Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

198
айтылмаған. Халқымыз әсіресе, са-
бырлылықты ерекше қастерлеген. 
«Сабыр түбі – сары алтын», «Сабыр-
лы жетер мұратқа», «Сабырсыз қа-
лар ұятқа», «Сабыр – ақыл серігі», т.б. 
Осы тәріздес мақалдарда сабырлы-
лық адамның күш-жігерін құр босқа 
рәсуа етпей, түпкілікті мақсатына жет-
кізетін ерік сапасы екендігі айтыла-
ды. Сабыр – ақылдың, күшті қа-
жыр-қайраттың жан серігі, сенімді 
көмекшісі. Сабырлы адам әркез те-
рең ойланып, іс тетігін аңғара, әре-
кет етеді. Нәтижелі еңбек ету, жұрт-
пен дұрыс қарым-қатынас жасау, 
кең де, орамды ойлай алу – бәрі де
сабырлылыққа соқпай кетпейді. Са-
бырсыздық, жеңілтектік – әрі нашар, 
әрі қораш сипат. Мұндайлар туралы 
халық: «Ер жігітті өкіндіретін де, 
абыройын кетіретін де жеңілтектік», 
«Асығыс түбі – қып-қызыл шоқ», 
«Асыққанның асығы таяр», «Ойнақ-
таған бота от басар», «Әр толмақта 
бір нарық бар, желіккен тез арық-
тар», «Сабырлы ойлаған саспай жа-
уап берер», «Жалықпаған жау же-
ңеді», «Асықпаған арбамен қоян ала-
ды», дейді. Халық даналығы қай-
ратты адамдарды да жұртқа үлгі ете-
ді: «Қайғыны қайратты жеңер», 
«Ерінбеген емер, қажымаған жеңер», 
«Қайратыңа әдісіңді жолдас ет», деп 
халық ерік-жігердің осынау тамаша 
сапасын жас ұрпақтың бойына мық-
тап дарыту қажет екенін еске сала-
ды. Бұл жерде ұлы Абайдың да ерік-
жігер, қайрат-қажыр секілді сапаны 
ерекше қастерлеп, тебірене толғаға-
ны еске түседі. Үш-ақ нәрсе адам-
ның қасиеті: ыстық қайрат, нұрлы 
ақыл, жылы жүрек, деп тебіренген 
ғой кемеңгер ақын бір кезде. Қажыр-
қайраттылық пен жігерлілік – жігіт 
адамның тамаша сапасы болса, жі-
герсіздік – барып тұрған ездік қа-
сиет. Халқымыз әр кез жігерсіз жан-
дарды жеріне жеткізе, шенеп-мінеп 
отырған. «Жасқаншақ – жасық сем-
сер», «Табансыздық сөзінің тайғана-
уы көп болар», «Қорғалақ жан – жар-
ты жан», «Езден без», «Ердің ісі ке-
ліс, ездің ісі керіс» деген мақалдарда 
осындай адамдардың нанымсыз ке-
летіні, сөзі мен ісі бір жерден шық-
пайтыны айтылады. Енді бір ма-
қалдарда талапты, алдына айқын мақ-
сат қойып, оны орындап отыратын 
адамдар жұртқа үлгі етіледі. Мәсе-
лен, «Талапты өсіретін – талап», «Та-
лап – талмас қанат», «Талаптың жолы
тастан да ауыр», «Адам талабымен 
ұшады, құс қанатымен ұшады», «Та-
лаптымен таласпа», «Талапты бала 
талпынған құстай, құмары қанбас 
аспанға ұшпай», деп, талап адамның 
мақсатына, арманына жеткізетін не-
гізгі қанаты екенін дұрыс тұжырым-
дайды.
Алдағы асуға, асыл арманға ұмтылу-
да қайрат, талаппен бірге тәуекел-
ділік те аса қажет. Белгілі бір сәттер-
де ұлы мақсат үшін тәуекелге бел 
байлап, жаныңды пида етуге де ту-
ра келеді. «Тәуекел тау жығады», 
«Тәуекел ет те тас жұт», «Тәуекелшіл 
тайынбайды», дейді халқымыз. Бірақ 
тәуекелдің де тәуекелі бар, Құр бос-
қа ұрда жық, көзсіз ерліктің адамға
опа бермейтіні хақ. Ойланған, әлде-
неше рет өлшенген тәуекел ғана ер 
жігітке жарасымды сипат («Жоспар-
сыз тәуекелдің жазымы көп», «Шама-
сыз батырлық – шарасыз өлім»).
Халық ұқыпты, жинақы, пысық, шы-
мыр адамдарды ерекше қадір тұт-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: