Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

557
осындай кінәраттардың бірі барым-
та екендігін, оны жұрттың көпшілігі 
баюдың, мал жинаудың ең жеңіл әді-
сі деп қате түсініп жүргенін баса айт-
ты. Ол мұндай «кәсіппен» айналыс-
қан адамның еңбекке ынтасы бол-
майды, жан жүйесі жағымсыз, ұсқын-
сыз келеді, – деп дұрыс тұжырымда-
ды. Осылайша ол жастарды мұндай 
сұрқия кәсіптен бойын аулақ салуға 
шақырып, осынау жексұрын қасиет-
тің адамды арамтамақтыққа, ерін-
шектікке итермелейтінін айта келіп, 
осы жаман әдеттің сайып келгенде 
қазақ даласында түрлі кәсіптің да-
муына кедергі келтіретініне тоқтал-
ды. Шоқанның психологиялық пікір-
лері осы айтылғандармен шектел-
мейді, оның мол рухани мұрасында 
жан сырлары туралы басқа да түйінді 
ойлар баршылық.
УзНАДзЕ ДМИТРИЙ НИКОЛАЕ-
 
ВИЧ
(1886-1950) – грузия психоло-
гиялық мектебінің негізін салушы, 
академик. Бағдар теориясының ас-
тары, сана мен бейсаналықтың бір-
лігі, саналығы төмен күңгірт құбы-
лыстардың өзіндік ерекшелігін көр-
сеткен. Сана мен саналардағы төмен
психикалық құбылыстардың бірлі-
гін, яғни әрқайсысының өзіндік 
ерекшелігін атаған. Еңбектері: «Жал-
пы психология» (1940), «Бағдар пси-
хологиясының тәрбиелік негізі» 
(1949) т.б. Бағдар теориясының мә-
ні мына төмендегі қарапайым тәжі-
рибеден жақсы байқалады. Салма-
ғында айырмасы бар екі шарды қо-
лымен 10-15 рет ұстап көрген адам 
бұлардың айырмашылығын оп-оңай 
сезе алады. Кейін осы кісіге салмағы 
бірдей екі шар берілгенде де ол бұ-
ларды бұрығысынша екі түрлі деп 
қабылдайды. Тәжірибенің негізігі 
мәнісі де осында.
Салмағы бірдей екі шарды осылай-
ша теріс қабылдауы (иллюзия) – 
оның алдыңғы қабылдауындағы 
субъективтік жағдайына байланыс-
ты туған. Мұндайда адамның зейіні 
қабылдайтын заттың өзіне емес, сол
зат туғызатын сезімге, көңіл күйіне 
ауып кетеді. Осы тәжірибеде де бір-
біріне тең шарларды аңғармай, қате 
қабылдау осындай жайттан туған, 
яғни адамның қажеті мен мақсатны 
жөндеп сезіне алмаған жағдайы бағ-
дар деп аталады. Мұндай жағдайды 
күнделікті өмірде де жиі кездестіру-
ге болады. Мәселен, бірінші сынып 
оқушылары үшін мұғалім қай жағы-
нан да аса беделді адам. Оның ақ де-
гені ақ, қара дегені қара. Сондықтан 
да олар кейде кейбір мұғалімдердің 
теріс өнегелерін де олар талғамай 
қабылдай береді. Оқушылардың мұ-
ғалім жөніндегі бір жақты пікірі –
осының жақсы көрінісі.
УОТСОН ДЖОН
(1878-1958) – аме-
рика психологі, бихевиоризмнің не-
гізін қалаушы. Ол психологияны 
объективтік сипаттағы жаратылыс-
тану ғылымының қатарына жатқызып, 
мұндағы интеропективтік (субъек-
тив-тік) бағытты санайды. Жануарлар 
мен адамдарда артық стимул және 
реакция (S-R) психологияның негізгі 
объектісі, яғни әртүрлі стимулдар 
(тітіркендіргіштер) тиісті жауап 
реакциясын тудырады деп сана фе-
номенін мойындамайды. Оның пси-
хологиялық көзқарасының қалып-
тасуына И.П.Павловтың шартты реф-
лекстер теориясымен В.М.Бектерев-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: