Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

340
көбейтуге екі қару бар. Оның бірі –
мұлахаза (ойлау, пікір алысу)..., екін-
шісі – берік мұхафаза (сақтау, қор-
ғау)... Бұлар зораймай, ғылым зорай-
майды» – деп жазды. Абай жан қуат-
тарын адамдардың бір-бірімен жәй
түсінісуі ғана емес, сонымен қатар
олардың көңіл күйіне, бүкіл психоло-
гиясына әсер ететін күшті құрал ре-
тінде түсінеді.
Адамның сан алуан қызыққа толы, 
сезім әлемі ақын шығармаларының 
негізгі тақырыптарының бірі. Адам-
ның ішкі жан-дүниесін оның үш қы-
рымен (ақыл, сезім, қайрат) тұтастыра 
қарастыратын Абай адам өмірінде, 
таным мен күнделікті тіршілікте, се-
зімнің аса маңызды қызмет атқара-
тынын көрсете келіп, кісінің рухани 
дамуы үшін ең алдымен жан-дүние-
сі бай, сезімтал болуы қажет дейді. 
Ақын адамның адамгершілік, иман-
дылық, моральдық, эстетикалық сезім-
деріне айрықша мән береді. Осындай 
сезімдерді бойға дарытуда адам жа-
ман мінездерден арылып, өзін-өзі 
тәрбиелеуі керек деп есептейді. «...Ғы-
лымды, ақылды сақтайтұғын мінез 
бұзылмасын! Көрсе қызарлықпен, 
жеңілдікпен, иә біреудің орынсыз сө-
зіне, иә бір кез келген қызыққа шай-
қалып қала берсең, мінездің берікті-
гі бұзылады»,- деп ескертеді.
Ақын қағидаларында қоршаған әлем-
ді тану үшін адамға алдымен – «не 
көрдің, естідің, әрнешік білдің, соны 
тездікпенен ұғып...» алу; екінші –
«...бір нәрсені естіп, көріп білдің, қош
келді, қазір соған ұқсағандарды тек-
серерсің. Түгел ұқсаған ба? Яки бір
ғана жерден ұқсағандығы бар ма?
Әрнешік сол іске бір келіскен жері
бар нәрселердің бәрін ойлап, білгенін 
тексеріп, білмегенін сұрап, оқып, 
бөтеннен хабарласып білмей, тыншыт-
пайды», – деп көрсетеді. Абай сезім 
мүшелерінің шындықты танудағы 
қызметін былайша түсіндіреді. «Адам-
ның қуаты, өмірі бірқалыпта тұр-
майды. Әрбір мақұлыққа құдай тағала 
бірқалыпта тұрмақты берген жоқ», –
деп, табиғат қана емес, адам да үнемі 
өзгеріп отыратындығына ерекше кө-
ңіл аударады.
Абай адам мен жан-жануарларды 
салыстырып келіп: «қай егіз шаһар
жасап, құрал жасап, неше түрлі сай-
ман жасап, сыпайылық, шеберліктің 
үдесінен шығар қисыны бар?» – адам-
ның хайуанаттан басты айырмашы-
лығы қоғамға қызмет етуінде деп 
түсіндірді. Ол жастарды білім-ғылым-
ға шақыра отырып, тек қажырлылық-
тың, құштарлықтың арқасында ғана 
ғылымға қол жеткізуге болатынын 
айтады. Абайдың түсінігінде құмар-
лық ғылым жолында табысқа жет-
кізетін ең күшті сезім: «...білім-ғылым-
ның өзіне ғана құмар, ынтық болып, 
бір ғана білместіктің өзін дәулет 
білсең және әр білмегеніңді білген уа-
қытта көңілде бір рахат хұзур хасил
(тыныштық, рахатшылық) болады»,
– дейді. Білімге ынтық сияқты құмар-
лықтың да адамның жасампаздық 
қызметін арттыра түсері сөзсіз. Ақын, 
сондай-ақ, біржолата құмарлық би-
леген адам тап сол сәтте қай нәрсенің 
аса маңызды екенін аңғармай, тек же-
ке басын күйттеп кетуі де мүмкін 
дейді. Егер құмарлық ақыл таразы-
сын басып кетсе, ол жемісті еңбек ету-
ге кедергі келтіреді, кейде құбылыс-
ты теріс бағалауға әкеп соқтырады: 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: