Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

561
дастырылып, дәстүр болып қалып-
тасады. Ұжымшылдық (лат. 
collec- 
tivus – 
жинақтаушы) – ұжымның мақ-
саты мен мүддесін жеке бастың ұм-
тылыстарынан жоғары қоятын және 
топтық ұйымдастырушылық, деңгей-
дің жоғарылылығымен сипаттала-
тын адамгершілік қағида. Адамзат-
тың рухани-адамгершілік дамуының 
тәжірибесі адамдардың біріккен әре-
кеті қана емес, сонымен қатар адам-
заттық бауырластықтың биік мұра-
тына сай өзін-өзі ұйымдастыру және 
өзін-өзі басқаруда екенін айқын көр-
сетуде. Адам мен қоғамның өзара 
жауапкершілігі адамдар арасындағы 
сенім, құрмет, талапшылдық, қағи-
дашылық қатынастарға негізделеді.
ҰЖДАН
– адамның өз мінез-құлқын 
бақылау, қадағалау, оған белгілі бір 
шек қойып, мүлтіксіз орындау қа-
білетін бейнелейтін әдептану сана-
ты. Ұ. адамның халық пен қоғам 
немесе жеке адамдар алдындағы әз 
әрекеті, іс-қимылы үшін моральдық 
жауапкершілігін сезініп, саналы түр-
де ұғынуын, өз ойы мен іс-әрекетін 
адамгершілік ұжданымен бағалай 
білуін бейнелейді. Ар-ұждан намыс 
деген ұғыммен тығыз байланысты. 
Ар-ұждан – адамның өз тәртібін өзі-
нің қадағалауына негізделген тұлға-
ның эстетикалық қарым-қатынасы-
мен байланысты қарастырылатын 
мінез-құлықтық категория.
ҰзАҚ УАҚЫТТЫҚ ЕС
– білімдер-
ді ұзақ уақыт есте ұстауды, сондай-
ақ біліктер мен дағдыларды және
орасан зор ақпарат көлемін есте сақ-
тауды қамтамасыз ететін ес жүйеше-
сі. Мәлімет-деректерді ұзақ уақыт-
тық еске енгізу мен бекітудің негізгі 
механизмі, әдетте, қысқа уақыттық ес 
деңгейінде жүзеге асырылатын қай-
талау деп есептеледі. Алайда таза ме-
ханикалық қайталау орнықты ұзақ 
мерзімдік есте сақтауға жеткізбейді. 
Бұған қоса вербалдық не оңай вер-
балданатын ақпарат жағдайында ға-
на қайталау мәліметтерді ұзақ уақыт-
тық есте орнықтырудың қажетті шар-
ты болады. Жаңа материалды ұғынып 
түсінудің жаңа материал мен субъек-
тіге бұған дейінгі мәлімнің арасын-
дағы байланыстарды анықтаудың ше-
шуші мәні бар.
Мұндай есте сақталатын хабардың 
сыртқы беткі нысаны елеусіз болып, 
бірақ оның есесіне хабардың мәні 
ұзақ уақыт есте қалады. Ұ.у.е.-те ора-
сан зор деректер сақталатынын ес-
кергенде, бұл деректер барынша 
дұрыс ұйымдастырылса ғана қажет 
ақпарат оңай табылатыны анық. Экс-
перименттік деректерге қарағанда, 
ұзақ уақыттық есте білімдерді ұйым-
дастырудың бірнеше нысаны бір 
мезгілде жұмыс атқарады. Олардың 
бірі – семантикалық ақпаратты не-
ғұрлым абстрактілі, тектік және не-
ғұрлым сипатты, түрлік ұғымдарға 
бөлу принципі бойынша иерархия-
лық құрылымдарға ұйымдастыру ны-
саны жекелеген ұғымдарды санат-
тың бір не бірнеше типтік өкілдерінің 
айналасына топтастыру. Мысалы, 
«үстел», «жиһаз» санатындағыларды 
топтастыруға «хатшы» не «софа» 
дегендерге қарағаңда анағұрлым 
қолайлы. Ү.у.е-тегі семантикалық 
ақпарат ұғымдық жайттарды ғана 
емес, субъекттің қайсыбір деректер-
ге көзқарасын білдіретін эмоция-
лық-бағамдаушылық жайттарды 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: