Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

240
лықтың кемшілігі – зейіннің көлемі 
өте тар және икемсіз келетіндігінен. 
зЕЛАНД НИКОЛАЙ ЛЬВОВИЧ 
(1833-1902) 
– Петербургтың Әске-
ри-медицина академиясын бітір-
геннен кейін, 1859 жылдан бастап 
Қазақстанның түрлі аймағында қыз-
метте болады. 1882-1888 жылдары 
Орынбордағы әскери госпиталда ор-
динатор, Түркістан өлкесінде сол 
кездері шығып тұрған «Степной 
Край» (Дала өлкесі) газетінде әртүр-
лі мақалалары (санитария, гигиена 
т.б.) тақырыптарда мақалалары жа-
рияланып тұрған. Жетісуда облыс-
тық дәрігер, ал 1888-1896 жылда-
ры – Түркістан өлкелік әскери-ме-
дицина инспекторының көмекшісі. 
Н.Л.Зеланд – медицина, антрополо-
гия саласындағы еңбектердің авто-
ры. «Қырғыздар» (Қазақтар) атты 
очеркінде (Омбы, 1885) адамның 
табиғи қасиеттерінің антропология-
лық, темпераменттік ерекшелікте-
рінің ақыл-ой дамуына тигізетін 
ықпалын көрсетеді, қазақ халқының 
мінез-құлқын зерттеп, көшпенділер-
ді сангвиник темпераментіне жатқы-
зады. Аталмыш еңбек қазақ халқы-
ның психологиялық ерекшеліктері 
туралы орыс тіліндегі тұңғыш зерт-
теу болып табылады. Төменде Н.Л.Зе-
ландтың қазақ мінезі туралы жазған 
еңбегінен шағын үзінді келтіріп отыр-
мыз. ...Ресей мен Батыс Европада 
күллі қырғыз халқын осылайша атай-
тыны белгілі, солай бола тұрса да 
бұл орайда қырғыз – қайсақ пен жа-
байы тау қырғызының айырмасы 
бар. Сонымен бірге қырғыз атауы 
тура мағынасында тек соңғыларына 
қатысты; барлық басқа қырғыздар 
өздерін қазақпыз деп атайды...
Жаңа туған сәбиді шомылдырып, 
жаялыққа орап құндақтайды, бесікке 
бөлейді. Бесіктің тұрқы сопақша, 
төрт аяқты келеді. Бүйір шабақтары 
арасындағы кеңістік тақтайшалар-
мен қиюластырылып жіпке керіледі, 
оған киіз төселеді, түбекке арнап 
ойық жасалады. Нәрестені бесікке 
жатқызған соң, құймышағын түбекке 
келтіре, бесік баумен байлап, үстін 
көрпешемен жабады. Көшіп-қону 
кезінде оңтайлы болу үшін бесіктің 
арқалығы мен табанына құрсау са-
лынады да, сәбидің кеудесі мен аяғы 
қатты байланып, ол қимылдамай 
жатады, тіпті емізу үшін де бесіктен 
алынбайды... Жаңа туған балаға бе-
сінші күні азан шақырылып, ат қойы-
лады, бұл жол-жора кезінде босанған 
әйел жұбайының қошеметіне бөле-
неді, дастарқан жайылып, табақ тар-
тылады, бұл кәдуілгі христиандық 
шоқындыру ырымы іспеттес дәстүр. 
Сәби үш жасқа дейін, кейде тіпті 
тіпті бұдан да ұзақ кезеңде емшек 
баласы аталады. Оны 5 жасқа толған-
да сүндетке отырғызады. ... Қазақ 
балажан келеді. Баланы олар жы-
лышырай танытып, еркелетіп өсіре-
ді. Бала жазда көбінесе жалаңаш 
жүреді, жастайынан ат жалын тар-
тып мініп, оның құлағымен ойнап 
өседі. ...Қазақ – қызу қанды жан. Оның 
рухына жайсаңдық, ізгілік тән, ол 
ылғи да жайдары жүреді, жалпы сер-
гек әрі еліктегіш келеді, алайда «жүй-
кесі» көнбісті, ашушаңдыққа бара 
бермейді. Оның қызу қанды болуы-
ның себебі бәлкім, көшпелілердің
өмір салтынан да болса керек. Қозға-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: