,ата-аналар мен балалар,балалар арасындағы, жақын туысқандар арасындағы тағы сондай ара-қатынастар нормаларын құрастыратын коммуникативтік міндеті.
  

Педагогика ғылымының даму үрдісінде отбасының тәрбие мәселелері нақты теориялық мазмұндармен толықтырылып отырған.К.Д.Ушинский,Л.Н.Толстой,П.Ф.Лесгафт,Ы.Алтынсарин,М.Жұмабаев,Н.Құлжанов т.б. балалардың отбасылық тәрбиесін ұйымдастыруда олардың жас және дербес ерекшеліктерін,анатомиялық-физиологиялық нышандарын,психикалық даму деңгейлерін ескере отырып тәрбиелеу қажеттіліктерін зерттеген.Н.К.Крупская,А.С.Макаренко,В.А.Сухомлинский отбасындағы балалардың іс-әрекеттерін ұйымдастыруды,ондағы қарым-қатынастарды қалыптастыру мәселелерін,мектеп пен отбасының өзара әрекеттестігіне жағымды әсер жасайтын жалпы жағдайларды қарастырған.

«Бала құқығы жөніндегі конвенцияда» отбасында балаға қамқорлық жасау және оның құқығын қорғау көрсетілген.

Өмір тәжірибесі көрсеткендей, екі түрлі отбасына назар аударуға болады:

Біріншісі-материалдық игілікті алға қойып,соған жетуді мақсат еткендіктен,рухани құлдырауға соқтығуда.

Екіншісі-материалдық игілігі жеткілікті отбасында бала мен отбасы арасында эмоционалдық,мейірімділік қарым-қатынастың орнықпағандығы байқалады.Осы жағдайлар отбасында жасөспірімдерді тәрбиелеуде ескерілуі қажет.Отбасындағы тәрбиенің тиімді болуы ондағы қарым-қатынас түрлерінің орнығуына байланысты.Отбасында түрлі қарым-қатынастар орын алады:

• 
  Ынтымақтастық қарым-қатынас,яғни отбасы мүшелерінің өзара қарым-қатынасы түсіністік пен көмекке бағытталған;
  
• 
  Ортақ мүддеге негізделген бірыңүай қарым-қатынас;
  
• 
  Жақсы қарым-қатынас сақтай отырып,өзара жетістікке жетуді көздеген қарым-қатынас;
  
• 
  Бәсекелестәк,барлық жағдайда өзінің бәсекеде ұтуын көздеген қарым-қатынас;
  
• 
  Түрлі себептерден туындаған отбасындағы қайшылықты қарым-қатынас.Демек, әр отбасында түрлі қарым-қатынастың орнығуынан баланың жеке тұлғалық қасиеті қалыптасады.Қазіргі кезде заман ағымына қарай,отбасында демократиялық қарым-қатынасқа ұмтылушылық бар,әр отбасы мүшесі тең құқықты қарым-қатынасты орнатуды көздейді.
  

1.Баламен рухани үндестік пен үйлесімділік

2.Ата-баба мұрасын сақтауға көңіл бөлу

3.Халықтың тәлімдік мұрасын бүгінгі күнмен сабақтастыру

4.Баланың жас ерекшелігіне орай қоғамдық пайдалы еңбекке баулу

5.Салауатты өмір салтын нығайтуға ерекше мән беру

6.Әлеуметтік мәдени қалыптарды үйрету

7.Дәстүрлі ұлттық дүниетанымымыздың арасында әлемдік өркениет жетістіктерін игеріп,терең меңгеру т.б болып табылады.

Шығыстың ғұламасы әл-Фараби: «Жас жеткіншектеріңізді көрсетіңіз,мен сіздердің болашақтарыңызды айтып берейін»-деген.

Ұрпақ тағдыры дегеніміз-ұлт тағдыры.Әрбір ұлттың болашағы,оның білімді де іскер,талантты да мәдениетті,адамгершілік асыл қасиеттерді бойына сіңірген тәрбиелі ұрпақтарының қолында. Олай болса, қазіргі ұрпақтарымыздың барлығына да, отбасында ата-аналары белсенділікке ынталандырып,оларды тек бағынышты субъектіге айналдырмай,тұлғалық қасиеттерін ескеріп,еркін дамуына ,ішкі қабілеттерін ашуға мүмкіндік жасап отыр ма?- деген сұрақ туындайды.

Көптеген ата-аналар бала тәрбиесіне уақыттарының жетіспеушілігін қазіргі әлеуметтік- экономикалық,нарықтық жағдайларға байланыстырып,өз балаларының адамгершілік мінез-құлықтары үшін жауапкершілікті мектеп пен мұғалімге жүктегенді қалайды.

Қазіргі кезеңде қазақ халқының өмірінде оқуға,еңбекке,қоғамдық өмірге ықыласы жоқ балалар саны күннен-күнге артуда.Олар дөрекі,әдепсіз,барлық жағымсыз әдеттерге еліктеуге бейім келеді.

• 
  отбасы тәрбиесіндегі ата-аналардың жауапкершілік сезімінің жоқтығы бала мінезінде мейірімсіздікті,қатыгездікті,дөрекілікті,өзімшілдікті туғызады.
  
• 
  отбасындағы маскүнемдік,ұрыс-керіс,отбасы мүшелерінің жеңілтек мінез-құлқы,ең ауыры ажырасу,яғни неке бұзу.
  
• 
  ұл балаға жеткіліксіз көңіл бөлінеді.Кейбір отбасы баланың ішкі дүниесін,тілектерін,ойларын,қайғысын,қоршаған ортаға қарым-қатынасын жете білмейді.
  

• 
  Халық ертегілерін бірлесе оқу;
  
• 
  Балаға ертегі,мәтін мазмұндарын айтқызу және оны тыңдай білу;
  
• 
  Үй тапсырмаларын орындауға көмектесу,үнемі қадағалау;
  
• 
  Мектеп, мұғалім,сынып оқушыларымен тығыз байланыс жасау;
  
• 
  Бірлескен қозғалыс ойындарын ұйымдастыру;
  
• 
  Ашық әңгіме –сұхбаттар;
  
• 
  Ата-аналардың жеке үлгі-өнеге көрсетуі;
  
• 
  Бірлесе өткізген демалыстар;
  
• 
  Саяхаттар,табиғатта дем алу,серуендеу;
  
• 
  Балалар көркем фильмдерін бірге көре отырып талдау;
  
• 
  Салауатты өмір салтын қалыптастыру;
  
• 
  Бірлесе істеген еңбек нәтижесін талдау
  

• 
  Балаңызға өзін-өзі тануға,өзін-өзі дамытуға көмектесе отырып,жағдай туғызыңыз;
  
• 
  Балаңызға жасаған еңбектеріңіздің, жұмсаған қаржыларыңыздың қайтарымын баладан талап етпеңіз, осылай өмірдің қайырымдылық заңы жалғаса бермек;
  
• 
  Ашу-ызаңыздың бәрін баладан алмаңыз,қаталдық пен қатігездіктің аражігін ажырата білгеніңіз абзал.Қатігездіктің жауыздыққа апарып соқтыратынын есте сақтағаныңыз жөн;
  
• 
  Ешқашан баланы кемсітпеңіз;
  
• 
  Оның проблемаларына жоғарыдан қарамаңыз,өмір ауыртпалығы әркімге өз шамасына лайық берілген,баланың проблемасы да өз басына жетерліктей;
  
• 
  Өз балаңыздың толыққанды жағдайын жасау қажеттігін естен шығармаңыз, бірақ жасай алмаған жағдайда өз-өзіңізді қатты қинамаңыз,мұңаймаңыз, тәуекелге бел буып,келесі әрекеттер жолын қарастырыңыз;
  
• 
  Өзге балаларды да өз балаңыздай көріп,өз балаңызға тілемейтін,жасамайтын қылықтарды басқа балаларға ешқашан жасамаңыз.
  
• 
  Өз балаңызды қандай болса да сүйе біліңіз: ақылды,тентек,қыңыр,пысық,бос,жылдам, баяу,елгезек, селқос т.б. Баламен қарым-қатынаста қуана біліңіз,өйткені бала сіздің өміріңіздегі үлкен мереке.
  

Қорыта айтқанда,отбасы мүшелері мен ұстаздар ұжымы бірлесіп бала бойындағы қалт еткен құбылысты дәл танып,балғын жүректің сезімін,ой-қиялын оятып,жарқын жолға бастау арқылы жаңа заман талабына сай,тәуелсіз,егемен еліміздің азаматтарын тәрбиелей бермек.

Әдебиеттер: