Ң о в о л гт л с а ры повестер мен әҢгімелер ьжазушы баспасы
жүктеу/скачать 11,82 Mb. Pdf көрінісі
|
| 330
4 Ңалың ңара кендірдің ортасындағы жалғыз аяң жол-жолмен жан-жағына елеңдей ңарап бір әйел келө жатыр. Оның басындағы аң ңиыңша желкесінө түскен, көйлегінің жағасы да жайлауында, ағараңдаған төсі көрінеді. Ол Ңанымгүл, Ңанымгүл қорңып келе жатыр, жан-жағына үрейлене қарайды. ¥йқысынан шошып кеткен торғай пыр ете ңалып еді, Ңанымгүл айқайлап жібере жаздады, қолындағы түйіншегін кеудесінө баса қойды. Жоқ, жоң, ол түйіншекті еш уақытта тастамай- ды. Ңаратай тамаң ішпей кеткен, ол бүгін ренжулі. Оның себебін білсе Ңанымгүл, Ңаратай үшін жанын бө- руге де даяр... Бір кезде алдыңғы жаңтан: — Ойбай кетті! — деген үрейлі дауыс шықты. — Қаратай, арың бұзылып кетті, арық! — Ңаратай, тезірек... Қаратай, ай... ай... Қанымгүл есі шығып, солай ңарай жан ұшыра жү- гірді. Кімдер екенін байқау ңиын, үш-төрт адам арың жағасында күйбеңдесіп жатыр. Біраң Ңаратайды Ңа- нымгүл бірден тани кетті. Ңараса, су опырып кеткен жердің ортасына түсіп емпеңдесіп, бәрі де қауырт тір- лік үстінде. Кемерді бұзып шықңан үлкен арыңтың суы тұтқыннан ңұтылғандай ңұтырына тулай ағып, сай-са- ланы ңуалап барады. Жыртқыш айуандай тепсіне, бө- гет бермей, арык, жағасын опыра, жұта, үзіп-жұлңып жатқан су қарқыны жаман. Су сарылымен аралас, ай- қайлай айтңан: — Болсайшы!.. Былай ұста! Шым таста!.. Тао өкел! — деген үздік-создың сөздер ғана естіледі... Қанымгүлдің келгенін бірде-бірі байқамады, біраң оның қайдан, қашан келгеніне де ешкім таңданған жоқ. Қанымгүл суды кешіп Ңаратайға жетіп барғанда Қаратай оған жалт бұрылды да: — Шым, шым әкел, бол жылдам,— дегеннен басңа айтпады. Одан кейін де не болғанын Ңанымгүл білме- ді. Ңұлақ тұнған сарыл үні, өңі ме, түсі ме, әйтеуір жанталаса шым аударып жатыр. Бірімен-бірі тамырла- са тістескен шымды аудару да азап, кейде кетпенмен босатіқаныңды ңолыңмен аласың. Дөңбектей шым ау- ыр-ақ. Оны Ңанымгүл тастай салмай бала көтергендей, кеудесіне қысып Ңаратайга әкеледі. Қаратайдың жүзі- нө адам ңарарлық еяес-ті. Ашу ма, абыржу ма аңғару 331 ңиын, даусы да ңарлығып шығады. Ар жаңтан тағы бі- реудің жан даусы шығып жатыр. — Йемене? Не боп ңалды? — Құдай ұрды! Мына жақты тағы да жұлып кетті! — Жұлып кетті! — Жағың қарыссын!.. Темірдей шыңдалған бұлшың еттер. Енді бір сәтте ңара терге түсіп сумен аласұра алысып жатңан адам- дардың ішінен әйел даусы естілгендей болды. Ңаным- гүлдің аяғына тас келіп соқты. Ол соғып ңана қойған жоң, екі жақтан езіп бара жатқан сияқты. Ой, жан-ай, аяқ сыздап барады. Ңанымгүл ернін тістене суға оты- ра бергенде, Қаратайдың «болыңдар» деген өкім бұй- рығын естіп орнынан атып тұрды... Осы сәтте бір нәрсе сарт ете қалды. Аяқ па сынған?.. Ңаратайдың қағып жатқан қазы- ғы сыныпты... Көз карауытып кетті... — Болмайды! Болмайды екен!.. — Не болмайтын?.. — Ескі арық — тозған көйлек, бір жерін жамасаң екінші жері жыртылады... — Жап аузыңды! — Өлеміз бе? — Өл! Тағы да жанталас, арпалыс! Су дегенің тілсіз жау, біресе ана жерден, біресе мына жерден бұзып, жөңкіл жатыр... Ырық берер ол жоқ. Ңол да қарысып барады, саулаған тер тұзды судай ащы... Сушылар болса Ңара- тайға наразы, іштері қайнап жүр... — Осы да арық паі Ішіндегі шөбіне оралып жы- ғыласың... Мұнда су қайтіп аңсын...: — Арықтарын дұрыстап ңаздырып, тазартып ал- май басқарма мен мұрап не бітіріп жүреді екен... ...Қаратайдың бұл қылығы ма — сұрама. Су өзіміз- ге де жоқ, оларга да жоқ... — ¥рлап ішкен ас болмайды деген осы! — Бұл сөз- дерді түгелдей Қанымгүл естіп жүрді. «О не дегендері, Қаратай неғыпты сондай-ақ» — деп сескеніп ңалды ішінен. Сушылардың бірі бар ашуымен айғайлап: — Жетер енді, атасына лағнат! Барыңдар, шлюзді жабыңдар! — Енді біреуі шлюзге қарай жүгіре берген де Қаратай атын шығып, алдын ала кес-кестеп тура қалды. 332 — Кім саған жапсын деген? Ңайт кейін! Жауап бе- ретін мен. — Жауабың ңайсы? Біреудің суын жығып алып арықтардың тас-талқанын шығарғаның ба? Қаратай үндемеді. Түнерген бойы ңолындағы кет- пенін мықтап ұстап өзіне айбат шегіп тұрған сушылар- ға жаңындай берді. Бағанағы сөздердің мәнісін, Ңанымгүл енді түсінө бастады. Күйеуінің ңандай іске ұрынғанын ұқты. Қаратай сушыларға ызғарлы үнде: — Сендерге жұмысты тастаңдар деген кім? — деді. — Зекірме! Суды жап! Сен ұрлаған суға біз жауап бере алмаймыз! — Жаппаймын,— деді Ңаратай жан дәрмен айғай- лап, ол өзін өзі ұстауға шамасы келмей жұртқа кетпе- нін ала жүгірді. Осы сәтте сушылардың бірі кетпенін жасқана тоса қойғанда болат темірлер бір-біріне соғып от шашты. Сушылар бәрі жабылып Ңаратайдың кетпенін тартып алды. Қаратай онда да қояр емес, қолы жеткенін жұ- дырықтап ұра бастады. Өз екпінімен екі-үш рет омақа- са да құлады. Сонда да, өкіректеп болар емес. Есі шығып кеткен Ңанымгүлдің ә дегенде сілейіп тұрған орнынан ңозғала алмай, не бір сөз айтып, үн шығаруға да шамасы келмеді. Біраз уақыт өткеннен кейін барып: — Ойбай, бетім-ай, бұл не деген сұмдық,— деп жұ- дырықтасңандарды арашаламаң болып араларына ба рып киліге кетті. Теңселіп әлсіреген Ңаратайды қалқа- лап, жұдырың салып жатңандарға өз денесін тоса берді. — Ңойсаңдаршы, садағаң кетейіндер, араша енді, бұл өздерің бала болып кеткеннен саумысыңдар. Ңо- йыңдаршы, деп сүрініп-қабынып жүріп Қанымгүл Ңа- ратайды ңапсыра құшаңтауға ұмтылды. Әбден ңаны қарайып алған Ңаратай әйеліне ырың бермей, бұлңына ұмтылып, Ңанымгүлді жұлқып тастады. Ңанымгүл оған да ңарамай, қараңғыда өзіне тиіп жатңан жұды- рықтарды да елемей, қайтадан ортаға түсіп сушылар- ға жалынып-жалбарынып жүр! — Ңойыңдаршы, сендерде кінә жоқ... өз қолымен жасағанды мойыныменен көтерер, Ңаратай өзі жауап береді, сіздер кете беріңіздер... Ңазір кетіңіздерші... Ұрмаңыздар... тимеңіздер деймін... Кетсеңіздерші құ- дай үшін! ззз ■ — Ay, мұны ұрған кім, алдымен өзі бастамады ма? — Бастаса бір ашуларыңызды маған беріңіздер, онан көрі мені сабаңдар! — Сені сабап неміз бар... Кетеміз ңазір, кетпей осы жерде жатып алар ешкім жоң. Біраң бұл оқиға осы күйімен жабулы ңалмайды. Тиісті жерінде сөйлесеміз әлі... кездесеміз өлі... кездесеміз өлі парторг, басңарма- лардың алдында да көрісерміз,— деген бойы кетпенде- рін иыңтарына салып алып сушылар ауылға баратын жолға түсті. Демі булыға ентіккен Қаратай: — Тоңтаңдар! Кейін ңайтыңдар, қайтыңдар қазір! Тоңтаңдар деймін,— деп мойнына асылған Қанымгүл- ді сүйреп олардың ізінше ұмтылды. Сушылар токтаған да жоң, жауап та ңайтарған жоң. Сәлден соң олар ңа- раңғы ңұшағына сүңгіп көзге ілеспей кете барысты. Баяғыдан жанталасып аласұрған Қаратай енді жы- нынан айрылған баңсыдай ербиіп тұрып ңалды. Тұла бойы дел-сал, екі ңолы суға түскен қораздың канатын- дай салбырап-салдырап қалыпты. Айдалада жаңа ғана найзағай жарқылдап, күн күр- кіреп тыныштың орнағандай қазір жым-жырт. Демік- кен жылымшы түн бір күрсінгендей, жер беті де сал- қындай бастаған. Арықты бойлай өскен шырмауың, ба- латы шөптерінің салқын ауамен майса исі аңңиды. Ка нал жаңта ұйңы безер көкбаңалар анда-санда кұрыл- дап ңояды. Әріректе қалың тікенекті ңарш-қарш жұл- ған боталы інген, артта қалған ботасын ңараңғыда ада- сып кетпесін дегендей, боздап үн салып ңояды. Айнала күндегідей өз қалпында, өз жайында. Осы бір тыныштықты бұзып тұрған бір нәрсе — ол арық ер- неуін бұзып кеткен адуын су сай қуалап бетімен кзтіп сарылдап жатыр, Мол Судан сай да жарқырап көрінеді. Мойны салбырап еңсесі түскен Ңаратай әлі демігін ба са алмай, ауыр күрсініп тұр. Оның дүрс-дүрс соқңан жүрегі ңасындағы Қанымгүлге өз жүрегінің соққанын- дай айңын-аның естіледі. Күні бойы бөгөткө салған шым, тастардың ең соңғысын аударып төңкеріп алып бара жатқан су, енді еркін босандық дегендей, ағысын одан сайын күшейтіп, күркірей жонелді. — Мен немене, өзім үшін бе екен осының бәрі,— деді Қаратай өлдекімге шағынғандай,— Колхоз үшін... Су жетпейді... Е гііі күйіп барады... Қанымгүлдің күйеуіне жаны ашып жүрегі елжіреп кетті. 834 — Ештеңе емес, Ңаратай, ңапа болмашы! — деді ол құлағына сыбырлап. Ңаратай селт еткендей бұлқына беріп өзін құшақ- тап тұрған Ңанымгүлдің ңолдарын ажыратып итеріп жіберді де: — Кет көз алдымнан,— деді зәрлі үнмен.— Жоғал қазір! Көрінбе көзіме. Ңанымгүл үнсіз-түнсіз аз тұрды да бұрылып кете берді. Жол бойындағы кенептің үкілі басын жұлып алып, ңолымен уңалап жергө тастап, тағы да үзіп алып, өзімен өзі теңселе басып кете барды. Жалғыз ңалған Ңаратай тағы біраз тұрды да, одан кейін шлюз жаңты беттеп адымдай жөнелді. 5 Таң атуға да жаңын ңалды — тау бөктеріндегі аң- ша бұлттар да оянып ңыбырлап-қимылға басып келе жатңандай. Ңаратай жер бауырлап етпетінен сұлап жатыр. Ол казір жермен екеуі ғана бетпе-бет қалған төрізді, жер болса бәріне де түсінеді, ол адамның күйініш-сүйіиі- шін, ңайғы-мұңын белісін де бауырына басып жата береді. — Тұр, Ңаратай, Сабырбек келе жатыр,— деді сы бырлап Ңанымгүл. Қаратай өйеліне назар аудармай ауыр көтерілді. — Мө, далада ңалыпты,— деп Ңанымгүл оған қал- пағын ұсынды. Ңаратайдың үстінің шаңын қағып, кей- лектерінің етегін қымтай берді де: — Мен үйге кете берейін, сен өзің келерсің. Атың ана ңорғанның ар жағында тұсаулы жүр,— деді Ңа- нымгүл кетіп бара жатып. Сабырбек арық бойын жағалап келе жатыр екен. Кейде ол үзеңгіге шірене көтеріліп айналаны барлай ңарап ңояды. Мүмкін, ол жаңа арықты қай жерден қа- зу керек екенін ойлап келе жатңан болар. Ңаратай үнсіз ңарап тұрды. Дос алдында жауап бв- руден дұшпан қолында өлген жеңіл емес пеі |